شاپور یکم
دومین شاهنشاه ساسانی (٢۴٠ - ٢٧٠) میلادی / From Wikipedia, the free encyclopedia
شاپور یکم (به پارسی میانه: 𐭱𐭧𐭯𐭥𐭧𐭥𐭩،تلفظ:شاهپوهر) دومین شاهنشاه ایرانشهر از دودمان ساسانی بود که پس از مرگ پدرش، اردشیر بابکان، مؤسس شاهنشاهی، در ۱۲ آوریل ۲۴۰ میلادی به فرمانروایی رسید. وی پیش از رسیدن به شاهنشاهی بهعنوان نایبالسلطنه در نبردهای زیادی علیه اشکانیان شرکت جست و توانست جایگاه رفیعی در نزد پدرش پیدا کند.
شاپور یکم 𐭱𐭧𐭯𐭥𐭧𐭥𐭩 | |
---|---|
شاهنشاه ایران و انیران[1] | |
دومین شاهنشاه ساسانی | |
سلطنت | ۱۲ آوریل ۲۴۰ – مه ۲۷۰ |
تاجگذاری | ۱۲ آوریل ۲۴۰ |
پیشین | اردشیر بابکان |
جانشین | هرمز یکم |
شاهنشاه مشترک | اردشیر بابکان (۲۴۰–۲۴۲) |
زاده | ۲۱۵ گور، شاهنشاهی اشکانی |
درگذشته | مه ۲۷۰ (۵۵ سال) بیشاپور، ایرانشهر |
همسر(ان) | خوریم گودرز نضیره |
فرزند(ان) | |
خاندان | خاندان ساسان |
پدر | اردشیر بابکان |
مادر | مورود بانو |
پس از مرگ اردشیربابکان، شاپور زمام امور را در دست گرفت و در ابتدای سلطنت خویش با دعوت دینی مانی رو به رو شد؛ و به سبب اینکه وی در سیاست خویش از تسامح دینی استفاده میکرد، از او پشتیبانی نمود؛ و در پایان توانست از شیوههای نوین مانی برداشتهای لازم را داشته باشد و در وحدت حکومت از وی استفاده نماید. در خصوص اداره اوضاع دینی کشور میتوان گفت که شاپور همانند پدر خویش توانایی اداره این امور را نداشتهاست بنابراین اداره کلیه این امور را با قدرت تصمیمگیری آزاد کاملاً به عهده یک روحانی بهنام کرتیر گذاشته بود و کرتیر هم قوانین مذهبی جدیدی را برای حکومت ساسانی تصویب نمود.
شاپور در زمان سلطنت خویش در سه دوره با رومیان نبرد کرد. در دوره اول جنگها دو جنگ با رومیان را پشت سر گذرانید. نبرد اول که در رأسالعین رخ داد در ادامهٔ جنگی بود که از زمان پدر او اردشیر شکل گرفته بود و در زمان شاپور ادامه داشت. در نبرد دوم سپاه ایران به همراه سپاه رومیان در محلی بنام مشیک رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. اما سرانجام به شکست سپاهیان روم منجر شد و قرارداد ۲۴۱ میلادی هم از جمله پیامدهای منفی این جنگ با رومیان بود و از پیامدهای مثبت این جنگ برای ساسانیان، بهدست آوردن سرزمین ارمنستان بود که از جمله مهمترین شهرهای این دوران بشمار میرفت. در دوره دوم جنگهای شاپور از سال ۲۵۲ تا ۲۵۳ میلادی جنگهایش را علیه امپراتوری روم آغاز کرد و توانست در این جنگها شکست سنگینی را به رومیان تحمیل کند و یک ارتش قوی رومی را در نبرد بربلیسوس شکست دهد و استانهای شرقی را به چنگ خود درآورد. دوره سوم جنگها در اثر شکسته شدن قرارداد ۲۴۴ میلادی جنگ دیگری میان ایران و روم درگرفت و ایرانیان توانستند علاوه بر شکست دادن رومیان انطاکیه را نیز از آن خود کنند. در این دوره باز هم شاهد حملات رومیان به سمت شرق هستیم و رومیان که از فتوحات ساسانیان خشمگین شده بودند به سمت شرق حمله نموده و در سال ۲۵۴ میلادی، والریانوس به همراه سپاهیان خود به شرق لشکرکشی نمود. سرانجام در شهر ادسا نبردی میان سپاه وی و ساسانیان درگرفت که در نهایت سپاه رومیان شکست خورده و در نهایت والریانوس اسیر سپاه ساسانی شد. سرانجام در این دوره از جنگها گوردیانوس دیگر امپراتور رومی جان خود را از دست میدهد و فیلیپ عرب هم مجبور به خراجگزاری میشود.
در خصوص شیوه نظام پولی این دوره میتوان گفت که شاپور در ضرب سکه از شیوه ساختاری پدر خویش استفاده نمود و توانست از عناوینی که در زمان اردشیر استفاده شده بود، سکههای خویش را ضرب کند و در عرصه ترویج سکه تلاشهای لازم را به سرانجام برساند. در زمان حکمرانی رفتار مناسبی با تمام ادیان داشت به طوری که با مسیحیان و زرتشتیان و یهودیان سرزمین خویش بهطور یکسان رفتار میکرد و احترامی که به این ادیان میگذاشت سبب آرامش و استقلال دینی این ادیان شد.
شاپور در زمان زندگی خود شهرهای فراوانی را بنا کرد که از جمله این شهرها بیشاپور است. این شهر با همراهی اسیران رومی ساخته شد. علاوه بر بیشاپور، گندی شاپور هم که یکی از مراکز مهم علمی و پزشکی این دوران شناخته شده در زمان شاپور بنا شدهاست. شاپور علاوه بر بنا کردن شهرها به بازسازی شهرها نیز پرداختهاست که یکی از این شهرها پیروز شاپور بوده که محل جمعآوری تجهیزات نظامی بودهاست. یکی از میراث ارزشمندی که شاپور از خود برجای گذاشته، سنگنبشتهای در کعبهٔ زرتشت است که اطلاعات مهمی در خصوص سرزمینهای ایرانشهر ارائه میکند. علاوه بر کتیبه کعبه زرتشت میتوان به سایر میراث شاپور از جمله غار شاپور و دیگر نقوش او در نقش رستم و حاجیآباد و تنگ براق و… اشاره نمود. سرانجام شاپور پس از سی سال حکومت در ۲۷ می ۲۷۰ یا ۲۷۲ در شهر بیشاپور بر اثر بیماری درگذشت و حکومت را به پسرش هرمز اردشیر واگذار کرد.