جنگ امین و مأمون
From Wikipedia, the free encyclopedia
جنگ بین امین و مأمون معروف به فتنهٔ چهارم یا جنگ داخلی بزرگ عباسیان[1] به مجموعه حوادث و اتفاقاتی گفته میشود که بین سالهای ۱۹۵ تا ۱۹۸ ه. ق، بر سر جانشینی هارونالرشید، خلیفهٔ عباسی، میان مدعیان اصلی خلافت، امین و مأمون، دو فرزند ارشد هارون، روی داد و در نتیجهٔ آن برای مدتی قسمت غربی و شرقی خلافت عباسی، در ستیز و کشمکش پنهان و سرانجام آشکار با یکدیگر قرار گرفتند. در این سلسله درگیریها، مأمون تحت حمایت خراسانیان، در قلمرو خویش به مرکزیت مرو به برپایی و حفظ استقلال سیاسی اقدام کرد و امین نیز با حمایت مردم عرب و بهخصوص خاندان بنیهاشم و ابناء دولت عباسی در مرکز و غرب خلافت، به پایتختی بغداد، به مقابله با برادر خویش پرداخت.
جنگ بین امین و مأمون (فتنهٔ چهارم) | |||||
---|---|---|---|---|---|
نقشهٔ عراق و مناطق اطراف آن در قرن نهم میلادی | |||||
| |||||
طرفهای درگیر | |||||
نیروهای امین (عراق) | نیروهای مأمون (خراسان) | ||||
فرماندهان و رهبران | |||||
امین † فضل بن ربیع علی بن عیسی † عبدالرحمن بن جبله ابناوی † محمد بن یزید المهلبی † یحیی بن علی بن عیسی عبدالله بن حرشی احمد بن حرشی اسد بن یزید بن مزید احمد بن مزید عبدالله بن حمید بن قحطبه عبدالملک بن صالح حسین بن علی بن عیسی علی بن محمد بن عیسی |
مأمون فضل بن سهل طاهر بن حسین هرثمه بن اعین داوود سیاه میکاییل سبسل الرستمی محمد بن مصعب زهیر بن المسیب |
هارون در دوران فرمانروایی خویش و به علل متعدد، اقدام به تعیین سیستم جانشینی پیچیدهای کرد، تا پس از او خلافت عباسی و سرزمینهای تحت سلطه، به آشوب کشیده نشوند و جنگ قدرت میان اعضای خاندان رخ ندهد. او در سال ۱۸۲ ه.ق/۷۹۸ م به سیستم مورد نظر خویش رسمیت بخشید و با اهدای سرزمینهای متعدد به همراه منابع مالی جداگانه به هر یک از پسرانش، زمینهٔ قدرتگیری آنان و آمادگیشان برای جانشینی را فراهم ساخت. علیرغم تلاشهای هارونالرشید، درگیریهای موردنظر، پس از وقوف بر مرگ قریبالوقوع او و با تحرکات امین آغاز شد و پس از مرگ هارون در سال ۱۹۳ ه.ق شدت یافت. امین با هدایت وزیرش، فضل بن ربیع، و سردارش، علی بن عیسی بن ماهان، در راه افزایش نفوذ و اقتدار خویش و ایجاد محدودیت برای برادر و جانشینش، مأمون، به سلسله اقداماتی دست یازید، که در ابتدا به صورت فرامین و دستورهایی قابل قبول بود و اطاعت مأمون را در پی داشت. در مقابل نیز، مأمون با هدایت وزیرش، فضل بن سهل، مجموعه اقداماتی نظیر کاهش مالیات را جهت جلب حمایت مردم محلی و اشراف خراسان و سرزمینهای شرقی خلافت انجام داد. با شدت گرفتن خواستههای امین و اقدامات جدی وی برای خلع مأمون، که به تحریک اطرافیانش صورت میپذیرفت، مأمون در برابر این تحرکات واکنش نشان داد و به نافرمانی و مخالفت بر ضد برادر روی آورد. در نهایت، امین و مأمون متقابلاً نام یکدیگر را از منابر و سکهها حذف کردند و هر یک امارت دیگری را نامشروع تلقی کرد.
سرانجام پس از دو سال، این کشمکشها به اوج رسید و به درگیری مستقیم و نظامی دو قدرت حاضر در خلافت منجر شد. در این رویارویی نظامی لشکر مأمون به فرماندهی سرداری به نام طاهر بن حسین، پس از شکست لشکر امین به فرماندهی علی بن عیسی، در نبرد ری به پیشروی در قلمرو امین پرداخت و شهرها را یکی پس از دیگری فتح کرد و سپاهیان گسیل شده از سوی امین را شکست داد. سرانجام، دو سپاه مأمون به فرماندهی طاهر بن حسین و هرثمه بن اعین اقدام به محاصره و فتح بغداد، پایتخت خلافت امین، کردند. پس از مقاومت چهاردهماهه شهر سقوط کرد و امین به دست سپاهیان طاهر کشته شد. بدین ترتیب، مأمون به عنوان خلیفه بر کل قلمرو خلافت عباسی مسلط شد. همچنین، خراسانیان به رهبری فضل بن سهل قدرت زیادی در حکومت به دست آوردند و راه برای تأسیس نخستین سلسله نیمه مستقل ایرانی موسوم به طاهریان باز شد.