تحریمهای اقتصادی، تسلیحاتی و ... که به دلایل برنامهٔ هستهای، موشکی و نقض حقوق بشر علیه ایران وضع شدهاند From Wikipedia, the free encyclopedia
تحریمها علیه ایران به مجموعه اقداماتی گفته میشود که از سوی جامعهٔ جهانی با هدف مجازات نظام جمهوری اسلامی یا وادار کردن حکومت به تغییر رفتارش انجام میشود. عمدهٔ تحریمها علیه ایران پس از وقوع انقلاب ۵۷، بعد از گروگانگیری در سفارت ایالات متحده آمریکا در تهران شکل گرفت و در پی چالش بر سر برنامه هستهای ایران شدت بیشتری یافت. برنامه اتمی ایران از سال ۱۳۸۵ به دنبال ارجاع پرونده این کشور از آژانس بینالمللی انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد، با تحریمهای مختلفی مواجه شدهاست. تحریمهای ایران را از دید تحریمکنندگان میتوان به ۴ دسته کلی تقسیمبندی کرد: تحریمهای چندجانبه (مانند تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل)، تحریمهای اتحادیه اروپا، تحریمهای تکجانبه از سوی کشورهای مختلف مانند ایالات متحده و کنگره آمریکا.[1][2]
این مقاله نیازمند بهروزرسانی است. (ژوئیه ۲۰۲۳) |
این تحریمها مستقیماً بر ذخایر ارزی ایران اثر میگذارند. در فروردین ۱۴۰۰، مایک پومپئو، وزیر خارجهٔ وقت آمریکا، اعلام کرد که از زمان خارج شدن از برجام و در نتیجهٔ کارزار فشار حداکثری، بیش از ۹۶درصد ذخایر ارزی ایران از بین رفتهاست.[3] صندوق بینالمللی پول در گزارشی منتشر کرد که ذخایر ارزیِ در دسترس ایران، از ۱۲۲٫۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به ۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رسیدهاست.[4] و در سال ۲۰۲۴ کوکا تحریم شد
نخستین تحریم جامع بینالمللی علیه ایران در دوران معاصر، تحریم بریتانیا علیه ایران به منظور واکنش در برابر انتخاب محمد مصدق به نخستوزیری بود که هدف ملیسازی صنعت نفت را دنبال میکرد.[5][6]
آمریکا نیز بعد از انقلاب اسلامی، در سال ۱۹۸۰ تحریمهای اقتصادی وسیعی را در واکنش به گروگانگیری در سفارت خود در تهران علیه ایران وضع کرد.[7]
در سال ۱۹۹۵، بیل کلینتون رئیسجمهور آمریکا اقدام به وضع تحریمهایی کرد که به موجب آن شرکتهای نفتی آمریکایی از سرمایهگذاری در طرحهای نفت و گاز ایران منع شده بودند؛ بر این اساس، روابط بازرگانی با ایران نیز یکجانبه قطع شد.[8]
بعضی کشورها، برای جلوگیری ساخت بمب اتمی توسط جمهوری اسلامی، تحریمهایی علیه ایران شکل دادند. به گفتهٔ کارشناسان، این تحریمها بر برنامه هستهای ایران تأثیرگذار نبوده، بلکه تأثیرات منفی بر اقتصاد ایران گذاشتهاست.[9][10]
این تحریمها در زمینههای اقتصادی، علمی، سیاسی، فروش سلاح و مهمات هستند.[11] از جمله تأثیرگذارترین این تحریمها، میتوان به تحریم صادرات نفت ایران و بانک مرکزی ایران اشاره کرد که اقتصاد تکمحصولی ایران (نفت) و نقش بانک مرکزی ایران در وصول درآمد سهم حاصل از فروش نفت ایران به کشورهای جهان را هدف گرفتهاست. با توجه به تحریم هر دو بخش نامبرده، اقتصاد ایران دچار مشکل جدی شدهاست.[12] ایالات متحده پیش از سال ۲۰۰۷ مدتها بود[چه زمانی؟] که صادرات دارو، مواد غذایی و محصولات کشاورزی به ایران را از لیست تحریمها خارج کرده بود؛[13] از این رو سیگار در فهرست تحریمها قرار نداشت. طی گزارشی در سال ۲۰۰۷ ایران سومین مصرفکننده سیگار آمریکایی در دنیا بودهاست و سال ۲۰۰۵ ادارهٔ آمار آمریکا اعلام کرد که ۱۰۰ میلیون دلار از کالاهای صادراتی به ایران سیگار بودهاست.[14] آبان ۱۳۹۱ رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران از تحریمهای دارویی جدید وضعشده علیه ایران صحبت کرد.[15][16][17] بهمن ۱۳۹۲ عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بینالملل وزارت امور خارجه، از لغو تحریم دارو و مواد غذایی خبر داد.[18][19][20] برخی خبرگزاریهای ایران مدعی شدند که تحریم دارو و مواد غذایی حدوداً از سال ۱۳۹۰ به بعد در حالی صورت گرفته که سیگار تحریم نبودهاست.[21] این در حالی است که وزارت خزانهداری ایالاتمتحده در آبان ۱۳۹۰ تحریم دارو، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی برای انسانها و حیوانات علیه ایران را از فهرست تحریمها حذف کرده بود و دقیقاً تعیین شده بود که مواد غذایی شامل سیگار، آدامس و مشروبات الکلی نمیشود؛ بدین معنی که سیگار در فهرست تحریمها بودهاست اما تجهیزات پزشکی و مواد غذایی نبودهاند.[22]
مقامهای دولت آمریکا تحریمهای اعمالشده علیه ایران را سختترین و فلجکنندهترین تحریمها در طول تاریخ تمدن انسان نامیدهاند.[23][24][25][26]
این تحریمها از لحاظ فنی به ۴ گروه تقسیم میشوند که تصویب و لغو هر کدام سازوکار جداگانهای دارد. بخشی از دشواری مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ هم دربارهٔ چگونگی لغو همین تحریمهاست. ایران در برخی از موارد با شکایت از تحریمهایِ صورتگرفته موفق شده حکمِ لغو برخی از آنها را از دادگاه اتحادیه اروپا بگیرد. لغو تحریم از طریقِ شکایت در دادگاه گرچه میتواند آرام آرام رویهای در این زمینه ایجاد کند اما روند لغو تحریمها از این روش بسیار زمانبَر و هزینهبَر و دارای نتیجهای غیرقابل تضمین است.[1]
بخشها | آمریکا (۱۹۹۵–) | اتحادیه اروپا (۲۰۰۷–) | سازمان ملل (۲۰۰۶–۲۰۱۶) |
---|---|---|---|
صنایع موشکی/تسلیحات نظامی | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
سپاه پاسداران | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
فناوری هستهای | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
انرژی/صنعت نفت | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
خدمات بانکداری | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
بانک مرکزی | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
صنایع کشتیرانی | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
تجارت بینالمللی | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
صنعت بیمه | تحریم است | تحریم است | برداشته شده |
معامله شرکتهای خارجی با ایران | تحریم است | ||
فلزات و معادن ایران | تحریم است |
پس از انتصاب محمود احمدینژاد به مقام ریاست جمهوری اسلامی ایران و بهدنبال شدّت گرفتن اختلافات بین ایران و کشورهای عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، دو قطعنامهٔ تحریمی علیه ایران وضع شد.[28]
این تحریمهای شورای امنیت علیه ایران برگرفته از فصل هفتم منشور سازمان ملل هستند، که در آن صحبت از «تهدید یا نقض صلح در جهان» به میان آمدهاست.[29] اصل ۴۲ فصل هفتم این اجازه را میدهد که برای تضمین صلح، تصمیمهای ویژه گرفته شود، حتّی اگر احتیاج به متوسّلشدن به نیروی نظامی باشد.[30] پس از اِعمال دور چهارم تحریمهای شورای امنیت علیه ایران، کشور ایالات متحده آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا تحریمهای یکجانبهٔ فراتر از قطعنامه را علیه ایران اعمال کردند.[31]
پروندهٔ ایران در تاریخ هجدهم اسفند ۱۳۸۴ مطابق با هشتم مارس ۲۰۰۶ میلادی از سوی شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی به شورای امنیت ارجاع شد. شورای امنیت تاکنون شش قطعنامه علیه پروندهٔ اتمی ایران تصویب کرده که چهار قطعنامهٔ آن حاوی تحریمهای تازه بودهاست. قطعنامههایی که شورای امنیت تاکنون دربارهٔ برنامه اتمی ایران صادر کرده، ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد است که به مسئولیت سازمان در مواجهه با تهدید علیه صلح جهانی میپردازد. این مصوبات برای تمامی اعضای سازمان ملل لازمالاجراست. در هنگام تصویب هر کدام از قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل، کمیتههای تحریم تشکیل شدهاند که کارشان بررسی این است که چه کسانی و به چه طریقی هدف این تحریمها خواهند بود. تا زمانی که پرونده اتمی ایران از شورای امنیت خارج نشده باشد، کمیتهٔ تحریمها همچنان به کار خود ادامه خواهد داد و فهرست خود را بهروز خواهد کرد. در صورت حل و فصل پروندهٔ اتمی ایران و توافق جامع با گروه ۱+۵، اعضای دائم شورای امنیت با طرح قطعنامهای در شورا، درخواست لغو تحریمها را مطرح و سپس با تصویب آن، پرونده ایران را از دستورکار شورا خارج میکنند.
شورای وزیران اتحادیه اروپا تاکنون تحریمهای متنوع و متعددی را علیه برنامهٔ اتمی ایران به صورت مصوبههای مستقل از هم تصویب کردهاست. تحریمهای اتحادیه اروپا همه کشورهای عضو را ملزم به رعایت آن میکند. اولین تحریم اتحادیه اروپا علیه برنامه اتمی ایران بر مبنای تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل، بهمن سال ۱۳۸۶ (فوریه ۲۰۰۸) تصویب شد. اعمال برخی محدودیتها در ارسال قطعات، تجهیزات و فناوریهایی به ایران که میتوانست در گسترش فناوریهای موشکی و اتمی کاربرد داشته باشد، هدف اولین دور از تحریمهای اتحادیهٔ اروپا بود. این محدودیتها در سالهای بعد به حمل و نقل هوایی و دریایی، معاملات بانکی، فروش نفت و سرمایهگذاری در صنایع نفت و گاز ایران گسترش یافت و تجهیزات، فناوریها، اشخاص و شرکتهای مورد تحریم بیشتری را شامل شد. در صورت توافق جامع اتمی ایران و گروه ۱+۵، مسئول سیاست خارجی اتحادیه به همراه سه کشور اروپایی حاضر در مذاکرات (بریتانیا، فرانسه و آلمان) متعهد به لغو تحریمها میشوند. لغو تحریمها از سوی شورای وزیران اتحادیه اروپا با تصویب طرحی در این شورا انجام میشود.
آمریکا، بریتانیا، کانادا سه کشور اصلیاند که دولت آنها به پیروی از قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل، تحریمهای یکجانبهای را علیه برنامه اتمی ایران به تصویب رساندهاند. از حیث تنوع و گستردگی، تحریمهای آمریکا علیه ایران یکی از وسیعترین تحریمهای تصویبشده یکجانبه علیه یک کشور است. به دلیل ارتباطات وسیع سیاسی و تجاری با کشورهای مختلف جهان، آمریکا بسیاری از تحریمهای یکجانبهاش علیه ایران را توانسته عملاً به دیگر کشورها تسری دهد. برای مثال، برخی از شرکتهایی که عمده سهام آنها متعلق به شرکتها یا سرمایهگذاران آمریکایی است، هم عملاً مجبور به پیروی از تحریمهای آمریکا شدهاند. همچنین، بسیاری از کشورها و شرکتهای خارجی نیز از بیم اقدامات تلافیجویانه آمریکا، از جمله محدودیت دسترسی آنها به امکانات و تسهیلات مالی و تجاری آمریکایی، به درجات مختلف از این تحریمها تبعیت کردهاند.
اقدامهای لازم برای لغو این تحریمها باید در نهادهای تصمیمگیرنده این کشورها و در سطح ریاست جمهوری یا بالاترین مقام اجرایی کشور انجام شود. در صورت توافق جامع اتمی ایران و گروه ۱+۵، تحریمهای دولتهای بریتانیا و آمریکا که صرفاً مربوط به برنامه اتمی ایران است، لغو میشود. به دلیل گستردگی تحریمهای صورتگرفته آمریکا علیه ایران طی ۳۵ سال گذشته یکی از مشکلات، شناسایی تحریمهای اتمی از دیگر تحریمهایی است که به دلایل دیگر در این سه دهه وضع شدهاست. تحریمهایی که از سوی وزارت خارجه، وزارت خزانهداری و وزارت انرژی و نهایتاً کاخ سفید به اجرا گذاشته شده، با فرمان و مصوبه مقامهای دولتی قابل لغو است و به نسبت تحریمهای شورای امنیت، اتحادیه اروپا و تحریمهای کنگره، پیچیدگی کمتری دارد. تحریمهای بریتانیا علیه ایران هم توسط دولت این کشور و نه پارلمان تصویب شده و لغو آن با تصمیم دولت امکانپذیر است.
دشوارترین بخش در لغو تحریمها علیه برنامه اتمی ایران مربوط به تحریمهای کنگره است. لغو این تحریمها تصویب همزمان مجلس نمایندگان و نمایندگان مجلس سنا را لازم دارد که در اختلافات تندروهای جمهوریخواه با باراک اوباما، رئیسجمهور از حزب دموکرات، میتواند اجرای تعهد دولت آمریکا برای لغو تحریمهای اتمی علیه ایران را بسیار دشوار کند. در صورت تصویب توافق جامع اتمی ایران و گروه ۱+۵، دولت آمریکا متعهد به لغو تحریمهای دولتی میشود اما بر اساس قوانین این کشور، دولت اختیاری دربارهٔ تحریمهای کنگره نخواهد داشت و صرفاً میتواند به مدت ششماه اجرای آنها را به تأخیر بیندازد.
این به معنای آن است که در صورت تغییر رئیسجمهور (فرض کنید رئیسجمهور بعدی آمریکا از حزب جمهوریخواه و وعدههای انتخاباتی او ضرورتاً هماهنگ با تعهد دولت اوباما نباشد) تضمینی برای اجرای دقیق تعهدات دولت قبلی آمریکا بر مبنای توافق جامع اتمی با ایران وجود نخواهد داشت؛ مثلاً دولت بعدی میتواند ضرورتاً اجرای تحریمها را هر ششماه یک بار به تعویق نیندازد یا «قانون تحریم ایران» را که کنگره وضع کرده و دسامبر ۲۰۱۶ منقضی شد دوباره تمدید کند. در حال حاضر یکی از موضوعات مورد مذاکره ایران و آمریکا حل و فصل این بخش از مشکلات است، نمایندگان دولت آمریکا معذورات قانونی خود را مطرح میکنند و نمایندگان دولت ایران میگویند این مشکل داخلی آمریکا است که دولت این کشور باید راهحل آن را پیدا کند.
در قوانین تجارت جهانی، ابررایانههای قویتر از ۱۹۰ میلیارد عمل در ثانیه به عنوان کالاهایی راهبردی (و دارای پتانسیل بهکار برده شدن در محاسبات شبیهسازیهای هستهای) محسوب میشوند، و لذا فروش آنها به کشورهایی مثل ایران شامل تحریم است.
در سال ۲۰۱۷ سایت آموزش از راه دور محبوب coursera برای ایرانیان تحریم شد.
امکان دریافت فایلهای نرمافزاری شرکتهایی مانند NVIDIA, AMD, Adobe, AVG, AVAST, Symantec, McAfee ,MATLAB برخی از خدمات گوگل، برخی از خدمات مایکروسافت، و Oracle از درگاه اصلی این شرکتها توسط آیپیهای ایران امکانپذیر نیست و علاوه بر بسته شدن این سایتها توسط خود این شرکتها در ایران، برخی از این شرکتهای فناوری و تکنولوژی، سرور مادر خود را نیز به روی ایرانیان بستهاند.
تحریم خدمات هاستینگ و دامین بر روی هر کسی که ساکن ایران است یکی دیگر از جمله تحریمهایی بود که بر ساکنان سرزمین ایران اعمال شد.[33]
بنابر قوانین ایالات متحده آمریکا تجهیزات پزشکی-آزمایشگاهی مشمول تحریم اعمالشده بر دولت ایران نمیشوند، این قانون در مورد قطعات و نرمافزارهای موردنیاز برای راهاندازی و عیبیابی دستگاهها و تجهیزات پزشکی نیز صادق است؛ البته صدور بعضی از تجهیزات خاص پزشکی و آزمایشگاهی به ایران که گمان میرود استفاده چندگانه داشته باشند به مجوز نیاز دارد.[34] از جمله تجهیزات پزشکی قابل اشاره که صدور آن به ایران منوط به اخذ اجازه از دفتر کنترل سرمایههای خارجی دولت آمریکاست:[35]
در بهمن ۱۳۹۷ منصور غلامی وزیر علوم و تحقیقات و فناوری ایران از تحریم برخی دانشگاههای داخلی ایران توسط برخی کشورها به دلیل فعالیت علمی در عرصه انرژی هستهای خبر داد. به گفته او هر دانشگاه داخلی ایران که در زمینه فیزیک هستهای فعالیت کرده یا مقالاتی را که نشان از یک دستاورد خوب علمی است چاپ کرده باشد، در لیست تحریمهای بینالمللی قرار گرفتهاست؛ که بر این اساس دو دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه شهید بهشتی به دلیل فعالیت در این عرصه تحریم شدهاند.[36]
نهادهای وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی:
شخصیتهای وابسته به سازمان صنایع هوافضا (زیر مجموعه وزارت دفاع)
شخصیتهای وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
در این میان، رئیسجمهور معمولاً اختیار «تعلیق» (و نه برچیدن) برخی از تحریمهای کنگره را دارد، ضمن اینکه میتواند با ارائه گزارش به کمیته مربوط کنگره و ادعای اینکه پیششرطهای این نهاد برای برچیدن تحریمها علیه ایران برآورده شدهاست، نسبت به رفع کامل آنها اقدام کند. طبعاً، همانطور که ذکر شد، رئیسجمهور آمریکا میتواند از تمدید قانون ISA نیز جلوگیری کند و حتی از «حق وتو» ی خود در برابر کنگره در زمان تمدید آن استفاده کند. اما نکته مهم اینجاست که در فرهنگ سیاسی آمریکا (و نزد افکار عمومی این کشور) توسل رئیسجمهور به «مفّرهای قانونی» و اقدام علیه خواست باطنی و اراده کنگره (هرچند قانونی باشد) چندان اقدام پسندیده و مناسبی محسوب نمیشود. بهویژه در حوزه سیاست خارجه، مردم آمریکا قویاً انتظار دارند که تمام نهادهای سیاسیشان به صورت هماهنگ و در اجماع کامل با یکدیگر اقدام به تصمیمگیری کنند و طبعاً، تکرویهای «قانونی» رئیسجمهور را در پروندههای حساسی مانند پرونده هستهای ایران با اصل حفظ حرمت کنگره (که قاعدتاً بازتابدهنده اراده ملی است) مغایر میدانند. در واقع، به چنین اقداماتی از جانب رئیسجمهور در لغتنامه سیاسی آمریکا End-run around congress میگویند که شاید بشود آن را به اصطلاح عامیانه «دور زدن کنگره» ترجمه کرد که معمولاً از آن با یک بار بسیار منفی و به عنوان یک ترفند ناپسند سیاسی یاد میکنند.[60]
رابرت سی. اوبراین مشاور امنیت ملی کاخ سفید معتقد است:
یکی از مشکلاتی که ما با ایران و روسیه داریم این است که اکنون آنقدر تحریم علیه این کشورها اعمال کردهایم که فرصت و امکان بسیار کمی برای انجام هر کار دیگر و اعمال تحریم جدید را داریم.[61]
کانادا بهدنبال قطعنامه ۱۷۳۷ شورای امنیت نیز تحریمهایی علیه ایران وضع کردهاست.[72]
کانادا اعلام کرد تحریمهای جدیدی علیه ۱۷ شخص و ۳ نهاد از مقامات سابق و فعلی جمهوری اسلامی وضع کردهاست. بخشی از افراد نام برده شده از قرار محمد جواد ظریف، سعید مرتضوی، امیر حاتمی، حسین شریعتمداری، منوچهر اماناللهی (فرمانده انتظامی استان چهارمحال و بختیاری)، غلامرضا ضیایی (رئیس زندان رجاییشهر کرج)، پیمان جبلی، علی لاریجانی، است.[73]
با فرمانی که ولادیمیر پوتین در روز ۵ مه ۲۰۰۸ (۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۷) امضا کرد، روسیه رسماً به تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران پیوست.[76]
در فرمان ولادیمیر پوتین آمدهاست: «تمامی سازمانها و دستگاههای دولتی، بانکها و موسسات و اشخاص حقوقی و حقیقی زیر حوزه قضایی روسیه باید به خاطر داشته باشند که از تاریخ ۳ مارس سال ۲۰۰۸، از انتقال، یا تأمین هر نوع مواد، یا تجهیزات یا فناوری هستهای که امکان استفاده دوگانه نظامی و غیرنظامی از آنها وجود دارد، از خاک روسیه به ایران ممنوع است».[76]
اوایل سال ۲۰۰۸ برخی از دانشگاههای هلند، بر طبق بخشنامههای وزارتخانههای کشوری، از پذیرش دانشجویان ایرانی به دلیل مسائل مربوط به فناوری هستهای ممانعت به عمل میآورند.[79] پس از اعتراض شدید دانشگاهها و برخی از احزاب سیاسی در هلند، دولت این کشور به اعمال شرایط ویژه برای دانشجویان ایرانی پایان داد.[80]
بانک لامبرت بروکسل در بلژیک (Banque Bruxelles Lambert) معاملات ارزی با ایران را در سال ۲۰۰۸ قطع کرد.
با وجودِ احتمال ضررِ و زیانهای نسبتاً گسترده برای آلمان،[81] دولت آلمان آمادگی خود را برای وضع تحریمهای جدید علیه ایران در صورت راکد ماندن پرونده هستهای ایران اعلام کرد.[82][82][83]
بانک دویچ آلمان (Deutsche Bank) معاملات ارزی با ایران را در سال ۲۰۰۸ قطع کرد.[84]
دولت نیکولاس سارکوزی از سیاست تحریم آمریکا علیه ایران حمایت کردهاست.[85][86] سازمان CNRS فرانسه، بزرگترین سازمان پژوهش علمی اروپا، در سال ۲۰۰۸ تحریمهایی علیه دانشمندان ایرانی در برخی رشتهها وضع کرد. این تحریمها در پی مواضع سازمان ملل علیه ایران وضع شد.[87] همچنین دولت فرانسه با قطع فروش قطعات خودرو به ایران ضرر زیادی به دولت ایران و خود دولت فرانسه وارد کرد.
در آوریل ۲۰۰۸، سوئیس داراییهای ۱۲ شرکت ایرانی را به بهانهٔ دستورهای تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، ضبط و مصادره کرد.[88]
بانک کردیت سوئیس (Credit Suisse) معاملات ارزی با ایران را در سال ۲۰۰۸ قطع کرد.[84]
به نتیجه رسیدن گفتگوهای هستهای ۵+۱ و در پیِ آن برداشتنِ تحریمها و وصولِ بدهیِ نفتیِ ایران، نه تنها اقتصاد ایران، بلکه اقتصادِ شرکای آسیایی را نیز متحوّل میکند.[89]
بر اثرِ فشارهایِ روزافزونِ نهادهای آمریکا و وابسته به شورای امنیت، بانکهای دوبی و ابوظبی رفتهرفته باعثِ رکود و ایجادِ مانع بینِ تجارت با ایران شدهاند، بهطوریکه تجارت با ایران صدمههایِ جدّی به خود دید.[90]
در ژوئن ۲۰۰۸ میلادی، خلیفه بن زاید آل نهیان حاکم امارات متحده عربی گفت: «ما کاملاً از اصول قوانین بینالمللی حمایت میکنیم. اگر تحریمهایی اتخاذ شود که ماهیت بینالمللی داشته باشند، بدون تردید آنها را اجرا خواهیم کرد».[91]
ارزش تجارت سالانه ایران و امارات متحده عربی به ۱۱ میلیارد دلار میرسد.[91]
۳۵ دانشمند ایرانی از شرکت در کنفرانس پروژهٔ SESAME در کشور مصر منع گردیدند.[92][93] در اوت سال ۲۰۰۸ میلادی تیم المپیاد دانش آموزی ایران، به دلیل عدم دریافت ویزا از سوی مصر، نتوانسته در بیستمین المپیاد جهانی کامپیوتر در قاهره شرکت کند.[94]
دولت توکیو انتقالِ هر گونه فنّاوری حساس به ایران را منع کرده و داراییهای نزدیک به ده شرکتِ ایرانی را در ژاپن ضبط کردهاست که مظنون به شرکت در برنامههای هستهای ایران بودهاند.[95][96]
در ژانویه ۲۰۰۸ میلادی، بزرگترین بانکهای کشور بحرین روابط خود با بانکهای ایرانی را کاملاً قطع کردند.[97]
کامیونهای حاملِ عایقهای حرارتی تجهیزاتِ هستهای ایران در روزِ ۳ اردیبهشتِ ۱۳۸۷ در مرز آستارا و هنگام ورودِ به خاک ایران متوقف شدند. ارزش محموله از سوی منابع جمهوری آذربایجان، بیش از ۱۷۰ هزار دلار، اعلام شدهاست. سخنگوی وزارت خارجه جمهوری آذربایجان در این باره گفت که در مورد محتویات این محموله به جزئیات بیشتری نیاز است و کشور او باید بداند که آیا محموله ارسالی مشمولِ تحریمهای سازمان ملل متحد میشود یا خیر.[104] این محموله سرانجام در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۳۸۷ ترخیص و وارد ایران شد.[105]
درآوریل ۲۰۰۸، قرار بود ایران در نمایشگاه بینالمللی صنایع دفاعی مالزی شرکت کند. شرکتهای ایرانیِ حاضر در نمایشگاه نیز در حالِ آمادهسازی غرفههای خود بودند که برگههای به آنها نشان داده شد که در آن دستور داده شده بود از نمایشگاه خارج شوند. این درخواست به امضای نجیب رزاق معاون نخستوزیر مالزی رسیده بود که نمایش تسلیحات موشکی و تخطی ایران از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را علت صدور این امر عنوان کرده بود.[106] ماهاتیر محمد، نخستوزیر مالزی، در نشست اسلامی از ایران و قطر برای ایستادگی در برابر تحریمهای اقتصادی تمجید کردهاست و عقیده دارد که مهم است که جهان اسلام در مواجه با تهدیدهای آینده متکی به خود باشند.[107][108] وی همچنین بر ایده تجارت با دینار طلا و معامله تهاتری در میان کشورهای اسلامی تأکید دارد.[107][108]
در مه ۲۰۰۸ میلادی، وزارت امور خارجه هند، در پیروی از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، از مقامهایِ هندی خواستهاست بانکهای ایرانی و محمولههایی را که از ایران وارد یا به آن میشود، تحتِ نظارت داشته باشند.[109]
لیست بر اساس این منبع است.[110]
سال | تاریخ اعمال تحریم | نهاد/ کشور تحریم کننده | جزئیات تحریم |
---|---|---|---|
سال ۱۳۸۹ | ۱۹ خرداد | شورای امنیت سازمان ملل | ایران نبایستی نفعی در هیچ فعالیت اقتصادی در یک کشور دیگر شامل، استخراج معدن اورانیوم، تولید یا استفاده از مواد و فناوری هستهای کسب کند.
تمام دولتها باید از ارائه، فروش یا انتقال تانکهای جنگی، وسایل نقلیه زرهی، سیستمهای توپخانهای کالیبربالا، هواپیماهای نظامی، بالگردهای تهاجمی، کشتیهای جنگی، موشک یا سیستمهای موشکی جلوگیری کنند. دولتها باید تمام اقدامات لازم را برای جلوگیری از انتقال فناوریها یا مساعدتهای تکنیکی مربوط به موشکهای بالستیک قادر به حمل تسلیحات هستهای، را اتخاذ کنند. همچنین قطعنامه مشتمل بر مقرراتی برای کمک به قطع استفاده ایران از نظام مالی بینالمللی است. علیالخصوص بانکهای ایرانی که ممکن است برای تأمین مالی فعالیتهای اشاعه و هستهای مورد استفاده قرار گیرند. قطعنامه به دولتها در رابطه با ارتباط بالقوه میان درآمدهای بخش انرژی ایران و فناوریهای مربوط به انرژی و اشاعه هشدار داده و پانلی را برای کمک به نظارت و تضمین اجرای تحریمها تأسیس مینماید. |
۲۴ دی | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا در اقدامی ۲۴ شرکت کشتیرانی بینالمللی را بهعلت تجارت با ایران تحریم کرد. | |
۷ آبان | ایالات متحده آمریکا | ایالات متحده آمریکا تحریمهای جدیدی را علیه ۳۷ شرکت اروپایی و ۵ نفر از شهروندان ایرانی که گفته میشود در بخش کشتیرانی ایران فعالیت دارند، اعمال کردهاست. | |
۸ خرداد | مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا | مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا لایحه تحریم آن دسته از شرکتهایی را که با ایران معاملات تجاری دارند به تصویب درآورد. | |
۲۷ خرداد | ایالات متحده آمریکا | این تحریمهای ایالات متحده آمریکا دربرگیرنده «پست بانک ایران» میشود و وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا همچنین اقداماتی را علیه چندین شرکت کشتیرانی ایران اتخاذ کردهاست و ۲۲ شرکت نفتی، انرژی و بیمه را که توسط دولت ایران اداره میشود و در ایران و بخشهای مختلف جهان از جمله لندن، سنگاپور و دبی فعالیت میکنند مورد هدف قرار دادهاست. | |
سال ۱۳۹۰ | ۳ بهمن | اتحادیه اروپا | کشورهای عضو اتحادیه اروپا در راستای اعمال فشار بیشتر بر ایران برای صرفنظر کردن از برنامه هستهای خود، با اعمال تحریم تدریجی بر نفت ایران و بانک مرکزی موافقت کردند. طبق توافق اعضای اتحادیه اروپا، از این پس انعقاد هرگونه قرارداد جدید از سوی کشورهای عضو اتحادیه اروپا با بخش نفتی ایران ممنوع خواهد بود و تمامی قراردادهای جاری میان اروپا و بخش نفت ایران نهایتاً تا اول ژوئیه لغو خواهد شد. |
۱۰ اسفند | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا بانک دوبی را به خاطر آنچه کمک به ایران در راستای فرار از تحریمهای بینالمللی خواندهاست، تحریم کرد. | |
۴ بهمن | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا در اقدامی پس از تصویب تحریمهایی علیه بانک مرکزی ایران، تحریمهایی را علیه بانک تجارت جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد. | |
۲۸ بهمن | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا در اقدامی وزارت اطلاعات ایران را بهخاطر حمایت از دولت سوریه در لیست تحریمهای ایالات متحده آمریکا قرار داد. طبق این تحریمها، داراییهای وزارت اطلاعات ایران توقیف شده و به مقامات این وزارتخانه برای سفر به ایالات متحده آمریکا روادید داده نمیشود. | |
۱۱ دی | ایالات متحده آمریکا | باراک اوباما تحریم بانک مرکزی ایران را امضا کرد. بر این اساس، شرکتهای خارجی را که با بانک مرکزی ایران دست به معامله بزنند، مشمول جریمه خواهند شد. | |
۱۰ آذر | اتحادیه اروپا | اتحادیه اروپا در اقدامی، بیش از ۱۸۰ شرکت و شخصیت ایرانی را در فهرست تحریمهای خود قرار داد. علت این تحریمها مخالفت ایران با خواستههای بینالمللی برای توقف برنامه هستهایاش خوانده شدهاست. | |
۲۲ آذر | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا طی بیانیهای اعلام کرد که دو مقام نظامی ایران «حسن فیروز آبادی» رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح و «عبدالله عراقی» جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه را تحت تحریم قرار دادهاست. | |
۳۰ آذر | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا روز گذشته اعلام کرد که اقدامات تحریمی علیه ایران در زمینه ۱۰ شرکت کشتیرانی اعمال خواهد شد. | |
۲۷ مهر | انگلیس و کانادا | کانادا و انگلیس در اقدامی ۵ تبعه ایرانی را در ارتباط با ترور سفیر عربستان در واشینگتن تحت تحریم قرار دادند. این پنج نفر شامل «منصور ارباب سیار»، ۵۶ ساله، شهروند ایالات متحده آمریکا که دارای پاسپورت ایرانی است و «غلام شکوری» عضو نیروی سپاه قدس، داراییهای «حامد عبداللهی» افسر ارشد سپاه قدس، «عبدالرضا شهلایی» و «قاسم سلیمانی» از فرماندهان سپاه قدس هستند. | |
۲ دی | سوئیس | سوئیس اعلام کرد که داراییهای ۱۸۰ شخص حقیقی و شرکت را مسدود میکند. | |
۲ شهریور | اتحادیه اروپا | اتحادیه اروپا سپاه قدس ایران را بهخاطر پشتیبانی از حکومت سوریه در سرکوب معترضان، تحریم کرد. این اتحادیه نام ۱۵ فرد و ۵ نهاد را از جمله سپاه قدس را در فهرست تازه تحریمهای خود در ارتباط با وقایع سوریه قرار دادهاست. | |
۲ تیر | ایالات متحده آمریکا | ایالات متحده آمریکا تحریمهایی را علیه شرکت «ایران ایر» اعمال کرد و ایالات متحده آمریکاییها را از انجام هرگونه معامله با این شرکت هواپیمایی منع کرد. | |
۳ تیر | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا بزرگترین شرکت حمل و نقل هوایی ایران (ایران ایر) و یکی از مهمترین اپراتورهای کشتیرانی در بندرهای ایران را تحریم کرد. | |
۳ تیر | اتحادیه اروپا | اتحادیه اروپا ۳ تن از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به اتهام دخالت در امور داخلی سوریه در لیست تحریمهای خود قرار داد. بر این اساس حسابهای این افراد مسدود و ورودشان به خاک اتحادیهٔ اروپا ممنوع شدهاست. «محمدعلی جعفری»، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، «قاسم سلیمانی» و «حسین طائب» در فهرست تحریمهای اتحادیه اروپا قرار گرفتند. | |
۶ تیر | اسرائیل | اسرائیل برخی شرکتها را برای قطع تجارت آنان با ایران تحریم و اعلام کرد با این اقدام ایران را تحریم کردهاست. | |
۹ تیر | ایالات متحده آمریکا | اسماعیل احمدیمقدم فرمانده نیروی انتظامی و احمدرضا رادان معاون وی بهخاطر کمک به سوریه، در لیست تحریم قرار گرفتهاند. | |
۲۳ فروردین | اتحادیه اروپا | وزیر امور خارجه انگلیس گفت اتحادیه اروپا با اعمال تحریم بر ۳۲ مقام ایرانی به دلیل نقض حقوق بشر، موافقت کردهاست. | |
سال ۱۳۹۱ | ۲۳ فروردین | اتحادیه اروپا | وزیران امور خارجه ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در اجلاس خود در بروکسل تصمیم گرفتند واردات نفت از ایران به کشورهای اروپایی را تحریم کنند. |
۲۳ تیر | ایالات متحده آمریکا | ۵۰ شرکت و مؤسسه مالی ایران با هدف مقابله با برنامه موشکهای بالستیک ایران مورد تحریم قرار گرفت. این موسسات از وزارت دفاع ایران، نیروهای مسلح و سازمان صنایع فضایی ایران، شرکت خطوط کشتیرانی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران هستند. علاوه بر آن، «شرکت نفتکش ملی ایران» به همراه ۵۸ کشتی و ۲۷ مؤسسه و نهاد وابسته به آن در میان این تحریمها قرار دارند. | |
۵ فروردین | اتحادیه اروپا | وزیران خارجه اتحادیه اروپا ۱۸ نام جدید را در «لیست سیاه» ایران گنجاندهاند. ورود این افراد به اتحادیه اروپا ممنوع است و حسابهای بانکی آنها در این اتحادیه نیز توقیف میشود. | |
۹ فروردین | ایالات متحده آمریکا | یک شرکت هواپیمایی و سه تن از فرماندهان نظامی ایرانی در فهرست تحریمهای ایالات متحده آمریکا قرار گرفتند. | |
۲۱ اسفند | اتحادیه اروپا | وزرای خارجه اتحادیه اروپا ضمن تمدید تحریمهای علیه مقامات ایرانی، نام ۹ شخصیت ایرانی دیگر را نیز به لیست سیاه خود اضافه کردند. افرادی که نام آنها در این لیست باشد، از ورود به کشورهای عضو اتحادیه اروپا منع شده و حسابهای آنها در بانکهای اروپایی مسدود میشود. | |
۱۸ بهمن | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و «عزتالله ضرغامی» رئیس آن را تحت تحریمهای خود قرار داد. | |
۱ دی | سازمان ملل | شورای امنیت سازمان ملل متحد ۲ شرکت ایرانی را به اتهام آنچه صادرات تسلیحات به سوریه خوانده شده، تحریم کرد. | |
۱ دی | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا ۴ شرکت و یک شهروند ایرانی دیگر را به اتهام ارتباط با برنامه هستهای و موشکهای بالستیک ایران در لیست تحریمهای خود قرار داد. | |
سال ۱۳۹۲ | ۱۰ خرداد | ایالات متحده آمریکا | ۸ شرکت پتروشیمی تحت تحریمهای ایالات متحده آمریکا قرار گرفتند. این نخستین بار است که واشینگتن صنعت پتروشیمی ایران را تحریم میکند و منبع گستردهای از درآمدهای خارجی ایران پس از نفت را هدف قرار دادهاست. |
۲۰ اردیبهشت | ایالات متحده آمریکا | وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا یک بانک مشترک ایران و ونزوئلا را تحریم کرد. |
به دنبال گزارش یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی که همراه با جزئیاتی از جنبههای احتمالی تلاش ایران برای ساخت تسلیحات هستهای بود، توافقهای جدیدی بین غرب و ایالات متحده آمریکا در خصوص تحریم علیه نظام بانکی، صنایع پتروشیمی، نفت و گاز ایران صورت گرفت.[111]
در واکنش، ایران کوشش کرده با طرح دعاوی علیه برخی از این تحریمها، سعی بر رفع آنها کند. شکایت از دولتهای اروپایی، به دادگاههای اتحادیه اروپا، از جمله این اقدامات بوده که موفقیتهایی را نیز برای ایران به همراه داشتهاند. رفع تحریم از بانک ملت و بانک صادرات ایران دو مورد از این موفقیتها است. همین موضوع نگرانی دولتهای اروپایی را موجب شده و اعلام کردهاند در صورت موفقیتهای این چنینی در آینده، زنجیره تحریمهای علیه ایران گسسته میشود و همین موجب بیاثر شدن شان میشود. در تاریخ ۲۷ دی ماه سال ۱۳۹۴ هجری شمسی، باراک اوباما، رئیسجمهور آمریکا با صدور فرمانهای اجرایی ۱۳۵۷۴، ۱۳۵۹۰، ۱۳۶۲۲ و ۱۳۶۴۵ در رابطه با تحریمهای هستهای ایران را لغو کرد. همچنین، اتحادیه اروپا پس از تأیید نهایی آژانس و اجرایی شدن برجام همه تحریمهای هستهای خود علیه ایران را لغو کردهاست.[119]
در ۹ می ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷)، چند روز پس از مقدمهسازی نتانیاهو، نخستوزیر وقت اسرائیل، رئیسجمهور جمهوریخواه آمریکا دونالد ترامپ اعلام کرد که آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک ۵+۱ (برجام) خارج میشود.
ترامپ که از زمانِ انتخاباتِ ریاستجمهوری آمریکا منتقد این توافق بود، ۱۸ اردیبهشت، ضمنِ انتقادِ صریح از سیاستهای منطقهای ایران و حمایت آن کشور از تروریسم، گفت این رفتار بیثباتکننده ایران، پس از توافق هستهای، شدیدتر شدهاند و آمریکا گروگانِ این مسائل نخواهد شد. (لینک مشاهده ویدئو)
رئیسجمهوری آمریکا میگوید جمهوریِ اسلامیِ ایران به توافق پایبند نبودهاست. بر اساسِ بندی از قطعنامه ۲۲۳۱ که بعد از توافق هستهای در شورای امنیت تصویب شد، جمهوری اسلامی ایران از آزمایشِ موشکِ بالیستیک با قابلیتِ حمل کلاهکِ اتمی منع شدهاست. با این حال، ایران در دو سالِ اخیر، چندین آزمایش موشک بالستیک داشتهاست و موشکهایِ ایران، در دستِ برخی از گروههایِ تروریستی و شورشیِ منطقه دیده شدهاند.
وی ضمنِ اعلامِ خروج واشینگتن از توافق ۲۳ تیر ۱۳۹۴ بینِ شش قدرتِ جهانی عضو گروه ۱+۵ با ایران، خاطرنشان کرد که آمریکا با متحدان خود مذاکره میکند تا به یک تصمیم جدیدی برایِ جلوگیری از جاهطلبیِ مخربِ ایران برسد.
دوره ۹۰ روز در ۴ اوت ۲۰۱۸ (۱۳ مرداد ۹۷) به پایان رسید و تحریمهای مربوط به هستهای به صورت زیر احیا شدند:
پس از پایان ۹۰ روز از اعمال این تحریمها (۱۸۰ روز از خروج از برجام) در تاریخ ۴ نوامبر ۲۰۱۸ (۱۳ آبان ۹۷) تحریمهای زیر نیز اعمال میشود:
علاوه بر این، حداکثر تا تاریخ ۵ نوامبر ۲۰۱۸، دولت آمریکا تحریمها علیه افراد خارجشده از «فهرست افراد ویژه مشخص شده و بلوک شده» (SDN) و سایر فهرستها را بار دیگر اعمال خواهد کرد.[122][123]
رابرت سی. اوبراین مشاور امنیت ملی کاخ سفید در ۴ آبان ۱۳۹۹ مدعی شد: یکی از مشکلاتی که ما با ایران و روسیه داریم این است که اکنون آنقدر تحریم علیه این کشورها اعمال کردهایم که فرصت و امکان بسیار کمی برای انجام هر کار دیگر و اعمال تحریم جدید را داریم.[61]
روز سهشنبه ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰، آمریکا، چهار شخصیت حقیقی و شش شرکت را تحریم کرد:
این افراد و شرکتها متهم شدهاند که شبکهای برای تأمین کالاهای حساس مورد نیاز بخش نظامی ایران از جمله قطعات الکترونیکی ساخت آمریکا برای شرکت «صنایع مخابرات ایران»، که تحت تحریم ایالات متحده است، ایجاد کردهاند. شرکت صنایع مخابرات ایران سامانههای ارتباطات نظامی، قطعات الکترونیکی و پرتابگرهای موشک تولید میکند.[139][140]
وزارت خزانهداری ایالات متحده آمریکا در ۲۴ دی ۱۳۹۹، سه تن و ۱۶ نهاد جمهوری اسلامی را تحریم کرد:[141]
در روز ۲۵ آبانماه ۱۴۰۱ و در روز دوم پس از فراخوان اعتصابات در سومین سالگرد آبان خونین، گوگل پلی اپلیکیشنهای اسنپ، تپسی و پیامرسانهای ایرانی سروش، آیگپ و بله را در راستای تحریمها علیه ایران به دلیل سرکوب خیزش ۱۴۰۱ ایران حذف و اکانتهای مرتبط با این شرکتها را نیز پاک کرد.[142]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.