زبان ازبکی
یکی از زبانهای ترکیتبار در آسیای میانه / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان اُزبکی (به ازبکی: O'zbek tili / Ўзбек тили / اۉزبیک تیلی) یکی از زبانهای ترکتبار است. ازبکی زبان رسمی کشور ازبکستان است و حدود ۲۷ میلیون نفر گویشور دارد. این زبان از شاخهٔ قارلق زبانهای ترکیتبار است. زبانهای فارسی، عربی و روسی تأثیرات خارجی محسوسی بر زبان ازبکی داشتهاند. واژگان، جملهسازی و تلفظ در زبان ازبکی از راه ریشههای تاریخی به شدت تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفتهاست. نویسندهٔ کتاب واژههای فارسی در زبان ازبکی بیش از چهار هزار واژهٔ فارسی در زبان ازبکی را گردآوری کردهاست. گویش برخی از این واژهها در زبان ازبکی نسبت به زبان فارسی، کمی تفاوت دارد ولی بسیاری از آنها همانند واژگان فارسی به کار میرود. بیشتر کتب قدیمی و تاریخی ازبکستان نیز به زبان فارسی یا به زبان ازبکی با استفاده از الفبای فارسی نگاشته شده که در کتابخانهها و موزههای این کشور به نمایش گذاشته شدهاست.[4]
ازبکی | |
---|---|
Oʻzbekcha, oʻzbek tili,
Ўзбекча, ўзбек тили, اۉزبیکچه، اۉزبیک تیلی | |
زبان بومی در | ازبکستان، افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان، روسیه، چین |
قومیت | ازبکها |
شمار گویشوران | ۲۷ میلیون (۲۰۱۹)[1] |
گونههای نخستین | |
لاتین، سیریلیک، عربی | |
وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | ازبکستان |
زبان اقلیت شناختهشده در | |
تنظیمشده توسط | Tashkent State University of Uzbek language and literature |
کدهای زبان | |
ایزو ۱–۶۳۹ | uz |
ایزو ۲–۶۳۹ | uzb |
ایزو ۳–۶۳۹ | uzb – کد همگانیکدهای اختصاصی: uzn – [[شمالی]]uzs – [[جنوبی]] |
گلاتولوگ | uzbe1247 [3] |
زبانشناسی | 44-AAB-da, db |
در ادبیات اقوام ترکزبان آسیای مرکزی هزاران واژهٔ فارسی مییابید. یک شعر قرون وسطایی در زبان ترکی بهویژه زبان ازبکی دهها ترکیب فارسی دارد برای نمونه بیت «لیلی سر زلف شانه میکرد/ مجنون دُر اشک دانه میکرد» به صورت «لَیلی سر زلف شانه ایدور/ مجنون در اشک دانه ایدور» در زبان ازبکی ترجمه شدهاست. در کتابخانهٔ ابوریحان بیرونی در ازبکستان ۴۳ هزار نسخهٔ خطی نگهداری میشود که ۳۹ هزار تای آنها به زبان فارسی است.[5] بسیاری از واژگان زبان عربی از طریق زبان فارسی وارد زبان ازبکی شدهاند. واژگان زبان ازبکی به شدت از زبان پارسی و لهجههای آن یعنی تاجیکی و دری اثر پذیرفتهاست.[6][7]
«ازبکی» یک اصطلاح نوظهور است و امروزه به جای اصطلاح «ترکی» در ازبکستان استفاده میشود. تا سال ۱۹۰۴ به مانند سایر زبانهای آسیای مرکزی، ازبکی نیز با خط فارسی-عربی نوشته میشد. از ۱۹۲۴ تا ۱۹۴۰ از الفبای لاتین استفاده شد و از ۱۹۴۰ تا ۲۰۰۲ نیز از الفبای کریل برای نگارش آن استفاده شد و از سال ۲۰۰۲ به بعد نیز دوباره الفبای لاتین مخصوص ازبکی مورد استفاده قرار گرفت.