به زبان عربی همزه (ء) به زبان فارسی تره در میان حروف سی‌ودو گانهٔ الفبای فارسی شکلی از ملحقات حرف «الف» (صامت) است. شکل جدای آن (ء) و در حالت‌های گوناگون با ترکیب دیگر اشکال به صورت (آ - أ - ئ - ؤ) نوشته می‌شود. همزه یا تره از نظر آواشناسی در میان واج‌های زبان فارسی به‌طور مستقل یک صامت است که به اشکال (ء - ا) نوشته می‌شود، ضمناً حرف «عین» نیز در آواشناسی فارسی با همزه واجی یکسانند.در کتاب فرهنگ واژه‌های اوستا این حرف یعنی همزه (ء ئ) جزو واژه‌های اوستایی گفته شده است.[۱۵]
| شکل حرف | |||
|---|---|---|---|
| جدا | آغازی | میانی | پایانی |
| ء، أ | ئ | ئ | ئ، أ، ؤ |
| الفبای فارسی | |
 | |
| همزه یا تره | |
|---|---|
| ردیف در الفبای فارسی: | یکم |
| شمارهٔ ردیف در الفبای عربی: | یکم |
| شمارهٔ ردیف در حساب ابجد: | یکم |
| مقدار عددی در حساب جمل: | ۱ |
| صدا: | صامت |
| تلفظ یکسان: | عین |
| نمونه‌ای از کلمه‌ها: | توأمان، ائمه، لؤلؤ، سورهٔ |
کلیات
وضعیت صامت همزه یا تره در الفبای فارسی پیچیدگی‌هایی را پدیدآورده است. گاهی با مصوت «ا» یکی دانسته می‌شود[۱] و زمانی به عنوان حرف مستقل از آن یاد می‌شود[۲] در لغت‌نامه دهخدا[۳] و در فرهنگ معین[۴] هر چند الفبای فارسی را داری سی‌وسه حرف می‌دانند و صامت همزه را دومین حرف الفبا معرفی می‌کنند اما به حرف «ب» که می‌رسند آن را هم حرف دوم می‌خوانند[۵] و ترتیب همان‌جور حفظ می‌شود تا حرف «ی» که حرف سی‌ودوم شمرده می‌شود نه سی‌وسوم[۶]
همچنین در لاتین نویسی فارسی گاهی ' (آپاستروف) و گاهی Êê برای نشان دادن این حرف و ع (عین) به کار می‌رود.
تلفظ همزه یا تره
تلفظ همزه یا تره در زبان فارسی و عربی به شکل بست چاکنایی است. صامت همزه یا تره در زبان فارسی برخلاف زبان عربی درست مانند «عین» تلفظ می‌شود و حتی در لغت‌نامه دهخدا شکل آن در وسط کلمه را اخذ شده از عین برمی‌شمارد.[۷] فارسی‌زبان‌ها همان‌گونه که می‌گویند «عزا» به معنای «ماتم» به همان شکل می‌گویند: «اذان» یا «از آن» (وقتی در محاوره همزهٔ یا تره میانی را تلفظ نمی‌کنند) «عین» در آغازِ «عزا» و «ء» در آغازِ «اذان» و «از آن» یکسان شنیده می‌شود. در الفبای فارسی بعضی از آواها چند نشانه دارند؛ مثلاً آوای (Z) به صورت‌های «ز» و «ذ» و «ض» و «ظ» نوشته می‌شود.[۸] حرف‌های «ء» و «ع» هم چنین است و یک آواست که با دو نشانه نوشته می‌شود.[۹] همزه یا تره در زبان فارسی مانند سایر زبان‌های هندواروپایی -بر خلاف زبان‌های سامی که عربی نیز جزو آنان است- فقط در اول کلمه تلفظ می‌شود[۱۰] و البته در بسیار موارد در هنگام گفتار و نوشتار به‌خصوص در نظم‌ها به ضرورت حفظ وزن عروضی حذف می‌شود.[۱۱] مانند «است»، «ست»، یا «که از»، «کز» اما از آنجا که فارسی‌زبان‌ها «ء» و «ع» را داری یک آوا می‌دانند[۱۲]
درج(تایپ) همزه و اشکال آن
در صفحه‌کلید استاندارد فارسی، نویسه‌های همزه یا تره و اشکال گوناگون آن را می‌توان با کلیدهای ترکیبی زیر تایپ کرد:[۱۳]
- همزه یا تره (ء): ⇧ Shift+M
- الف همزه یا تره(أ): ⇧ Shift+G
- الف همزه مکسوره (إ): ⇧ Shift+F
- واو همزه یا تره (ؤ): ⇧ Shift+A
- ی همزه یا تره (ئ): ⇧ Shift+S
- ی کوچک روی ه (هٔ): ⇧ Shift+N (گاهی به اشتباه آن را همزهٔ یا تره بالا می‌نامند. نویسهٔ « ٔ»، سریا نام دارد و روی «ه» قرار می‌گیرد. این نویسه فارسی است و در زبان عربی وجود ندارد[۱۴]). این نویسه قاعدتاً باید مانند یک «ی» بسیار کوچک که دم بالا رونده ندارد روی «ه» نوشته شود ولی در برخی فونت‌های فارسی دقیقاً همانند همزه نوشته می‌شود و به این دلیل گاهی با همزه یا تره اشتباه گرفته می‌شود.
جستارهای وابسته
منابع
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
