Vatikano Hiria[1] (italieraz, Stato della Città del Vaticano) —Vatikanoa edo Egoitza Santua ere deitua[2]— munduko estaturik txikiena da (0,44 km²), Eliza Katolikoaren hiriburu eta egoitza nagusia. Erromako (Italia, Europa) hiriaren barnean dagoenez, herrialde itsasgabea da. Estatu-burua Aita Santua da. Mila biztanle inguru izanik, munduan jende gutxien duen estatua da. Egoitza Santuaren menpekoa da (latinez, Sancta Sedes) eta bertan daude Jauregi Apostolikoa (Aita Santuaren egoitza) eta Erromatar Kuria. Sarritan Egoitza edo Aulki Santua eta Vatikano Hiria nahasten badira ere, argi bereizi behar dira: Aulki Santua Eliza Katolikoko zuzendaritza gunea da; Vatikano Hiria, aldiz, estatu independentea (nahiz eta Aulki Santuak, Nazio Batuen Erakundeko begiralea denez, ez duen NBEarekin harreman zuzenik).
| Vatikano Hiriko Estatua | |||
|---|---|---|---|
| Stato della Città del Vaticano Status Civitatis Vaticanae | |||
| Ereserkia: Inno e Marcia Pontificale | |||
| |||
 | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | baliorik ez | ||
| Azalera | 0,49 km² (249.) | ||
| Punturik altuena | Vatican Hill (en)  (77 m) | ||
| Punturik sakonena | San Petriren plaza (33 m) | ||
| Kontinentea | Europa | ||
| Mugakideak | Italia eta Europar Batasuna | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | Teokrazia, hautapenezko monarkia, monarkia absolutu, absolute theocratic monarchy (en) eta monarkia konstituzional | ||
| Aita santua | Frantzisko | ||
| President of the Pontifical Commission for the Vatican City State (en) | Fernando Vérgez Alzaga (en) | ||
| Legebiltzarra | Vatikano Hiriko Estatuaren Pontifize-Batzordea | ||
| Zeren kide | |||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 764 | ||
| Dentsitatea | 1.559,18 bizt/km² (6.) | ||
| Hizkuntza ofizialak | |||
| Erabilitako hizkuntzak | |||
| Ekonomia | |||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1929ko otsailaren 11 | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +39 eta +379 | ||
| ISO 3166-1 alpha-2 | VA | ||
| ISO 3166-1 alpha-3 | VAT | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Internet domeinua | .va | ||
| vaticanstate.va | |||
.svg)
Geografia
Vatikano hiria Erroma barnean dagoen lurralde txikia da, hiriaren mendebaldean, Tiber ibaiaren eskuinaldean eta 4 km luzeko mugak ditu.
- San Petri basilika eraikinik aipagarriena da, Bramante, Michelangelo eta Maderno arkitektoek eraikia.
Erroman bertan, Vatikanoko lurretatik kanpo, baina haren subirautza pean (enbaxaden antzera) beste hiru basilika ditu:
Eta, haiekin batera, Castelgandolfo jauregia, Erromatik kanpo, ordea.
Historia
Erroma izango zen hiri zaharraren inguruko muinoetako bat etruskoek erabili zuten, beste inork baino lehenago, hilerri gisa, K.a. VI. mende inguruan. Hildakoak hirietako harresietatik kanpo ehorzteko ohitura zuten, eta haien nekropolia Vatika azpimunduko jainkosak gordetzen omen zuen[3].
Mende batzuk geroago muinoaren hegian zirko bat eraiki zuten eta, kondairaren arabera, hantxe exekutatu zuten San Petri. Horregatik, Konstantinok, Erromako lehen enperadore katolikoak, santutegi bat eraikiarazi zuen muinoaren oinean. Ordurako Muino Vatikanoa esaten zioten[3]; mende gehiago joan ziren aita santuaren jauregia eta San Pedroren omenezko basilika berria hantxe eraiki arte. Horrenbestez, eliza katolikoaren egoitza nagusiak jainkosa pagano baten izena du[3].
Geroago Aita Santuaren mendean zeuden estatu handiak murriztuz joan ziren ahala Elizaren gobernupeko lurraldeak eta horien izaera kolokan izan ziren denbora luzean. Italiaren batasunak areagotu egin zuen auzi hura. Garibaldiren osteek Erroma hartu zutenean Aita Santuaren egoitzaren mugak zehaztu beharra ikusi zen. Baina Pio IX.a Aita Santuak eta haren ondorengoek ez zuten Italiako gobernu berriaren proposamena onartu[3].
Azkenik, 1929an Mussolinik eta Pio XI.a Aita Santuak Vatikanoko hiriaren burujabetasuna hitzartu zuten Letranen. Aita Santua da estatu burua. Aginpide osoa du, eta, estatu idazkariaren lehendakaritzapean, kardinalen batzorde baten bitartez erabiltzen du aginpidea. 1963an, Joan XXIII.ak Bigarren Kontzilioari hasiera eman zion eta 1965ean, berriz, Paulo VI.ak amaiera eman zion. 1978tik 2005era, Joan Paulo II.a izan zen aita santua eta Vatikano Hiriko buruzagia. 2001ean, Joan Paulo II.ak Vatikano Hiriko Estatuko oinarrizko legea eman zuen, eta gaur egun lege hori dago oraindik ere indarrean. 2005ean, Benedikto XVI.a izendatu zuten aita santu[3].
2014ko azaroaren 13an jakin zenez, etxerik gabekoentzat San Pedro plazan dutxak jarriko zituzten. Dutxa hauek Vatikano inguruetan lo egiten zuten etxerik gabekoentzat ziren. San Pedro basilikan erromesek erabiltzen zituzten bainugelatan jarriko zituzten dutxak[4].
Gobernua eta politika
Aita Santuak bere baitan biltzen ditu Eliza Katolikoaren eta Vatikano Hiriaren buruzagitza gorenak. Aita Santua kardinalek aukeratzen dute aurrekoa hil ondoren, konklabe deritzan prozesuan. Behin bere onarpena eman ondoren, hautatua Aita Santu bihurtzen da.
Vatikano Hiriaren eguneroko gobernua Estatu Idazkaritzak darama. Hala ere, ez dago botere banaketarik, funtzio banaketa baizik; botere guztiak Aita Santuak ditu, baina delegazio bidez beste erakunde batzuei uzten dizkie.
Hauteskundeak
Vatikanoan ez dira hauteskunde komunak egiten beste Estatu batzuetan bezala, Aita Santuaren konklabea baizik, Erromako gotzaina, edota Aita Santua, aukeratzeko Kardinaleen Elkargoaren bileran hautatzen da. Mundu osoko katolikoen ustez, Aita santua San Petriren oinordeko apostolikoa da, eta Eliza katolikoaren buru lurtarra da. [5]
1492ko Aita Santuaren konklabea Kapera Sistinoan ospatu zen lehena izan zen, 1878tik aurrera konklabe guztien egoitza izan zen.
Esku-hartze politikoekiko kezkak erreformak ekarri zituen 1268-1271ko interregnoaren ondoren eta Gregorio X. Aita Santuaren dekretua Lyongo 1274ko bigarren kontzilioan, zeinaren arabera kardinal hautesleak giltzapean sartu behar ziren (latinez, "giltzaz") eta ez zitzaien irteten uzten Aita Santu berri bat hautatu arte. [6] Gaur egun, konklabeak Vatikano Hiriko Jauregi Apostolikoko Kapera Sistinoan ospatzen dira.[7]
Apostoluen garaitik, Erromako apezpikua, beste apezpikuak bezala, elizbarrutiko kleroaren eta laikoen adostasunez hautatua izaten zen. [8] Hautesle-kidegoa zehaztasun handiagoz definitu zen, 1059an, Kardinal-Elkargoa hautesle-kidego bakar izendatu zenean. [9]Geroztik, prozesuaren beste xehetasun batzuk garatu dira. 1970ean, Paulo VI.a Aita Santuak 80 urtetik beherako kardinaletara mugatu zituen hautesleak Ingravescentem aetatemen. Gaur egungo prozedurak Joan Paulo II.a aita santuak ezarri zituen bere eraketa apostolikoan, Universi Dominicigregis, Benedikto XVI.a Aita Santuak 2007an eta 2013an zuzendu zuena. [10] Botoen bi hereneko gehiengoa behar da aita santu berria aukeratzeko. [11] [12]Aita santuaren konklabe berriena 2013an izan zen, Jorge Mario Bergoglio Frantzisko aita santu aukeratu zutenean, Benedikto XVI.aren ondorengoa.
Aita santua aukeratzeko prozedurek ia bi milurteko bilakaera izan zuten. 1059an Kardinaleen Elkargoa sortu arte, Erromako apezpikuak, beste leku batzuetakoak bezala, bertako kleroaren eta herriaren txaloen bidez aukeratzen zituzten. Gaur Egungo sistemaren antzeko prozedurak 1274an sartu ziren, Gregorio X.ak Ubi periculuma aldarrikatu zuenean, Viterboko magistratuek 1268-1271ko interregnoan egindako ekintzaren ondoren. [13]Prozesua Gregorio XV.ak hobetu zuen bere 1621eko Aeterni Patris Filius buldarekin, aita santu bat aukeratzeko kardinal hautesleen bi hereneko gehiengoaren baldintza ezarri zuena. [14] Letrango Hirugarren Kontzilioak baldintza bat ezarri zuen hasieran: kardinalen bi heren behar zirela 1179an Aita Santu bat aukeratzeko. [15] Baldintza hori aldatu egin da harrezkero, hautagai irabazleari bere kabuz bozkatzeko aukera ematen ote zitzaion; kasu horretan, eskatutako gehiengoa bi heren gehi boto bat behar ziren. Aeterni Patris Filiusek debekatu egin zuen praktika hori, eta bi herenak ezarri zituen aukeraketarako beharrezko arau gisa.
Hurrengoko atalean XX.mendean egondako Aita santuen zerrenda bat txertatzen dugu modu honetan, azkenengoko Aita Santuen argazkiak, haien armarriak eta informazioa esanguratsua txertatzen da.
XX. mendean Egon diren Aita Santuak
| Aitasantutzak | Argazkia | Izena | Jatorria | Aita Santuaren Armarria | Komentarioak |
|---|---|---|---|---|---|
| 1929ko otsailaren 11tik
1939ko otsailaren 10era |
.jpg) |
Pius PP. XI (Pio XI)
Achille Damiano Ratti |
Italia |  |
1929ko otsailaren 11n sinatu zituen Letrango itunak Italiako erresumarekin, eta horrela sortu zuen egungo estatu pontifikala, Vatikano hiria |
| 1939ko martxoaren 2tik -
1958ko urriaren 9ra |
.jpg) |
Pius PP. XII (Pio XII) Eugenio Maria Pacelli |
Italia | .svg) |
Bigarren Mundu Gerrako aita santuak Vatikanoko harpeak industeko agindu zuen, tradizioak zioen bezala San Petriren hilobia Vatikanoko basilikako aldarearen azpian ote zegoen argitzeko; emaitza positiboa izan zen. |
| 1958ko urriaren 28tik
1963ko ekainaren 3ra |
 |
Insertar párrafo Ioannes PP. XXIII (Joan XXIII) Angelo Giuseppe Roncalli |
Italia |  |
Vatikanoko II. Kontzilioa deitu zuen; santu gisa gurtzen dute |
| 1963ko ekainaren 30tik -
1978ko abuztuaren 6ra |
 |
Paulus PP. VI (Paulo VI.a)
Giovanni Battista Montini |
Italia |  |
Vatikanoko II. Kontzilioa amaitu zuen; santu gisa gurtzen dute |
| 1978ko abuztuaren 26tik-
1978ko irailaren 28ra |
 |
Ioannes Paulus PP. I (Joan Paulo I.a)
Albino Luciani |
Italia | .svg) |
33 egunez bakarrik gobernatu zuen, eta hautatua izan aurretik Veneziako patriarka izan zen; dohatsu gisa gurtzen dute |
| 1978ko urriaren 16tik -
2005eko apirilaren 2ra |
.jpg) |
Insertar párrafo Ioannes Paulus PP. II (Joan Paulo II.a) Karol Józef Wojtyła |
Polonia |  |
Ia 27 urtez gobernatu zuen Eliza, historiako hirugarren Aita Santutza luzeena izan zuen; santu gisa gurtzen dute |
| 2005eko apirilaren 19tik -
2013ko otsailaren 28ra |
 |
Benedictus PP. XVI (Benedikto XVI.a)
Joseph Aloisius Ratzinger |
Alemania |  |
Bere Aita santutzak ia zortzi urte iraun zuen; karguari uko egin zion eta Aita Santu ohi titulua erabili zuen hil zen arte, 2022ko abenduaren 31n. |
| 2013ko martxoaren 13tik -
gaurkotasunera |
 |
Franciscus PP.
(Frantzisko) Jorge Mario Bergoglio |
Argentina |  |
Amerikar kontinenteko lehen aita santua, Jesusen Lagundiko eta Frantzisko izeneko lehena izateaz gain; Vatikano Hiriko egungo subiranoa da. |
Ekonomia
Vatikanoa ezin da bere lurraldeko ekoizpen-jardueraren mende egon, oroigarri turistikoak, liburuak, zigiluak eta museoetarako sarrerak saltzera mugatzen baita. Baina erakunde katolikoak mundu osoan dituen diru-sarrerak ditu, honako hauen ondoriozkoak: finantzaketarako akordioak (konkordatuak) dituzten estatuen ekarpen ekonomikoak (tradizio katolikoagatik); katolikoen dohaintzak (maila pertsonalean edo enpresarialean); eta Elizaren jabetzako enpresa, eskola, unibertsitate eta bankuen irabaziak.
Ekonomia oso kaltetuta zegoen 1979[16]. urte inguruan, eta hiru urte geroago Italiako bankurik ospetsuenetako baten porrota gertatu zen, Ambrosiano Bankua[17], Vatikanoko nazioarteko finantzak eramaten zituena, eta Roberto Calvi zuzendariaren hilketa: ondorioz egindako ikerketek agerian utziko zuten bankuak mafiaren dirua zuritzen zuela. Geroago, Joan Paulo II.a aita santuak Vatikanoko ekonomiaren erantzukizuna 1984tik aurrera aldatu zuen. Bost urte geroago, aita santuak antolaketa ekonomikoa berregituratu zuen eta ekonomiaren zuzendaritza nazioartean aitortutako bost finantzariori enkargatu zitzaien (bost kardinalek osatutako batzorde baten ikuskaritzapean). Egoitza Apostolikoaren Ondarearen Administrazioa arduratzen da kontrol horiez.
Ekonomiarako Kontseilua (Consilium rebus) Erromako Kuriaren organo ekonomikoa da, Frantzisko aita santuak Vatikanoko eta Vatikanoko Hiriko entitateen kudeaketa ekonomikoa ikuskatzeko ezarria.
2014ko otsailaren 24ko Fidelis dispensator et prudens gutun apostolikoarekin[18], Frantzisko aita santuak Ekonomiarako Kontseilua, Ekonomiarako Idazkaritza eta Auditore Nagusia sortu zituen.
Kontseiluaren zeregina da kudeaketa ekonomikoa zaintzea eta Erromako Kuriako dikasterioen, Vatikanoko Egoitza Santuari lotutako erakundeen eta Estatuko erakundeen administrazio- eta finantza-egiturak eta -jarduerak gainbegiratzea; hamabost kidek osatzen dute, horietatik zortzi kardinalak eta apezpikuak dira, eta zazpi, berriz, finantzetan adituak, hainbat herrialdetan. Kardinal koordinatzaile bat du buru, eta idazkari batek laguntzen dio. Kontseiluaren ardurapeko erakundeak kontrolatzea eta gainbegiratzea Ekonomiarako Idazkaritzaren ardura da.
Kontseilu ekonomikoa
Ekonomiarako Kontseilua (Consilium rebus) Erromako Kuriaren organo ekonomikoa da, Frantzisko aita santuak Vatikanoko eta Vatikanoko Hiriko entitateen kudeaketa ekonomikoa ikuskatzeko ezarria.
2014ko otsailaren 24ko Fidelis dispensator et prudens[19] gutun apostolikoarekin, Frantzisko aita santuak Ekonomiarako Kontseilua, Ekonomiarako Idazkaritza eta Auditore Nagusia sortu zituen.
Kontseiluaren zeregina da kudeaketa ekonomikoa zaintzea eta Erromako Kuriako dikasterioen, Vatikanoko Egoitza Santuari lotutako erakundeen eta Estatuko erakundeen administrazio- eta finantza-egiturak eta -jarduerak gainbegiratzea; hamabost kidek osatzen dute, horietatik zortzi kardinalak eta apezpikuak dira, eta zazpi, berriz, finantzetan adituak, hainbat herrialdetan. Kardinal koordinatzaile bat du buru, eta idazkari batek laguntzen dio. Kontseiluaren ardurapeko erakundeak kontrolatzea eta gainbegiratzea Ekonomiarako Idazkaritzaren ardura da.
Motu propriok ez ditu aldatzen Egoitza Apostolikoko Ondarearen Administrazioaren eta Inteligentzia Finantzarioko Agintaritzaren zereginak.
2015eko otsailaren 22an, Ekonomiarako Kontseiluaren, Ekonomiarako Idazkaritzaren eta Auditore Orokorraren estatutuak onartu ziren.[20]
Frantzisko aita santuak 2015eko otsailaren 22an aldarrikatutako Kontseiluaren Estatutuen arabera, erakundea bost urterako izendatutako 15 kidek osatzen dute; horietatik zortzi kardinalak eta apezpikuak dira, eta zazpi laikoak, hainbat nazionalitatetako adituen artean aukeratuak. Estatutuko 5 § 3 artikuluan ezarritakoaren arabera, estatu-idazkariak eta Ekonomia Idazkaritzako prefetak boto-eskubiderik gabe parte hartzen dute Kontseiluaren bileretan.
Kontseiluko kideak Aita Santuak izendatzen ditu koordinatzailearen proposamenez eta bakoitzaren eskumenak eta egon daitezkeen interes-gatazkak arretaz aztertu ondoren. Kideek gehienez bi agintalditan bete dezakete beren kargua, 80 urte bete arte. Lanpostuetako bat hutsik geratzen bada, adibidez laurogei urte bete dituelako, koordinatzaileari dagokio, Estatuko idazkariari eta Ekonomiarako Idazkaritzako prefetari kontsulta egin ondoren, Aita Santuari hiru izen proposatzea, eta, horien artean, Aita Santuak aukeratuko du kide berria ( 6 § 3).
Kontseilua Aita Santuak izendatutako kardinal koordinatzaile batek (Reinhard Marx kardinala, 2014ko martxoaren 8tik) eta koordinatzaileorde batek (Charlotte Kreuter-Kirchhof irakaslea, 2021eko urriaren 25etik) zuzentzen dute. Kontseiluak prelatu idazkari bat ere badu, ad quinquennium Aita Santuak izendatua ( 5 § 4) .[21]
Monetak
Vatikanoko lira Italiako lirarekin parez pare zegoen, Vatikanoko Hirian ere txanpon baliagarri gisa baitzebilen. Moneta-unitate horiek aldatu egin ziren Europako moneta bakarra indarrean sartu zenean. Italiarekin adostuta, Europar Batasunaren ordezkari gisa, euroa da Vatikanoko moneta, bere diseinuarekin eta eurogune osoan onartua. Vatikanoak moneta-etxerik ez duenez, hitzarmen bat egin du Italiarekin hura egiteko. Egindako txanponen guztizko balioa ezin da izan milioi bat euro baino gehiagokoa urtean.
Estatuaren finantzak
Vatikanoaren diru-iturri nagusiak, ondasun higiezinen gaineko zergatik salbuetsita dagoen higiezinen jabetzatik datozen diru-sarrerez gain,[22] dira Vatikanoko enpresak. Supermerkatuaren onurak eta Vatikanoko gasolindegiko, farmaziako eta arropa-dendako soberakinak Estatuko kutxetan geldituko dira. 2013ko urtarrilaren 1ean eten ziren txartel bidezko ordainketak establezimendu horietan, baina aste batzuk geroago berriro onartu ziren[23]. Horren arrazoia izan zen Vatikanoak ez zituela betetzen kapitalak zuritzeari buruzko nazioarteko arauak. Beraz, terminalen operadoreari, Deutsche Banken filial italiarrari, ez litzaioke onartuko Vaticanon lanean jarraitzea.[24]
Beste sarrera batzuk oroitzapen postuetatik, sarreretatik eta dohaintzetatik datoz. Batez beste, urtero 85 milioi euro inguru ematen zaizkio Vatikanoari. Beste diru-iturri batzuk Vatikanoko euro-txanponak eta oroimenezko txanponak eta zigiluak saltzea dira. Vatikanotik kanpo 2.400 bat jabetza alokatzeak ere diru-sarrera erregularrak bermatzen ditu.
Gainera, Vatikanoak urrea du New Yorken gordeta, 850 jabetza ditu, 1.500 milioi euroko balio estimatuarekin, baita balio ukiezineko altxor artistikoak ere, Joan Paulo IIa aita santuak esan zuenez: "Ez daude salgai, pertsona guztienak dira".
Eliz zergetatik datozen sarrerak eta zenbait gastu Estatuaren balantzetik kanpo daude. Hauek zuzenean jariatzen dira mundu osoko elizbarruti eta kongregazio erlijiosoetara, baina, Aita Santuaren, Vatikanoko kongregazioen, kontzilioen eta eliz auzitegien lanari eusten diote milioi askoko kopuruekin. Alemaniako hainbat elizbarrutiren arabera, Eliza katolikoa espresuki Eliza unibertsaltzat jotzen da, eta, Vatikanoak izaera orokorreko zeregin garrantzitsuak betetzen dituenez, Alemaniako elizbarruti guztiek, Alemaniako Elizbarrutien Elkartearen bitartez, Eliza unibertsalaren zereginetarako urteko kuota bat ordaintzen dute.
Vatikanoko Hiria Europar Batasuneko kide ez den arren, euroa (Vatikanoko liraren ondorengo moneta bezala, bere garaian italiar liraren baliokidea zena) alde biko akordioen bidezko ordainbide ofiziala da. Hala ere, Vatikanoarekiko merkataritza Europako Merkatu Bakarrekoak ez diren herrialdeekiko merkataritzaren aduana-araudi beraren mende dago.
2008an, 356,8 milioi dolarreko gastuak jasotzen zituen aurrekontuak, 355,5 milioi dolarreko diru-sarreren gainean.[25] Carlo Maria Viganó gotzainak, Vatikanoko administrazio ekonomikoko idazkari nagusi gisa, aurrekontua berregituratu zuen, eta 2009an 8 milioi euro inguruko galerak izatetik 2010ean 34 milioi eurotik gorako superabita izatera igaro zen.[26]
Kultura
Vatikanoko kultura, jakina, erlijio katolikoaren kulturari dagokio, baina beste kultura batzuetako arteari ere irekitzen zaio, eta arkitektura-lanak dira horren adierazgarri nagusia, hala nola San Petri basilika, San Petri plaza, Kapera Sixtinoa eta Vatikanoko museoak.
Vatikanoko museoen artean honako hauek daude: Egiptoko artearen eta etrusko artearen Gregoriar Museoa, Pio Clementino Museoa, Chiaramonti Museoa eta Vatikanoko Pinakoteka.[27]Artista eta arkitekto ospetsu askok, hala nola Bramante, Miguel Ángel, Rafael eta Berninik, lan artistiko oso garrantzitsuak egin zituzten, gaur egun Vatikanoko eraikinetan ikus daitezkeenak.
Historia, erlijioa eta artearen nahasketa bakarra, Vatikanoko Hiria, munduko estatu independente txikiena da , ondare erlijioso, historiko eta artistikoko altxorra da. Eliza Katolikoaren gune espiritual eta administratibo gisa, esperientzia kultural nabarmena eskaintzen du Europan.[28]
Vatikanoko Hiria fede katolikoaren epizentroa da. San Petri Basilika, munduko elizarik handienetakoa, katolizismoaren sinbolo da. Basilika, San Petriren hilobiaren gainean eraikia dago, Jesusen apostoluetako bat eta katolikoek lehen Aita Santua deitzen dute, milioika kristau fededunentzako erromesaldi leku bihurtzen duena. Giro espiritualak hiriko txoko guztiak bustitzen ditu, eguneroko mezekin, aita santuaren audientziekin eta mundu osoko fededunak erakartzen dituzten [29]zeremonia erlijiosoekin.
,_Petersplatz_--_2013_--_3895.jpg)
Vatikano hiriak ondare kultural izagarria dauka hala nola, Vatikanoko museoetan Eliza Katolikoak mendeetan zehar oratutako artelanen bilduma zabala dago. Bere hormen artean, Michelangelo, Rafael eta Leonardo da Vinciren maisulanak daude. Kapera Sistinoa nabarmentzen da, Michelangeloren freskoak dituena, pizkundeko jeinu artistikoa erakusten dutenak.[30]
Vatikanoko Lorategi oparoek, hiriaren erdia hartzen dutenak gutxi gorabehera, Erromako jendetza zalapartatsuaren ihesbide lasaia eskaintzen dute. Lorategi hauek, iturri, eskultura eta landare exotikoz apainduak, Aita Santuek pizkundetik, hausnartzeko lekua izan direnak. Hiriaren edertasun naturala eta lasaitasuna zaintzearen, lekuko dira.
Vatikanoko kultura debozio erlijioso sakonaren, parekorik gabeko ondare artistikoaren eta bere altxor historiko eta naturalak zaintzeko patuaren nahasketa bakarra da. Fede, arte eta diplomaziako itsasargi bat da, bisitariei bere tamaina fisiko txikia gainditzen duen[31] esperientzia kultural sakona eskainiz. Vatikanoak munduko eszenan duen eragin iraunkorra kultur ondare aberats eta polifazetikoaren lekuko da.
Polizia eta segurtasuna
Vatikano Hiriko Jendarmeria (italieraz: Corpo della Gendarmería dello Stato della Città del Vaticano) Vatikanoko jendarmeria, polizia eta segurtasun indarra da, baita Egoitza Santuaren lurraldez kanpoko jabetzak ere.
Gorpua segurtasunaren, ordena publikoaren, mugen kontrolaren, trafikoaren kontrolaren, ikerketa penalaren eta beste polizia-lan orokor batzuen arduraduna da Vatikano Hirian, Vatikanotik kanpo aita santua segurtasunez hornitzea barne. Gorpuak 130 kide ditu, eta Segurtasun eta Defentsa Zibileko Zerbitzuen Departamentuko zati bat da, baita Vatikanoko Suhiltzaileen Kidegoa ere, Vatikano Hiriko Gobernazioko organo bat.
Vatikano Hiriko delinkuentzia, neurri handi batean, hirikoak ez diren pertsonek dendetan diru-zorroak, zorro-lapurrak eta ebasketak lapurtzea da.[32]San Pedro Plazako oinezko turisten trafikoa Vatikano Hirian zorro-egileak egiten diren leku nagusietako bat da. San Pedro Plazan delituak egiten badira, Italiako agintariek atxilotu eta epaitu ditzakete egileak, inguru hori Italiako Poliziak patrikaratzen baititu.[33]
Letranen Tratatuaren 22. artikuluaren arabera, Italiak, Egoitza Santuaren eskariz, Vatikanoko Hirian egindako delituengatik zigortuko ditu pertsonak, eta delitua egin duenaren aurka jardungo du, delitua Italiako lurraldean babesten bada. Italian eta Vatikanoan delitu gisa aitortuta dauden eta Italiako lurraldean egiten diren delituak leporatzen zaizkien pertsonak Italiako agintariei entregatuko zaizkie, baldin eta Vatikano Hirian edo itunaren arabera immunitatea duten eraikinetan babesten badira .[34]
Vatikanoko Hiriak ez du espetxe-sistemarik, atxiloketa prebentiboko ziega batzuk izan ezik.[35] Vatikanoan delituak egiteagatik zigortutako pertsonak Italiako kartzeletan (Polizia Penitenziaria) betetzen ari dira, Vatikanoak bere gain hartutako gastuekin.
Bitxikeriak
Vatikano Hiria1 UNESCOren gizateriaren ondarea | |
 San Petri basilika eta Jauregi Apostolikoaren arratseko ikuspegia | |
| Mota | Kulturala |
| Irizpideak | i, ii, iv, vi |
| Erreferentzia | 286 |
| Kokalekua |  Vatikano Hiria |
| Eskualdea2 | Europa eta Ipar Amerika |
| Izen ematea | 1984 (VIII. bilkura) |
| 1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena | |
Estatistikaren alorreko txiste ezagun batek dioen moduan, Vatikanoan bi Aita Santu daude kilometro koadroko (estatuak kilometro koadro erdiko eremua du). Honez gain honako beste bitxikeria batzuk ikusi ditzakeguz hiri berezi honen barne:
- Ez dago kartzelarik Vatikano Hirian. Vatikanoko Hiria da, ziurrenik, presondegirik ez duen munduko nazio bakarra. Herrialdeak ziega batzuk ditu atxilotze prebentiborako, baina kartzelara kondenatu eta zigortutakoek Italiako kartzeletan betetzen dute zigorra, Letrango Itunaren arabera. Kartzelatzearen kostuak Vatikanoko gobernuak estaltzen ditu.
- Kriminalitate-tasarik altuena. Vatikanoak 1.000 egoiliar ofizial baino gutxiago ditu eta, hala ere, munduko herrialde guztietako kriminalitate-indize handiena du. Hori ez da beste herrialde batzuek baino delitu gehiago dituelako, baizik eta "per capita" delitu gehiago dituelako. Delitu horiek inguruetatik igarotzen diren milioika turistek egin ohi dituzte, eta ohikoenak dendetako lapurreta eta diru-zorroa dira. Hori dela eta, Vatikanoko turismoaren webgune ofizialak uneoro erne egoteko eskatzen die bisitariei.[36]
- Vatikanoa, ardoaren hiriburua. Esaten da Vatikanoko biztanleek munduko beste edozein lekutan baino "per capita "ardo gehiago kontsumitzen dutela. Vatikanoko batez besteko biztanleak urtean 74 litro ardo kontsumitzen ditu, hau da, ardoaren hiriburutzat hartzen diren herrialdeen kontsumoaren bikoitza, Frantzia eta Italia kasu honetan.[37]
- Vatikano Hirian ez dago herritartasun iraunkorrik. Vatikanoak ez du ospitalerik, ezta erditze-gelarik ere. Ondorioz, inor ezin da jaio Vatikanoko herritar bezala. Herritarrak Egoitza Santuaren zerbitzuko lanpostu jakin batean lan egiteko izendapenagatik ematen dira. Hori ezkontideei, gurasoei eta elkarrekin bizi diren beste senide batzuei zabaltzen zaie, baina, izendapena amaitzen denean,ez dira jada hiritarrak.[38]
Iruditegia
San Petri plaza eta basilikaren aurrealdea.
Vatikanoko lorategiak.
Porta del Perugino, Erromesaren atea, Vatikanorako sarbideetako bat eta San Petriko kupula.
Vatikanoko Museoetara sarrera, "italiar" kale batetik.
Suitzar guardiak.
,_Petersdom_--_2013_--_4352.jpg)
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
