لهجه‌ای از گویش کردی‌جنوبی در زبان کُردی From Wikipedia, the free encyclopedia
کردی ایلامی یا فِیلی گویشی از زبان کردی است. که زیر شاخه‌های کردی‌جنوبی می‌باشد.[2][3][4][5][6][7][8][9][10] گویش کردی ایلامی زبان رایج ساکنان استان ایلام[11] و مناطقی از کشور عراق نظیر استان واسط ، شهرستان علی الغربی، مندلی (عراق) و خانقین در کردستان عراق است. در استان ایلام، طوایف و ایلات مختلف در اکثر شهرستان‌های استان است- با تفاوت اندک در ادای الفاظ و کلمات، بدان تکلم می‌کنند.[12] واژهٔ فِیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیاری ندارد. این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فِیلی بر ایلام،رواج داده اند که به علت نداشتن حروف گچپژ در الفبای عربی بجای حرف پ حرف ف به کار رفته است و آن از مقولهٔ مجاز خاص و عام است.[7][8][13]
| کردی ایلامی | |
|---|---|
| فەیلی ، Faily | |
| زبان بومی در | مناطقی از ایران🇮🇷 و عراق🇮🇶 |
| الفبای کردی (آرامی، لاتین) | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | sdh |
| گلاتولوگ | sout2640[1] |
| زبان‌شناسی | 58-AAA-c |
 | |
گویش کردی ایلامی یا فِیلی،[7] به‌عنوان گونه‌ای از زبان کردی(در کنار گونه‌های سورانی ، کرمانجی و...[10][14]) قرار دارد و گویش عمدهٔ مردم استان ایلام است که با تفاوت اندک در شهرهای ایلام، اَرکواز ملکشاهی، مهران،جعفرآباد (ایلام)، سَرابله، بدره، آبدانان، سراب‌باغ، دهلران، چرداول، سیروان، سیوان، پهله زرین آباد، کارزان، سراب میمه، ارکوازی چوار، و مناطقی، نظیر بدره، مندلی و خانقین بدان تکلم می‌شود.[8][14][15][16][17][18][19] کردی ایلامی از اصیل‌ترین گویش‌های زیرشاخه ی کردی جنوبی است که ریشه در زبان ایرانی میانهٔ باستانی دارد. علیرضا اسدی، پژوهشگر، در کتاب خود چنین می‌آورَد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) با واژگان کردی ایلامی، به این نتیجه می‌توان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم‌ریشه‌اند و ساخت‌های هجاییِ یکسانی دارند. این هم‌آوایی در بسیاری از افعال، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل، اسامی خاص، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده می‌شود».[20]
گویش کردی ایلامی (کردی فیلی) لهجه های گوناگونی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:[7][21]
ملکشاهی: در شهرستان های ایلام، ملکشاهی و مهران لهجه چرداولی:بیشترین گویشور در شهرستان چرداول و در بخش هایی از ایلام و کرمانشاه،منصوب به ایل ریزه وند
کردی ارکوازی: در شهرستان ایلام و شهرستان چوار
خزلی: در بخش هایی از شهرستان های سیروان و چرداول
کُردَلی: در شهرستان های آبدانان(بخش مرکزی و سراب‌باغ)، دهلران (بخش مرکزی و زرین‌آباد و بخش سراب میمه)
ایلامی: در شهرستان های ایلام، مهران، سیروان و چرداول
بدره ای: بخش مرکزی شهرستان بدره
بر طبق منبع دیگری لهجه‌های گویش کردی ایلامی (کردی فیلی) عبارتند از[22]:
اکثریت زبانشناس‌ها کردی کردلی را لهجه‌ای از گویش کردی ایلامی نمیدانند و یک گویش مستقل میدانند اما خیشاوندی نزدیکی میان این دو کردی است و وابسته به هم هستند.[22]
ی، ێ, ﮪ، ه، وو، و، ﯙ, ن، م، ل، ڵ, گ، ک، ق، ڤ, ف، غ، ع، ش، س، ژ، ز، ڕ, ر، د، خ، ح، چ، ج، ت، پ، ب، ئ، ا
به صورت خلاصه یادآوری نماییم که رسم‌الخط کردی بر اساس یکسانی تلفظ و نگارش واژگان استوار است. یعنی همان‌طور که یک واژه تلفظ می‌شود به همان شکل نیز نوشته می‌شود:
نکته: برای شوا حرفی در نظر گرفته نشده است. مثال: کرد (کَرد)، برد (بُرد)، مل (گردن)
نکته: اگر همزه (أ) قبل از حروف صدادار واقع شود به صورت (ئ) نوشته می‌شود. مثال: ئاگر (آتش)، ئه‌سر (اشک)، ئوتاق (اتاق)، ئاساره (ستاره)، ئیلام (ایلام)، ئاسوو (افق)، ئاسکول (بچه آهو)
۵. به جای (ط) حرف (ت) نوشته می‌شود. مثال: ته‌ناف (طناب)، تانه (طعنه)[23]
«وه ناو خوداێ زانا و بێ وێنه»
«We Nawi Xwidaŷ Zana û Bê Wêne»
الف) مصوت‌ها (حروف صدا دار / Vowels):
| حروف فارسی | الفبای کردی | مثال کردی | لاتین کردی | مثال لاتین | معنی فارسی |
|---|---|---|---|---|---|
| فتحه ـَ | ه، ـه | هه‌ناس | H, h | Hena | نفس |
| شوا | - | بن | I, i | Bin | بُن، ته |
| ضمه ـُ | و | لر U, u d | لر | ||
| ا | ا | دار | A, a | Dar | درخت |
| وُ | وو | دوو | Û، û | Dû | دوغ |
| ی | ی | ویر | Î، î | Wîr | یاد |
| ـ | ۊ | رۊن | Ü، ü | Rün | روغن |
| ـ | ێ | فێر | Ê، ê | Fêr | جستجو |
ب) صامت‌ها (حروف بی‌صدا /consonant):
| حروف فارسی | الفبای کردی ایلامی | مثال کردی | لاتین کردی | مثال لاتین | معنی فارسی |
|---|---|---|---|---|---|
| همزه | ئ | بئۊش | ? | Bi?üş | گوینده |
| ب | ب | بان | b ,B | Ban | بالا |
| پ | پ | په‌ل | p ,P | Pel | شاخه |
| ت، ط | ت | تاپوو | t ,T | Tapû | شبح |
| ج | ج | جیڕ | c ,C | Cîř | سفت |
| چ | چ | چه‌م | ç، Ç | emÇ | رود |
| ح | ح | حامد | h ,H | Hamid | حامد |
| خ | خ | خوار | x ,X | Xwar | پایین |
| د | د | دهم | d ,D | Dem | دهان |
| ر | ر | جار | r ,R | Car | دفعه |
| - | ڕ | جاڕ | ř، Ř | Cař | مزرعه |
| ز، ض، ظ، ذ | ز | زاڵم | z ,Z | Zaĺim | ظالم |
| ژ | ژ | ژان | j ,J | Jan | درد |
| س، ث، ص | س | سه‌د | s ,S | Sed | سد، صد |
| ش | ش | شوان | ş، Ş | wanŞ | چوپان |
| ع | ع | عه‌لی | ? | ?elî | علی |
| ق | ق | قڵا | q ,Q | q ,Q | Qiĺa |
| غ | غ | مه‌غار | x ,X | Mexar | صخره |
| ف | ف | فره | f ,F | Fire | بسیار |
| ک | ک | کاکه | k ,K | kake | برادر |
| گ | گ | گیان | g ,G | Gyan | جان |
| و | ﭬ | هەڤده | v ,V | Hevde | هفده |
| - | ۆ | ژۊه‌ر | ẅ,ẅ | Jẅer | زیر |
| ل | ل | که‌ل | Ĺ,ĺ | Keĺ | شکاف |
| - | ڵ | کەڵ | Ĺ,ĺ | Keĺ | بزکوهی |
| م | م | ماسی | m ,M | Masî | ماهی |
| ن | ن | نه‌زان | ?n ,N | Nezan | نادان |
| ه | ه | هات | h ,H | Hat | آمد |
| ی | ی | خوەی | y ,Y | Xwey | می‌خوری |
| - | ێ | خوەێ | Ê,ê | xweê | خودش |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
