زبان خوارزمی
From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان خوارزمی (خوارزمی: زڨاک ای خوارزم zβ'k 'y xw'rzm)،[3] زبانی ایرانی از شاخهٔ شمالی زبانهای ایرانی میانه شرقی است که تا اواخر سده هشتم هجری/ چهاردهم میلادی در سرزمین خوارزم زنده بود و سپس زبان ازبکی جای آن را گرفت.[4] این زبان همخانوادهٔ زبانهای سغدی، ختنی (سکایی)، اُسِتی (آسی) و پشتو و همچنین هم ردیف با برخی لهجههای ایرانی فلات پامیر است.[5][6]
خوارزمی | |
---|---|
زڨاک ای خوارزم zβ'k 'y xw'rzm | |
زبان بومی در | خوارزم |
منطقه | آسیای مرکزی |
دوره | ۵۵۰ پیش از میلاد – ۱۲۰۰ میلادی[1] |
هندواروپایی
| |
الفبای آرامی، الفبای سغدی، خط پهلوی، الفبای خوارزمی | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | xco |
فهرست لینگوییست | xco |
گلاتولوگ | khwa1238 [2] |
به نوشته ابوریحان بیرونی، زبان خوارزمی در دوره او زبانی زنده بوده است. وجود عبارتهای خوارزمی در متون قرن ششم و هفتم ه.ق/ دوازدهم و سیزدهم م. (در نسخههای خطی قرن هشتم/چهاردهم) نشان میدهد که بخشی از ساکنان خوارزم در این دوره با آنکه احتمالاً دوزبانه بودهاند، هنوز این زبان را میدانستند.[7]
در پنج سدۀ نخستین اسلامی، دانشمندان بسیاری از دیار خوارزم برخاستند که از محمد خوارزمی و ابوریحان بیرونی و ابولقاسم محمود بن عمر الزمخشری ملقب به «فخر خوارزم» (مؤلف مقدمة الادب) است که اثر او، در قالب فرهنگ، حاوی بدنه اصلی واژگان موجود زبان خوارزمی است.[8] علاوه بر این افراد، نجمالدین کبری، فخر رازی و مجدالدین بغدادی را میتوان نام برد.[9]
خوارزمی خویشاوند زبان سغدی است. این زبان، یک زبان دیگر از زبانهای ایرانی شرقی در آسیای مرکزی محسوب میشود که سابقاً در واحههای بخش سفلای آمودریا رایج بود.[10]