From Wikipedia, the free encyclopedia
Zoila Augusta Emperatriz Chávarri del Castillo (Callao, 1922ko irailaren 13a - Los Angeles, 2008ko azaroaren 1a), Yma Súmac izenarekin ezagunagoa, 1950eko hamarkadan nazioarteko arrakasta handiko soprano peruarra izan zen. Bereziki ezaguna zen bere ezohiko ahots-erregistroagatik, munduan bakarra, sei zortzidun eta erdira iristen zena.
| Yma Súmac | |
|---|---|
 (1954) | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Zoila Emperatriz Chávarri Castillo |
| Jaiotza | Callao eta Peru, 1922ko irailaren 13a |
| Herrialdea |  Peru (1922 -  Ameriketako Estatu Batuak (1955eko uztailaren 22a - |
| Heriotza | Los Angeles, 2008ko azaroaren 1a (86 urte) |
| Hobiratze lekua | Hollywood Forever Cemetery (en)  |
| Heriotza modua | berezko heriotza: ondesteko minbizia |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | Moisés Vivanco (1942ko ekainaren 6a - 1958) |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | kitxua gaztelania ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | abeslaria, modeloa, aktorea, musikagilea eta disko-ekoizlea |
Parte-hartzailea
| |
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Izengoitia(k) | Yma Sumac eta Imma Sumack |
| Genero artistikoa | music of Peru (en) herri-kanta opera lounge music (en) big band music (en) jazza latin jazza pop musika Mamboa exotica (en) rock balada dancea |
| Musika instrumentua | ahotsa |
| Diskoetxea | Odeon Capitol Records Electrecord London Recordings (en) VEB Deutsche Schallplatten (en) |
| yma-sumac.com eta sunvirgin.com | |
            | |
 | |
Atahualpa Sapa inkaren ondorengo ñusta bat (Inka erregetzaren printzesa) zela esaten zuen. Hollywoodeko ospearen pasealekuan bere izena inskribatu duen Peruko bakarra da eta 1950ean Broadwayko antzerki musikal batean parte hartu zuen lehen emakumezko abeslari latinoamerikarra. Yma Sumac-ek 40 milioi disko baino gehiago saldu zituen, beraz, historian salmenta gehien izan dituen Peruko abeslaria da.
Yma Sumac Cajamarca hirian jaio zen, 1922ko irailaren 13an, bere benetako izena Zoila Augusta Emperatriz Chávarri del Castillo da. Bere gurasoak Sixto Chávarri eta Emilia del Castillo ziren. Amaren genealogiaren bidez, esan zuen bere burua azken Sapa Inkaren, Atahualparen, ondorengo zuzena zela, eta hori Peruko kontsul nagusiak Estatu Batuetan baieztatu zuen, nahiz eta Yma Sumac kastizo jatorrikoa zela.
Bost urte zituela, bere familia Magdalena herrixkara joan zen bizitzera eta gero Cajamarca hirira, biak Cajamarca probintzian. Txikitan txorien kanta imitatzen saiatzen zela esaten da txorien txioen ahots erregistroa lortu arte, eta horrela hasi zen kanturako grina. Hamahiru urte zituela bere kantu trebetasunak aurkitu ondoren eta Hezkuntza Ministerioaren laguntzarekin, Lima hirira joan zen bizitzera, Peruko hiriburura. Irratian egin zuen lehen agerpena 1942an izan zen. 1942ko ekainaren 6an Arequipan, Moisés Vivanco, konpositore eta Compañía Peruana de Arte bandako zuzendariarekin ezkondu zen.
Yma Sumac izen artistikoa erabiliz, kitxua hizkuntzan "ni naiz ederrena" esan nahi duena, gutxienez Peruko zortzi folkloreko kanta grabatu zituen Argentinan 1944an. Lehenengo grabazio horietan, Odeón diskoetxearekin, bertako 46 dantzari, abeslari eta musikariz osatutako Vivancoren Compañía Peruana de Arte taldea lagun zuen.
1946an, Yma Sumacek Moisés Vivancorekin bidaiatu zuen New Yorkera, eta bertan Trío Inca Taky izenarekin aurkeztu ziren, Vivancok gitarrarekin eta Cholita Riverok, Sumacen lehengusuak, kontralto gisa kantatzen eta dantzatzen. Prentsa horiko kazetari batzuek engainu batean oinarritutako esnobtzat hartu zuten berak bere burua Atahualpa Sapa Inkaren ondorengo izendatzea, eta Brooklynen jaio zela eta bere benetako izena Amy Camus zela dioen zurrumurrua sortu zen, egia esan, bere izen artistiko alderantzizkoa dena. 1946ko maiatzaren 23an, José Varela y Arias kontsulak, Peruko gobernuaren izenean, ofizialki ziurtatu zuen "nire onerako ulertuta eta inkako eta oro har Peruko historiako agintarien baieztapenekin bat etorriz, Atahualpa Sapa Inkaren ondorengoa da ».
1950ean bikoteak kontratua sinatu zuen Capitol Records enpresarekin, Bigarren Mundu Gerraren ondoren Estatu Batuetako publikoek kultura exotikoekiko zuten interesa ulertu zuen konpainiarekin. Izan ere, bere emanaldietan Inka printzesa batek Hollywoodeko gustuaren arabera egingo zuen moduan jantzita agertzen zen.
Urte berean grabatu zuen, Les Baxter-en produkzioarekin, Voice of the Xtabay, arrakasta handia izan zena. Geroago Billy May orkestra zuzendariarekin grabatuko zuen. Bere errepertorioa Andeetako folkloreko abestiekin eta senarrak konposatutako beste batzuekin hornitzen zen.
1954an arkeologoaren laguntzaile gisa hainbat eszenatan parte hartu zuen Secret of the Incas filmean, Charlton Heston, Robert Young eta Nicole Maurey liluragarriarekin batera, non "Taita Inty", "Ataypura" eta "Tumpa" abestiak interpretatzen zituen irudikapen folklorikoaren eszenetan agertzen zen.
1955ean Mambo! argitaratu zuen, erritmo afrokubatarrekin. 1955eko uztailean, AEBetako gobernuak AEBetako herritartasuna eman zion.
1956an Mexikoko Música de siempre filmean agertu zen, non "Chuncho" antzeztu zuen eta hurrengo urtean Omar Khayyam-en, Cornel Wilde-rekin . Arrakasta horien ondoren, izar bat eman zioten Hollywoodeko ospearen pasealekuan, sari hau jaso zuen lehen latinoamerikarra izanik eta halako bereizketa lortu zuen peruar bakarra.
1958ko maiatzean legezko dibortzioa lortu zuen orduko senarrarekin, Moisés Vivanco musikariarekin.
Hirurogeiko hamarkadaren hasieran lortu zuen, bere uste politikoei esker, Sobietar Batasunean ezaguna izatea, eta 1961ean zuzeneko diskoa grabatu zuen Bolshoi Antzokiko Orkestra Sinfonikoak lagunduta. Hamarkada bat geroago, 1972an, Miracle izeneko rock diskoa grabatu zuen. Hurrengo urteetan Estatu Batuetan, Perun eta Kanadan emanaldiak egiten jarraitu zuen, noizean behin. 1987an «I. wonder» Abestia grabatu zuen Hal Willner ekoizlearekin Stay Awake albumerako, Disney filmetako gaien artista anitzeko bertsioak biltzen dituena.
1990eko hamarkadan bere ahotsa berriro entzun zen iragarkietan eta filmetan. Adibidez, "Ataypura" abestia Joel eta Ethan Coen The Big Lebowski filmean agertu zen.
2006ko maiatzaren 2an, hiru hamarkada aldendu ondoren eta 84 urterekin, Perura itzuli zen Miguel Molinariren (kritikari eta kultur sustatzaile entzutetsua) ekimenari esker Gobernuak, agintariek eta kultur erakundeek hainbat domina jasotzeko. Sopranoa hamabost egun egon zen jaioterrian, Cusco eta Machu Picchu bisitatzen.
Bere ibilbide luzean "Ataypura", "Chuncho", "Taita Inty", "Gopher Mambo", "Montana", "Incacho", "Tumpa", "Xtabay", "A La Molina", ". "El cóndor pasa", " Goomba Boomba ", " Jungla ", " Jívaro " edo "Vírgenes del sol" bezalako pieza exotikoak nabarmendu behar dira. Zenbait abeslarik bere eragina aitortu dute, hala nola, Bernard Lavilliers frantziarrak, gurasoek 1950eko hamarkadan eman zizkioten Yma Sumac-en diskoetako musika eragin "latinoak" aitortzen dituena. Modernoago, Vanessa Paradis abeslariak aipatzen du "Joe le taxi" abestian (1987) edo Guille Milkyway espainiarrak, "La nueva Yma Sumac" izeneko abestia du. Saldutako milioika albumen etekinak goi mailako gizartearen bizitza findua eramatea baimendu zion Hollywoodeko munduan.
Yma Sumac Los Angelesen hil zen, 2008ko azaroaren 1ean, 86 urte zituela, koloneko minbizi erasokorrarekin sei hilabeteko borroka labur baten ondoren. Abeslariaren eta bere senide gertuenen nahiaren ondorioz, Hollywooden lurperatu zuten, bere bizitzako 60 urte igaro zituen lekuan.
Bere abestiak biltzen dituzten filmen artean hauek daude:
Musikalak
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
