کشورهای فارسی‌زبان

کشورهای فارسی‌زبان یا کشورهای پارسی‌زبان کشورهایی هستند که در آن‌ها زبان فارسی، زبان رسمی تلقی می‌شود یا در کنار زبانی دیگر، یکی از زبان‌های رسمی است.

در حال حاضر، زبان فارسی در کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان زبان رسمی محسوب می‌شود. نام رسمی این زبان در این ۳ کشور به‌ترتیب فارسی (پارسی)، دری و تاجیکی است. افزون بر این، فارسی در ازبکستان زبان اقلیت بزرگی از کشور است. فارسی دارای بیش از ۷۰ میلیون گویشور بومی در سراسر جهان است^[1] که این تعداد با در نظر گرفتن گویشوران زبان دوم در کل به ۱۳۰ میلیون نفر می‌رسد.^[2][3] این زبان در ۲۹ کشور در سراسر جهان گفتگو می‌شود و از این نظر در رتبه ششم جهان قرار دارد.^[4]

ایران

پراکنش مردم فارسی‌زبان در استان‌های ایران در سال ۱۳۹۱

ایران بزرگ‌ترین کشور فارسی‌زبان جهان است.^[5] اتنولوگ جمعیت فارسی‌زبانان ایران در سال ۲۰۱۶ را ۵۰٬۴۰۰٬۰۰۰ نفر یعنی بیش از ۶۲ درصد از جمعیت کشور می‌داند.^[6][7] بر پایهٔ نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ مرکز آمار ایران دربارهٔ ترکیب و چیدمان قومی و تباری مردم ایران، جمعیت و آمار فارسی‌زبان‌ها نزدیک ۷۳ تا ۷۵ درصد جمعیت ایران است. این آمار نشان می‌دهد که ۸۲ تا ۸۳ درصد مردم به «فارسی» سخن می‌گویند و ۸۶ درصد از آن‌ها تنها فارسی را می‌دانند.^[8]

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۹۱ انجام شد، فارسی‌زبانان بیشینه جمعیت را در ۱۳ استان تهران، البرز، اصفهان، یزد، سمنان، قم، بوشهر، فارس، مرکزی، خراسان رضوی، کرمان، هرمزگان و خراسان جنوبی می‌سازند و در ۷ استان خوزستان، قزوین، چهارمحال و بختیاری، همدان، گلستان، خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان نیز اقلیت قابل توجهی به‌شمار می‌روند.^[9]

تهران بزرگ‌ترین شهر فارسی‌زبان جهان است^[10] و ۹۸ درصد تهرانی‌ها به زبان فارسی تسلط دارند.^[11] از ۱۰ شهر بزرگ و پرجمعیت فارسی‌زبان جهان، ۸ شهر تهران، مشهد، اصفهان، کرج، شیراز، قم، اهواز و همدان در ایران قرار دارند و تنها شهرهای کابل و دوشنبه در خارج از این کشور واقع شده‌اند.^[12][13]

افغانستان

  ولسوالی‌های با جمعیت بیشینه فارسی‌زبان در افغانستان

فارسی رایج‌ترین زبان در افغانستان و زبان مادری بیش از ۱۶ میلیون نفر (۴۸–۵۲٪) از مردم این کشور است.^{[14][15][16][17]} به دلیل اینکه فارسی زبان میانجی افغانستان نیز به‌شمار می‌رود، در کل بیش از ۲۰ میلیون نفر یا ۸۰٪ از باشندگان این کشور بدان تسلط دارند.^[18] تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ایماق‌ها گویشوران بومی فارسی در افغانستان هستند.^[19]

بیشتر فارسی‌زبانان افغانستان در نیمه شمالی کشور زندگی می‌کنند. فارسی‌زبان بیشینه مردم ولایت‌های بدخشان، تخار، کاپیسا، بلخ، جوزجان، پروان، کابل، بغلان، پنجشیر، کندز، سمنگان، بامیان، سرپل، دایکندی، غزنی، بادغیس، غور، فراه و هرات به‌شمار می‌رود. اقلیت‌های بزرگ فارسی‌زبان نیز در ولایت‌های لغمان، ننگرهار، پکتیا، پکتیکا، اروزگان، جوزجان، قندهار، فاریاب، زابل، کنر، نیمروز، هلمند، لوگر و میدان وردک این کشور یافت می‌شوند.^[20]

فارسی در کنار پشتو یکی از دو زبان رسمی افغانستان است. در سال ۱۳۴۳ خورشیدی برای ایجاد هویت ملی مستقل از ایرانیان، نام زبان «فارسی» در قانون اساسی افغانستان به «دری» تغییر یافت.^[21] با این وجود بیشتر فارسی‌زبانان این کشور هنوز هم نام زبان خویش را فارسی خوانده و به‌کارگیری نام دری را حاصل تلاش پشتون‌ها برای دور کردن آن‌ها از جهان فارسی‌زبان می‌دانند.^[22]

تاجیکستان

تاجیکستان فارسی‌زبان ملی و رسمی تاجیکستان است که به الفبای سیریلیک تاجیکی نوشته می‌شود. فارسی‌زبان مادری نزدیک به ۷٫۵ میلیون نفر یا ۸۴٫۳٪ از شهروندان این کشور است.^[23][24] شهرهای بزرگ تاجیکستان شامل دوشنبه (پایتخت)، خجند، کولاب، پنجکنت، باختر، خاروغ و استروشن همگی فارسی‌زبانند.^[25]

فارسی در تاجیکستان تا دههٔ ۱۹۲۰ میلادی همانند سایر کشورهای فارسی‌زبان به الفبای فارسی نوشته می‌شد. پس از رخداد انقلاب اکتبر در تاجیکستان گونه‌ای از الفبای لاتین برای نوشتن فارسی معرفی شد که در آوریل ۱۹۲۸، رسماً جای خط فارسی را گرفت.^[26] الفبای سیریلیک تاجیکی نیز در اواخر دههٔ ۱۹۳۰ میلادی در جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان رواج یافت و جایگزین الفبای پیشین لاتین شد. پس از سال ۱۹۳۹ میلادی، انتشار آثار به خط فارسی ممنوع اعلام شد.^[27]

در سال ۱۹۸۹ میلادی، با رشد ملی‌گرایی در میان تاجیک‌ها، قانونی تصویب شد که طبق آن «فارسی تاجیکی» به‌عنوان زبان رسمی تاجیکستان اعلام شد. قانون یادشده افزون بر این، تاجیکی را برابر با فارسی در نظر گرفت و خواستار بازگشت دوباره به الفبای فارسی شد.^[28][29] در سال ۱۹۹۹ میلادی، واژهٔ «فارسی» از عنوان رسمی زبان کشور تاجیکستان حذف شد و زبان رسمی این کشور «تاجیکی» نام گرفت.^[30]

ازبکستان

مناطق فارسی‌زبان ازبکستان

بر پایه آمار رسمی ازبکستان تاجیک‌ها ۵٪ از جمعیت کل این کشور را شامل می‌شوند. اما آمارهای غیررسمی شمار تاجیکان این کشور را میان ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفر^[31][32][33] یا ۳۰ تا ۴۰ درصد از جمعیت کل کشور^{[34][35][36][37][38][39]} برآورد می‌کند. فارسی‌زبانان در ازبکستان بیشتر در دو شهر سمرقند و بخارا و ولایت سرخان‌دریا سکونت دارند؛ هرچند در دیگر مناطق ولایت‌های سمرقند و بخارا و همچنین ولایت‌های قشقه‌دریا، نمنگان، فرغانه و سیردریا نیز به‌طور پراکنده یافت می‌شوند. ریچارد فولتس در برآوردی در سال ۱۹۹۶ زبان ۷۰٪ از اهالی سمرقند و ۹۰٪ از اهالی بخارا را فارسی اعلام کرده‌است.^[40][41]

افزون بر سمرقند و بخارا، گروه‌های بزرگ فارسی‌زبان در کاسانسای، چوست، رشتان و ساخ در دره فرغانه، همچنین بورچ‌ملا، آهنگران و باغستان در ولایت تاشکند و افزون بر آن شهرسبز، ترمذ، نخشب، نوایی، کتاب و دره‌های رودهای کافرنهان و چغان‌رود می‌زیند.^[42][39][31]

جوامع مهاجر

نقشه پراکندگی فارسی‌زبانان
راهنما

  زبان رسمی

  بیش از ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر گویشور

  بین ۵۰۰٬۰۰۰–۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر گویشور

  بین ۱۰۰٬۰۰۰–۵۰۰٬۰۰۰ نفر گویشور

  بین ۲۵٬۰۰۰–۱۰۰٬۰۰۰ نفر گویشور

  کمتر از ۲۵٬۰۰۰ نفر گویشور/ بدون گویشور

فارسی به واسطه افزایش مهاجرت‌ها در قرن اخیر به کشورهای دیگر نیز راه یافته‌است.^[5] بزرگ‌ترین جوامع غیربومی فارسی‌زبان در آمریکا (۲ میلیون)،^[43][44] روسیه (۱ میلیون؛ عمدتاً تاجیک)،^[45] ترکیه (۸۰۰ هزار)،^[46] امارات (۸۰۰ هزار)،^[47] عراق (۵۰۰ هزار)،^[46] قطر (۲۸۰ هزار)،^[48] کانادا (۲۵۰ هزار)،^[49] عربستان (۲۴۰ هزار)،^[50] آلمان (۱۲۵ هزار)،^[51] و استرالیا (۱۱۰ هزار)^[52] ساکن هستند.

جستارهای وابسته

• فهرست کشورها بر پایه جمعیت فارسی‌زبان
• ایران بزرگ
• ایران بزرگ (نشریه)

منابع

1. «Persian». اتنولوگ. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
2. «All You Need to Know about Persian Language». Aspirantum. ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
3. «PERSIAN: A BEAUTIFUL LANGUAGE WITH A VIBRANT PAST». United Language Group. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
4. «The world's languages, in 7 maps and charts». واشینگتن پست. دریافت‌شده در ۲۹ دی ۱۳۹۹.
5. [https://www. irna.ir/news/81983832/اس-بی-اس-زبان-فارسی-بیش-از-حد-تصور-در-جهان-گسترده-است «اس. بی. اس: زبان فارسی بیش از حد تصور در جهان گسترده‌است»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). ایرنا. ۱۰ اسفند ۱۳۹۴. کاراکتر line feed character در |نشانی= در موقعیت 13 (کمک)
6. «Iran - Languages». اتنولوگ. دریافت‌شده در ۵ بهمن ۱۳۹۹.
7. «Western Persian». اتنولوگ. دریافت‌شده در ۵ بهمن ۱۳۹۹.
8. مسعود مطلبی (۲۶ فروردین ۱۳۹۳). «جغرافیای سیاسی اقوام ایرانی». مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی ایران. دریافت‌شده در ۵ بهمن ۱۳۹۹.
9. منبع: شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۵۶/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی)/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس - وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱
10. «Tehran - Political Situation». en.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
11. «چند درصد تهرانی‌ها در تهران به دنیا آمده‌اند؟». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
12. فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره کتاب شناسه ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:گزارش‌های پیشرفت طرح‌ها وکلان شهرها/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس *بهاء:۱۰۰۰۰۰ ریال-شابک:۷-۶۸-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-مؤسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۵ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)*یادداشت:عنوان دیگر:طرح و بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی) سال ۱۳۸۹ *توصیفگر:شاخص‌های غیرثبتی+شاخص‌های فرهنگی+گزارش‌های پیشرفت طرح‌ها و کلان‌شهرها *توصیفگر:ایران ۳۸۶۲۸۹ *تهران۱۹۹۰۶۶ /مشهد۲۹۲۳۴۱ /اصفهان ۱۷۰۰۱۷/تبریز۱۸۴۸۱/کرج ۲۷۸۲۵۲/شیراز۲۵۱۷۰۳/اهواز۱۷۶۴۰۳/قم۲۷۰۸۷۷ *شناسنامه افزوده:واعظی، منصور، ۱۳۳۳–۷۳۵۰۶۸ *شناسنامه افزوده:شرکت پژوهشگران خبره پارس /شورای فرهنگ عمومی *مرکز پخش:خیابان ولیعصر، زرتشت غربی، خیابان کامبیز، بخش طباطبایی رفیعی، پلاک۱۸، تلفن:[phone] *لیتوگرافی، چاپ و صحافی:سازمان چاپ و انتشارات اوقاف
13. "All urban agglomerations of the world with a population of 1 million inhabitants or more". www.citypopulation.de. Citypopulation. 1 April 2015. Retrieved 26 June 2015.
14. "CIA – The World Factbook, "Afghanistan", Updated on 8 July 2010". Cia.gov. Archived from the original on 15 October 2013. Retrieved 19 August 2013.
15. "Afghanistan v. Languages". Ch. M. Kieffer. دانشنامه ایرانیکا، online ed. Retrieved 10 December 2010. Persian (2) is one of the most spoken languages in Afghanistan. The native tongue of twenty five percent of the population …
16. "Dari". UCLA International Institute: Center for World Languages. دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس. Archived from the original on 5 June 2011. Retrieved 10 December 2010.
17. "The World Factbook". 2013-10-15. Archived from the original on 15 October 2013. Retrieved 2020-01-28.
18. "South Asia :: Afghanistan — The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. Archived from the original on 9 July 2016. Retrieved 2020-01-28.
19. "Languages of Afghanistan". دانشنامه بریتانیکا.
20. «تاجیک‌های افغانستان را بشناسید». العربیه. ۱۵ ژانویه ۲۰۱۹.
21. عزیز حکیمی-روزنامه‌نگار و نویسنده (۶ تیر ۱۳۹۸). «چرا غلط‌نویسی فارسی در افغانستان تبدیل به هنجار شده؟». بی‌بی‌سی فارسی.
22. "Farsi vs. Dari: Major Similarities and Differences". www.discoverdiscomfort.com. Retrieved 24 January 2021.
23. «Central Asia :: Tajikistan — The World Factbook - Central Intelligence Agency». www.cia.gov. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۴.
24. "TAJIKISTAN i. STATUS OF ISLAM SINCE 1917". دانشنامه ایرانیکا. Retrieved 19 January 2021.
25. "ҲАЙАТИ МИЛЛӢ, ДОНИСТАНИ ЗАБОНҲО ВА ШАҲРВАНДИИ АҲОЛИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ҶИЛДИ III" (PDF). АГЕНТИИ ОМОРИ НАЗДИ ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН. Archived from the original (PDF) on 16 January 2013. Retrieved 24 January 2021. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
26. ^ Khudonazar, A. (2004) "The Other" in Berkeley Program in Soviet and Post-Soviet Studies, 1 November 2004.
27. ^ Perry, J. R. (1996) "Tajik literature: Seventy years is longer than the millennium" in World Literature Today, Vol. 70 Issue 3, p. 571
28. Anoushiravan Ehteshami (2002)From the Gulf to Central Asia: Players in the New Great Game, p. 219.
29. Hafeez Malik (1996)Central Asia: Its Strategic Importance and Future Prospects, p. 274.
30. Siddikzoda, Sukhail (August 2002). "TAJIK LANGUAGE: FARSI OR NOT FARSI?" (PDF). Media Insight Central Asia. CIMERA (# 27): 1–3. Archived from the original (PDF) on 13 June 2006. Retrieved 14 June 2014.
31. Richard Foltz (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey. 15 (2): 213–216. doi:10.1080/02634939608400946.
32. Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Routledge, 1998. p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).
33. Lena Jonson (1976) "Tajikistan in the New Central Asia", I.B.Tauris, p. 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 3% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."
34. Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August 2003
35. The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216
36. Svante E. Cornell, "Uzbekistan: A Regional Player in Eurasian Geopolitics?" بایگانی‌شده در ۵ مه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine, European Security, vol. 20, no. 2, Summer 2000.
37. Richard Foltz, "The Tajiks of Uzbekistan", Central Asian Survey, 15(2), 213–216 (1996).
38. Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Published by Routledge, 1999. Excerpt from pg 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).
39. Lena Jonson, "Tajikistan in the New Central Asia", Published by I.B.Tauris, 2006. pg 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 4% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."
40. Richard Foltz, "The Tajiks of Uzbekistan", Central Asian Survey, 15(2), 213-216 (1996).
41. "1999 Country Reports on Human Rights Practices". US department of state.
42. Cordell, Karl (1998) Ethnicity and Democratisation in the New Europe, Routledge, شابک ‎۰۴۱۵۱۷۳۱۲۴, p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7% (Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).
43. "The number of Iranians who live outside was announced/ 7 countries which have the largest number of Iraninas". Mehr News Agency. 7 September 2012. Retrieved 11 April 2017.
44. "Iranian National Organization for Civil Registration: More than 2 million Iranians live in the U.S.A and the U.A.E". Radio Farda. 7 September 2012. Retrieved 11 April 2017.
45. Richard Foltz, A History of the Tajiks: Iranians of the East, London: Bloomsbury, 2019, p. 186.
46. "The Persian Diaspora". www.farsinet.com. Retrieved 24 January 2021.
47. "The Persian Diaspora". Pilot Guides - Travel, Explore, Learn. Archived from the original on 25 January 2021. Retrieved 24 January 2021.
48. "Qatar – People Groups". Joshua Project. Retrieved 21 September 2011.
49. "Census Profile, 2016 Census". Statistics Canada. February 8, 2017. Retrieved November 4, 2019.
50. "Saudi Arabia – People Groups". Joshua Project. Retrieved 21 September 2011.
51. "Germany – People Groups". Joshua Project. Retrieved 21 September 2011.
52. "Language spoken at home". www.profile.id.com.au. Archived from the original on 26 December 2018. Retrieved 24 January 2021.