آق‌کپرک

آق‌کُپرُک (واژه‌ای‌ست تُرکی، به‌معنای «پُلِ سفید»)، مجموعه پایگاه‌های باستان‌شناسی واقع در ولایت بلخ در افغانستان است، که شامل چهار پایگاه، ۱، ۲، ۳ و ۴ در امتداد رود بلخاب در نزدیکی شمال روستای آق‌کُپرُک، در تپه‌های واقع در ۷۷ کیلومتری جنوب شهر مزار شریف می‌شود. این چهار پایگاه عبارتند از:

• آق‌کپرک ۱، یا غارِ اسب، پناهگاهی صخره‌ای است از دوران کوشانیان-ساسانیان، که شامل پاره‌ای آثار فرسکو (fresco) بودایی و معماری ساده است.
• آق‌کپرک ۲، یا غارِ مار، پناهگاه صخره‌ای دیگری است، که شاید نسبت به سه پایگاه دیگر داده‌های بیشتری ارائه نموده، آثاری از تمام دوره‌ها به استثنای دوران کوشانیان-ساسانیان. تقربیا ٪۱۰ از ساحۀ مسکونی انسان‌های آن زمان کاوش شد.
• آق‌کپرک ۳، یک پایگاه روباز (بی‌سقف) در تراس رودخانه است که شامل دو دوره، هر دو متعلق به عصر فراپارینه‌سنگی می‌شود.

پایگاه‌های باستان‌شناسی

آق‌کُپرُک
اطلاعات پایگاه
نام کشور	افغانستان
استان	ولایت بلخ. چهار پایگاه در امتداد بلخاب در نزدیکی شمال روستای آق‌کُپرُک، در تپه‌های واقع در ۷۷ کیلومتری جنوب شهر مزار شریف.
بیشینهٔ تاریخی	فراپارینه‌سنگی، ۱۵٬۰۰۰-۲۰٬۰۰۰ پ.م.؛ نوسنگی باسفال، حدود. ۲٬۰۰۰-۵٬۰۰۰ پ.م.؛ عصر آهن/هخامنشیان، سدۀ ششم ق.م.؛ کوشانیان-ساسانیان، ۷۰۰-۲۰۰ م.[۱]
جمع‌آوری	موزه تاریخ طبیعی آمریکا - آثار کاوُش‌شده. انجمن بریتانیایی مطالعات افغانستان - سنگ چخماق و آثار سنگی. موزیم کابل - آثار کاوُش‌شده، سردیس سنگی. (نگارۀ فوق)
ساحهٔ کار	۱۹۵۹ دوپری، کارکنان دانشگاه‌های امریکاییِ حوضه - نقشه‌برداری ۱۹۶۶ - هایاشی (Hayashi) و صحرا (Sahara)، دانشگاه کیوتو - نقشه‌برداری ۶۵ & ۱۹۶۲دوپری، موزه تاریخ طبیعی آمریکا - کاوُش‌ها. ۱۹۷۱ مک‌برنی (McBurney)، دانشگاه کمبریج - کاوُش آزمایشی (sondage).
ن ب و

این پایگاه‌ها در سال‌های ۱۹۶۲ و ۱۹۶۵ میلادی توسط لوئی دوپری برای موزهٔ تاریخ طبیعی آمریکا کاوُش شدند.

• آق‌کپرک ۴، که به روستای آق‌کپرک نزدیک‌تر است، در سال ۱۹۷۱ میلادی مختصراً توسط مَک‌برنی (C.B.M. McBurney) از دانشگاه کمبریج کاوُش شد، و آثار بدست‌آمده از آن از نوع صنعت «موستریَن میانی» (Middle Mousterian) است که با آنچه که دوپری یافته بود تفاوت داشت.

یافته‌های باستان‌شناسی از این پایگاه‌ها شامل سازه‌های فراوان و پیشرفته از ابزارهای سنگی است، همچون سردیس سنگی بسیار ابتدایی (نگارۀ فوق را ببینید)، بقایای گوسفند و بز اهلی‌شده، قطعاتی از مسِ چکشخورده متعلق به عصر نوسنگی با سفال (ceramic Neolithic)، نیش پرتابه‌ها، شیشه‌جات، سفالینه (terracotta) و جواهرات ساده.^[۱]

□■دشت ناوُر

■•درهٔ کور

■○قَره‌کمر

○•آق‌کُپرُک

هزارسُم○•

◉کابل

◉مزار شریف

◉هرات

◉قندهار

◉غزنی

پایگاه‌های باستان‌شناسی افغانستان از عصر سنگ
پارینه‌سنگی زیرین □
پارینه‌سنگی میانی ■
پارینه‌سنگی بالایی ▲
فراپارینه‌سنگی ○
نوسنگی •
شهر امروزی ◉
توجه: برای مشاهدۀ موقعیت صحیح این پایگاه‌ها از تفکیک‌پذیری (resolution) ابعاد ۱۹۲۰ در ۱۰۸۰ و زوم %۱۰۰ در صفحۀ نمایشگر خود استفاده کنید.

پانویس

1. وارویک بال، 'فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان'، جلد ۱، ۱۹۸۲، ص. ۳۸

منابع

• فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان (عنوان فرانسوی: Catalogue des sites archeologiques d'Afghanistan/عنوان انگلیسی: Archaeological gazetteer of Afghanistan)، جلد اول و دوم، نوشتۀ وارویک بال (Warwick Ball)، انتشارات Editions Recherche sur les civilisations، پاریس، ۱۹۸۲، ISBN 2-86538-040-8.
• بناهای افغانستان: تاریخ، باستان‌شناسی و معماری (عنوان انگلیسی: The Monuments of Afghanistan: History. Archaeology and Architecture)، نوشتۀ وارویک بال (Warwick Ball)، انتشارات I.B. TAURIS، نیویورک، ۲۰۰۸، شابک ‎۹۷۸−۱−۸۵۰۴۳−۴۳۶−۸.

مطالعۀ بیشتر

• Hayashi and Sahara in Mizuno. S. (ed) 1962. Haibāk and Kashmir-Smast. Kyoto: 54-5, 105.
• Dupree, L. et al. 1972. Prehistoric Research in Afghanistan (1959-1966) (4.12). Philadelphia.
• McBurney, C.B.M. 1972. 'Report of an archaeological survey in northern Afghanistan'. July-August 1971'. Afghanistan 25, 2: 22-32.
• Davis in Allchin, R. and Hammond, N. (eds) 1978. The Archaeology of Afghanistan. London: 55-63.
• Shaffer in Allchin, R. and Hammond, N. (eds) 1978. The Archaeology of Afghanistan. London: 74-81, 89-90.
• Gupta, S.P. 1979. Archaeology of Soviet Central Asia and the Indian Borderlands (2 vol). New Delhi.
• Derevyenko and Liu Zun-E in Dani, A.H. and Masson, V.M. (eds) 1992. History of Civilizations of Central Asia (volume 1): The dawn of civilization - earliest times to 700 B.C. Paris.
• Sarianidi in Dani, A.H. and Masson, V.M. (eds) 1992. History of Civilizations of Central Asia (volume 1): The dawn of civilization - earliest times to 700 B.C. Paris.