ردیف (شعر)
From Wikipedia, the free encyclopedia
ردیف در شعر فارسی به واژه یا واژههایی اشاره میکند که بهصورت مکرر و بدون هیچ تغییری در آخر بیتها یا مصراعهای شعر و پس از قافیه میآیند. ردیف در شعر فارسی اهمیت زیادی دارد و در طول تاریخ میزان کاربرد ردیف نیز بیشتر شده و استفاده از ردیفهای دشوارتر نیز متداول شده است. اهمیت ردیف در حدی است که بیشتر غزلهای شناخته شده دارای ردیف (یا اصطلاحاً «مُرَدَّف») هستند و در زمان خواندن شعر نیز ممکن است پیش یا پس از ردیف مکث شود تا بر آن تأکید شود.
ردیف میتواند از یک هجا تا چند کلمه باشد، و گاهی ردیف خود یک جملهٔ کامل است. اگر چه بین منابع مختلف در زمینهٔ تعریف ردیف اختلافاتی هست، کاملترین تعریفهای ردیف معمولاً کاربرد ضمیرها را هم برای ردیف مجاز میشمارند. با این حال، بیشتر ردیفها از یک اسم یا فعل تشکیل شدهاند و فعل «است» رایجترین ردیف در اشعار فارسی است. ردیف یکی از ویژگیهای شعر فارسی دانسته میشود و در قالبهای شعری که از شعر عربی ریشهگرفتهاند (مثل قصیده) کمتر کاربرد دارد تا قالبهای دیگر مثل دوبیتی و غزل. در خود شعر عربی نیز ردیف کاربرد کمی دارد که احتمالاً از شعر فارسی اقتباس شده است؛ اشعار ترکی، هندی و اردو نیز گاهی ردیف دارند که احتمالاً از شعر فارسی به اقتباس بردهاند. قدیمیترین نمونههای ردیف، در شعرهای اولیهٔ فارسی دیده میشوند که این شامل شعرهای عامیانه نیز هست.
ردیف به جلوهٔ هنری شعر کمک میکند. نه فقط تکرار این واژه یا واژهها، به آهنگ کلام شعر یاری میرساند، بلکه ردیف میتواند زمینهساز بهکارگیری آرایههای ادبی و شکلگیری صور خیال در شعر نیز باشد. همچنین ردیف دست شاعر را در انتخاب قافیه باز میکند و میتواند برای عیبپوشی از قافیهها نیز استفاده شود. در عین حال، در استفاده از خود ردیف نیز ناهنجاریهایی در شعر کلاسیک فارسی دیده میشود، از جمله این که گاهی ردیف و قافیه با هم ترکیب میشوند (که به آن «امتزاج ردیف» میگویند) و گاه ردیف در میانهٔ شعر تغییر میکند.