سومین امپراتور گورکانی و بزرگترین پادشاه مغول بود From Wikipedia, the free encyclopedia
ابوالفتح جلال‌الدین محمد اکبر (۱۵ اکتبر ۱۵۴۲ – ۲۷ اکتبر ۱۶۰۵)[13][14][15] که عموماً با نام اکبر کبیر[16]، اکبر یکم و مغول اعظم شناخته می‌شود، سومین امپراتور گورکانی بود که از ۱۵۵۶ تا ۱۶۰۵ حکمرانی کرد. اکبر جانشین پدرش همایون و همچنین بزرگترین فرمانروا از سلسله گورکانیان هند بود. اکبر پادشاهی خیرخواه، شجاع و خردمند بود و از وی در کنار آشوکا به عنوان تأثیرگذارترین پادشاهان در تاریخ هند و بزرگترین پادشاه آن سرزمین یاد کرده‌اند.[17][18]
اطلاعات اجمالی اکبر کبیر, سومین امپراتور گورکانی ...
اکبر به‌واسطهٔ سلطهٔ نظامی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مغول، به‌تدریج امپراتوری گورکانی را گسترش داد که بخش عمده‌ای از شبه‌قارهٔ هند را در بر می‌گرفت. او به‌منظور متحد کردن دولت پهناور مغول، یک ساختار حکومتی متمرکز ایجاد کرد و سیاست آشتی فرمانروایان مفتوح را از طریق ازدواج و دیپلماسی به کار برد. او برای حفظ صلح و نظم در یک امپراتوری که از نظر مذهبی و فرهنگی گوناگون بود، سیاست‌هایی را اتخاذ کرد که باعث حمایت شهروندان غیرمسلمانش شد؛ این سیاست‌ها شامل لغو مالیات فرقه‌ای و انتصاب غیرمسلمانان در منصب‌های عالی مدنی و نظامی می‌شد.
تحت رهبری اکبر، امپراتوری گورکانی اقتصاد برتر و پایداری را به وجود آورد که منجر به گسترش تجارت و پشتیبانی بیشتر از فرهنگ هندوپارسی شد. دربار اکبر در دهلی، آگره و فاتح پور سیکری، عالمان دینی بسیاری از مذاهب، شاعران، معماران و صنعت‌گران را به خود جذب کرد و به مراکز هنر، ادبیات و دانش مشهور شد. فرهنگ تیموری و ایرانی-اسلامی نیز با عناصر بومی هندی در سبکی متمایز از هنرهای مغول شامل نگارگری و معماری ترکیب شد. اکبر که از اسلام راست‌آیین سرخورده شده بود و احتمالاً امیدوار بود وحدتی دینی در امپراتوری به وجود بیاورد، دین الهی را ابداع کرد. این دین عمدتاً آمیزه‌ای از اسلام و هندوئیسم و نیز عناصر زرتشتی و مسیحی بود.
پس از اینکه امپراتور گورکانی نصیرالدین همایون در نبرد چوسا (۱۵۳۹) و قنوج (۱۵۴۰) از سوی نیروهای شیرشاه سوری شکست خورد، او به‌سوی باختر، یعنی سند امروزی، گریخت.[19] او در آن‌جا با حمیده بانو بیگمِ ۱۴ ساله، دختر شیخ علی اکبر جامی (معلم پارسی برادر کوچکتر همایون یعنی هندل میرزا) آشنا شد و او را به همسری گرفت. سال آینده، فرزندشان جلال‌الدین محمد اکبر، در ۲۵ اکتبر ۱۵۴۲ (روز پنجم رجب ۹۴۹ ه. ق)[15] در دژ راجپوتِ عمرکوت در راجپوتانا (امروزه با نام سند) به دنیا آمد. این دژ جایی بود که پدر و مادرش پناه گرفته بودند.[20]
اکبر در نوجوانی‌اش، پیرامون ۱۵۵۷ میلادی
هنگام تبعید دیرپای همایون، اکبر از سوی عموهایش، کامران میرزا و عسکری میرزا و عمه‌ها به‌ویژه همسر کامران میرزا در کابل پرورش یافت. او چرخهٔ جوانی خود را با آموختن شکار، پیمودن و پیکار گذراند. اگرچه هرگز خواندن و نوشتن را فرا نگرفت، هنگامی که در آغاز شب بیکار می‌شد، از کسی می‌خواست که برایش بخواند.[21][22] در ۲۰ نوامبر ۱۵۵۱، کوچک‌ترین برادر همایون، هندل میرزا، در نبرد با نیروهای کامران میرزا جان باخت. همایون با شنیدن خبر مرگ برادرش بسیار اندوهگین شد.[23]
در هنگام گماشتن اکبر نه ساله به عنوان والی غزنی، او با دختر هندل، رقیه سلطان بیگم، یعنی همسر نخستش، پیوند زناشویی بست.[24] همایون فرماندهی لشکر هندل را به اکبر سپرد و تمام ثروت هندل را به او و همسرش رقیه واگذار کرد.[25] مراسم زناشویی اکبر با رقیه در جلندر، پنجاب، زمانی که هر دو ۱۴ ساله بودند، جشن گرفته شد.[26]
در پی هرج و مرج بر سر جانشینی اسلام شاه سوری، پسر شیرشاه سوری،[27] همایون با ارتشی که کمابیش از سوی هم‌دست ایرانیش شاه تهماسب یکم فراهم شده بود، در سال ۱۵۵۵ بار دیگر دهلی را به‌دست‌آورد. وی در ۹۶۳ ق، اکبر را که تازه در آغاز جوانی بود، به همراه اتابکش محمد بیرام خان‌خانان به جنگ اسکندرخان افغان روانه ساخت. در میانهٔ راه خبر مرگ همایون رسید. بیرام خان، ولی اکبر، خبر مرگ پادشاه را پنهان کرد تا جانشینی اکبر به مشکل برنخورد. اکبر در ۱۴ فوریهٔ ۱۵۵۶ جانشین همایون شد.[28] او همان زمان در گیرودارِ جنگ در برابر اسکندر شاه سوری برای بازپس‌گیری تاج و تخت گورکانی بود. در کلانور، پنجاب، اکبر ۱۴ ساله به‌وسیلهٔ بیرام خان بر سکوی به‌تازگی ساخته‌شده (که هنوز پابرجاست[29][30]) بر تخت پادشاهی نشست و به‌طور رسمی نام شاهنشاه (شاه شاهان) را بر خود گرفت.[28] تاریخ بر تخت نشستن او، یعنی ۲۷ ربیع‌الآخر ۹۶۳، مبدأ تاریخ الهی در دین الهی قرار گرفت.[31] بیرام خان تا زمانی که اکبر به سن بلوغ رسید، به نمایندگی از او حکمرانی کرد.[32]
لشکرکشی‌های اکبر منجر به پایداری فرمانروایی گورکانیان در شبه‌قاره هند شد.[28][34] اکبر دگرگونی‌های سازمانی در سامانهٔ منصب‌داری به وجود آورد که در زمان فرمانروانی پدربزرگش بابر و پدرش در ارتش گورکانی به کار رفته بود.[35]
اصلاحات سازمانی با نوآوری‌ها در توپ، استحکامات و به‌کار بردن فیل جنگی همراه بود.[34] اکبر همچنین به تفنگ فتیله‌ای (matchlock) علاقه‌مند بود و در درگیری‌های گوناگون از آن‌ها کمابیش استفاده می‌کرد. او از عثمانی‌ها و همچنین اروپایی‌ها، به‌ویژه پرتغالی‌ها و ایتالیایی‌ها، برای تهیهٔ سلاح‌های گرم و توپخانهٔ پیشرفته کمک گرفت.[36][37] وزیر اکبر، ابوالفضل علامی، یک بار اعلام کرد که «به‌جز ترکیه، شاید هیچ کشوری [در مقایسه با هند] وجود نداشته باشد که در آن سلاح‌هایش بیشتر به منظورِ تأمین امنیت دولت باشد».[38] محققان و مورخان برای تحلیل موفقیت مغول‌ها در هند، اصطلاح «امپراتوری باروت» را به کار برده‌اند.[39]
اکبر شاه وارث دولتی شد که مخالفان بسیار همچون راجه‌های هندو داشت که غالباً برضد تیموریان کار می‌کردند، و نیز امرای لشکر تیموری یا بزرگانی که به سبب مرگ ناگهانی همایون و جوانی اکبر، می‌کوشیدند او را از حکومت دور کنند و خود قدرتی بیابند. بیرم خان که رشتهٔ کارها را در دست داشت، به سرکوب ایشان پرداخت و از جمله مخالفان برجسته، نخست شاه ابوالمعالی را که از امرای همایون بود، دستگیر کرد، ولی اکبر راضی به قتل او نشد (نک: نظام‌الدین، ۲/۱۲۷؛ ابوالفضل، اکبرنامه، ۲/۱۵–۱۶). اقدام بعدی تعقیب اسکندر افغان بود که از لشکریان پیشتاز اکبر شکست خورده، و به کوهستان پناه برده بود (نظام‌الدین، همان‌جا؛ ابوالفضل، همان، ۲/۲۰). در همین سال (۹۶۳ق) میرزا سلیمان که از زمان همایون حکومت بدخشان داشت، با استفاده از آشفتگی اوضاع درصدد برآمد تا کابل را تصرف کند؛ ولی بر اثر تدبیر و مقاومت منعم‌خان که از سوی اکبر حکومت آن دیار داشت، کاری از پیش نبرد (بیات، ۲۰۶–۲۰۹؛ ابوالفضل، همان، ۲/۲۲–۲۶).[40]
قلمرو امپراتوری اکبر
اکبر شاه اهل تساهل بود و طی فرمانروایی طولانی و با اقتدار خود، سهم عمده‌ای در ایجاد آرامش در شبه قاره هند و شکوفایی امپراتوری گورکانیان به عهده داشت. اکبر سعی در به توافق رساندن ادیان و مذاهب مختلف رایج در هند کرد. او همچنین دین جدیدی به نام دین الهی ابداع کرد که آمیزه‌ای از ادیان هندویسم، اسلام، سیک، مسیحیت، کارواکا و حتی زرتشتی به‌شمار می‌رفت. دوران فرمانروایی او و فرزندانش، تنها حکومت اسلامی ثبت شده در تاریخ است که بدون فشار خارجی اتباع غیر مسلمان حقوقی برابر با مسلمانان داشتند.[41]
اکبر شاه تحت تأثیر شیخ مبارک و فرزندش ابوالفضل علامی قرار گرفت و بنیان این دین یا فرقه جدید را بنیان گذاشت. دین الهی نفس پرستی، شهوت، اختلاس، نیرنگ، افترا، ستم، ارعاب و غرور را نهی می‌کرد. کشتن حیوانات را عملی قبیح می‌شمرد و آزادگی، بردباری، پرهیز و اجتناب از دلبستگی شدید به مادیات، تقوا، ایثار، دوراندیشی، نجابت و ملاطفت را از اصول کار خود قرار داده بود. این فرقه نوزده عضو داشت که یکی از آن‌ها هندو بود. دین الهی روشی تلفیقی از آیین‌های موجود زمان بود. در حقیقت این روش به نص آسمانی اعتقاد نداشت و بیشتر یک سرگرمی روحی- فکری به‌شمار می‌رفت. در طی گذشت زمان نیز از یادها رفت و حتی خود اکبر نیز آن را فراموش کرد.[42] این دین در واقع بیشتر همانند یک عقیده شخصی عمل کرد و کمی پس از درگذشت اکبر و همسرش به کلی محو شد.
در ۳ اکتبر ۱۶۰۵، اکبر بر اثر دیسانتری بیمار شد[28] و هرگز بهبود نیافت. اعتقاد بر این است که او در ۲۶ اکتبر ۱۶۰۵ درگذشت. پیکر او در آرامگاهش در آگره دفن شد.[43] این آرامگاه یک کیلومتر از آرامگاه جودا بای، همسر مورد علاقهٔ او و ملکهٔ اصلی، فاصله دارد.[8][9]
امپراتوری گورکانی در زمان فرمانروانی همایون مورد تهدیدِ افغان‌ها قرار گرفته بود. اکبر قاطعانه اقتدار امپراتوری در هند و فراتر از آن را تثبیت کرد[44] و برتری نظامی و دیپلماتیک آن را مقرر نمود.[45] او در دوران حاکمیت خود، یک حکومت سکولار و لیبرال با تأکید بر یکپارچگی فرهنگی به وجود آورد. او همچنین اصلاحات متعددی از جمله ممنوعیت ساتی، قانونی کردن ازدواج مجدد زنان بیوه و افزایش سن ازدواج انجام داد.[نیازمند منبع]
داستان‌های عامیانه‌ای پیرامون اکبر و بیربال، یکی از ناواراتان‌های او، در هند رایج است. او و همسر هندویش، مریم اوز زمانی، بسیار محبوب هستند؛ اعتقاد بر این است که مریم الهام‌بخش و نیروی محرکه‌ای برای ترویج سکولاریسم و خیرخواهی همگانی در اکبر بوده‌است.[46]
مجلهٔ تایم با استناد به ادغام تیول نابرابر هند در امپراتوری گورکانی، و نیز میراث ماندگار «کثرت‌گرایی و تساهل» که «زیربنای ارزش‌های جمهوری مدرن هند است»، او را یکی از ۲۵ رهبر برتر در جهان نامید.[47]
Ballhatchet, Kenneth A. (31 March 2023). "Akbar". Encyclopædia Britannica (به انگلیسی). Archived from the original on 25 May 2023. Retrieved 28 May 2023.
Beveridge, H. (January–April 1900). "The Garden of Climes". The Imperial and Asiatic Quarterly Review and Oriental and Colonial Record. IX (17–18): 145–162.
Codrington, K. de B. (March 1943). "Portraits of Akbar, the Great Mughal (1542–1605)". The Burlington Magazine for Connoisseurs. 82 (480): 64–67. JSTOR868499.
Farooqi, N. R. (2017). "An Overview of Ottoman Archival Documents and Their Relevance for Medieval Indian History". The Medieval History Journal. 20 (1): 192–229. doi:10.1177/0971945816687687. S2CID164261762.
Habib, Irfan (September–October 1992). "Akbar and Technology". Social Scientist. 20 (9–10): 3–15. doi:10.2307/3517712. JSTOR3517712.
Hasan, Nurul (2007). Religion, State and Society in Medieval India. New Delhi: Oxford University Press. ISBN978-0-19-569660-8.
Hasan Siddiqi, Mahmudul (1972). History of the Arghuns and Tarkhans of Sindh, 1507–1593: An Annotated Translation of the Relevant Parts of Mir Ma'sums Ta'rikh-i-Sindh, with an Introduction & Appendices. Institute of Sindhology, University of Sind.
Hindu Shah, Muhammad Qasim (1595–1612). Gulshan-I-Ibrahimi. Vol.2.
Khan, Iqtidar Alam (1968). "The Nobility under Akbar and the Development of His Religious Policy, 1560–80". Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. 100 (1/2): 29–36. doi:10.1017/S0035869X00126115. JSTOR25203020. S2CID159780897.
Muzaffar, H. Syed; Kumar, Anil; Usmani, B. D.; Gupta, Pramod (2022). History of Indian Nation. Vol.2. K. K. Publications. ISBN978-81-7844-129-0. Archived from the original on 27 June 2023. Retrieved 26 March 2023.
Sangari, Kumkum (2007). "Akbar: The Name of a Conjuncture". In Grewal, J.S. (ed.). The State and Society in Medieval India. New Delhi: Oxford University Press. ISBN978-0-19-566720-2.
Sanghmitra. Jain Dharma ke Prabhavak Acharya (به هندی). Jain Vishwa Bharati, Ladnu.
Saran, Richard; Ziegler, Norman P. (2001a). The Mertiyo Rathors of Merta, Rajasthan. Vol.I. University of Michigan Press. ISBN978-0-939512-43-0.
Saran, Richard; Ziegler, Norman P. (2001b). The Mertiyo Rathors of Merta, Rajasthan. Vol.II. University of Michigan Press. ISBN978-0-89148-085-3.
Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. ISBN978-93-80607-34-4.
Sharma, Parvati (2023). A Lamp for the Dark World: Akbar, India's Greatest Mughal. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN978-1-5381-7790-7.* Sharma, Sri Ram (1988). The Religious Policy of the Mughal Emperors. Munshiram Manoharlal Publishers. ISBN81-215-0395-7.
Syed, Jawad (2011). "Akbar's multiculturalism: lessons for diversity management in the 21st century". Canadian Journal of Administrative Sciences. 28 (4): 402–412. doi:10.1002/CJAS.185.
Thackeray, Frank W.; Findling, John E. (2012). Events That Formed the Modern World. Vol.1. ABC-CLIO. ISBN978-1-59884-902-8.
.jpg)
