From Wikipedia, the free encyclopedia
Urtegi edo uharka labore-lurrak ureztatzeko, biztanleriaren hornidurarako edo beste helburu baterako gizakiak normalean artifizialki prestatutako urbildu handia da[1]. Urtegi bat eraikitzeko, ibaien haranetan presa bat egiten dute edo lurrean hondeatzen dute. Urtegia uraren pilaketa eraginda oztopo batengatik ibaian edo errekan ixten duena partzialki edo guztiz bere ibilgua deritzo. Ibilguaren oztopoa gertatu ahal da ondorio natural bezala, adibidez, gune txiki batean erreka edo ibaian, hegal baten suntsiketa izotzeko plaken metaketa edo kastoreek egindako eraikuntzaren pilaketa, eta gizonek egindako obrak helburu baterako, presak diren bezala.
Kasu honetan, urtegiak ez daude batere kontrolatuak, beraz bizitza laburra izaten dute gehienetan, bakarrik egunak, asteak edo hilabeteak irauten dute, ez gehiago.Urtegia betetzean erreken edo ibaien ekarpenekin, eragiten dira iragazpenak eta hauen ondorioz, harriskuak gertatzen dira inguruko herrialdeetan suntsiketa handiak sortuz. Horrelako gertaerak leku batean La Josefina bezala ezagututa, Paute errekan Ekuadorren igaro zen .
Izotz pilaketa, erreka handietan kokatutako inguru hotzetan sortzen dira. Gune estu batzuk aurkezten dira ibilgunean arrokaren presentzia edo artifiziala izanda zubiko zutabeak bezala. Horrelako egoerak eman ahal dira, adibidez, Danubio errekan. Aurreikusteko eragin ahal dituen kalteak erabiltzen dituzte itsasontzi berezi batzuk deitzen direnak izotz apurtzaileak.
Kastoreek ibai txikietan uharkak eraikitzen dituzte, normalean pertsona gutxi bizi dira , horixegatik, eragindako kalteak bere apurketarengatik mugatuak izaten dira.
Urtegi artifizialak izateko, helburuak hauek dira:
Ezaugarri fisiko nagusienak urtegi batetan kurbak kota-bolumena dira, kurba kota-gainazal hondoratuta eta emari erregulatzailea. Haranaren ezaugarrien eskuetan egonda, hau zabala eta irekia bada, ingurune hondoratuak hartu ahal dute zonalde jendetsuak, edo ingurune emankorrak laborarientzako. Kasu hauetan, presa hidraulikoa sortu baino lehen ebaluatu behar dira objetiboki ,abantailak eta desabantailak, Ikasketa anbiental-inpaktuaren bidez, nahiz eta lehen ez egin. Beste kasuetan, bereziki zonalde altuetan eta aldapatsuetan, lurralde hutsak urtegia okupatzen ditu, beraz anbiental-inpaktuak mugatuak eta hutsalak izango dira. Erregulatzaile emaria da beharbada ezaugarri garrantzitsuena, erregulatzeko, egunaren zehar, urtean edo zenbait urtetarako erabiltzeko urtegia sortuta izan delako.
Urtegi bateko uraren maila, iturburuaren ibai batekoa baino handiagoa da beti. Urtegien mailak desberdinak ditu.(txikienetik handienera)
Bolumenen ezaugarriak urtegiaren mailarekin zer ikusia dauka; modu honetara eduki ahal dira:
Urtegiek eragin garrantzitsua inguruan dute; haren efektu batzuk kontsideratu ahal dira positiboak eta beste batzuk negatiboak.
Dimentsio handiko urtegiek lurraren zonaldean pisu oso garrantzitsua hartzen dute, gainera iragazpenak igotzen ditu . Bi faktore hauek sortu ahal dute “indukzio lurrikara”. Izaten dira ugariak lehenengo urteak urtegiak bete ondoren. Indukzio lurrikara hauek intentsitate mingarriak gutxitan heltzen dira herrialdeetara.
Normalean presa bat sortutako urtegiak, emari naturala ibaiak geldiarazten du, eta jartzen du disposizioan urtegiaren operadore bolumena biltzeko potentziala gero erabili ahal izateko, beste gauza batzuentzako. Batzuk elkarren osagarriak eta besteak gatazkatsuak beraien artean. Baita ere, jartzen du disposizioan urtegiko operadore potentziala energetikoa eratorrita uraren mailaren igoerarekin.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
