Lekunberri (Nafarroa Garaia)

Lekunberri^[4] ([lekunβeri]) Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko udalerria da eta Leitzaldean kokatua. Iruñearen eta Donostiaren artean dagoenez, beti izan da mendi arteko igarobidea. Larraun udalerriko lurrez inguratutako barrendegi bat da.

Artikulu hau Nafarroa Garaiko udalerriari buruzkoa da; Nafarroa Behereko udalerria gaitzat duena beste hau da: «Lekunberri (Nafarroa Beherea)»

Lekunberri
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Lekunberriko plaza.
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Lekunberri
Alkatea	Arkaitz Goikoetxea Arriola (EH Bildu)
Posta kodea	31870
INE kodea	31908
Herritarra	lekunberriar
Geografia
Koordenatuak	43°00′12″N 1°53′38″W
Azalera	6,61 km²
Garaiera	569 metro
Distantzia	33 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	1.689 (2023:  33)
767 (%45,4) (2019)  (%45,5) 769
Dentsitatea	2,56 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 18,94
Ugalkortasuna[1]	‰ 59,46
Ekonomia
Jarduera[1]	% 83,15 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 8,66 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2][3]	% 56,50 (2018:  %-2,64)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.lekunberri.net

Larraun eskualdearen erdialden dago, Aralarreko mendilerroaren magalean. Udalerriak 1.469 biztanle zituen 2014. urtean.

Geografia

Inguru naturala eta kokapena

Larraun udalerria osatzen duten herriek Lekunberri osorik inguratzen dute: iparraldetik Uitzirekin egiten du muga; ekialdetik Etxarri Larraun eta Mugirorekin; hegoaldetik Iribas eta Allirekin; eta ipar-ekialdetik Baraibar, Albiasu eta Azpirotzekin.

Herri honetatik Aralarreko mendilerroarako bidea hartzen da, bertan inguru natural ederra topatzeko aukera dago.

Larraun ibaiko Ixkier ur-jauzia gertu dago Mugiron, Plazaolako bide berdetik 2,5 kilometrora.

Historia

Plazaolako burdinbide zaharraren geltokia, gaur egun Plazaolako bide berdearen harrera-gunea

Mugako herri honetan jauregia eta babes-dorrea izan ziren. Bere historia osoan etengabeko erasoak jasan zituen, bai gaztelauen partetik, eta bai gipuzkoar eta frantziarren partetik ere.

Antza denez, gerrako gertaera historiko batetik datorkio izena, Lekunberri (Leku berri) hainbat aldiz suntsitua eta berreraikia izan da. Herria kiskalita utzi zuen lehen sutea 1430. urtean gertatu zen, eta ordurako, bertan gotorleku bat zela aipatzen da. Gauza jakina da antzina-antzinatik aduana-eginkizunak (bide-saria) bete izan dituela, XIII. mendetik gutxienez, eta hori zela eta, inguruko lurraldeetako merkatariek zenbait zerga ordaindu behar izaten zizkioten Nafarroako Erresumari. Bazuen, halaber, Errege Bide bat ere, Iruñetik Gipuzkoara zihoana, eta bertan, Kate bat jarria zuten XVIII. mendean, eta Tolosako eta Iruñeko posta-ekarleek bertan uzten zuten posta. 1792. urteko txosten baten arabera, Aldundiak Iruñetik Gipuzkoaraino zihoan zortzi legoa baino gehiagoko bide hori proiektatzea erabaki zuen, zoladura irmoko 24 oin gaztelauko zabaleraz, eta oin bat eta laurdeneko lodiera zuen harlanduzko ohantzeak osatua, galtzada lakarra modukoa eratuz, hori guztia harri-koskor sendo eta txikiz estalia, mugarriz eta izkinarriz hornitua.

XIX. mendean baziren bertan bi denda, bi ostatu, taberna, mutikoentzako eskola eta neskentzakoa, eta herritarrek hornitzen zuten parrokia-elizako abadea. Bazen, baita ere, bi errotarri zituen errota bat. 20ko hamarkadan, irin-fabrika, txokolate-fabrika, gatz-fabrika, zerrategia eta komentua ere bazeuden.

1990eko hamarkadaren hasieran, Lekunberri Larraunetik banatu eta udalerri independentea osatu zuen.

Demografia

Lekunberriko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 131 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %11,12 (Nafarroako batezbestekoaren gainetik).

Politika

Udal hauteskundeak

Udalerria denetik Lekunberriko alkatea José María Aierdi Fernández de Barrena izan da^[5]. 2007an hauteskundeetara bi talde aurkeztu ziren eta Aierdiren Lekunberriko Taldeak udaleko bederatzi zinegotzietatik zazpi lortu zituen, gehiengo osoa. Zuri emandako botoak 46 izan ziren (emandako boto guztien %6,80). Eta baliogabeko botoak hamalau izan ziren (emandako botoen %2,03). Abstentzioa %22,91koa izan zen.

Lekunberriko Udala (2007)

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Lekunberriko Taldea	443	7
Laia Elkarlanean	187	2

2011n aurkeztu ziren hiru zerrenda eta lortutako hautetsiak: Lekunberriko Taldea (6), Bildu (3) eta PP (0). Alkate kargua berretsi zuen Aierdi EAko kidea zen, baina ezker abertzalearekiko hurbilketarekin ados egon ez, eta egun Hamaikabateko Nafarroako burua da.

Lekunberriko Udala (2011)

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Lekunberriko Taldea	415	6
Bildu	232	3
PP	54	0

Udaletxea

• HELBIDEA: Alde Zaharra, 41

Alkateak

1995-1999	José Mari Aierdi Fernández de Barrena
1999-2003	José Mari Aierdi Fernández de Barrena
2003-2007	José Mari Aierdi Fernández de Barrena
2007-2011	José Mari Aierdi Fernández de Barrena	Lekunberriko Taldea
2011-2015	José Mari Aierdi Fernández de Barrena	Lekunberriko Taldea
2015-2019	Mikel Mikeo	Lekunberriko Taldea
2019-	Gorka Azpiroz	Lekunberriko Taldea

Azpiegitura eta garraioak

Lekunberri udalerriko kale baten ikuspegia.

AP-15 edo Leitzarango autobidea, Iruñea eta Donostia lotzen dituena, herritik gertu igarotzen da.

Garraio publikoa

La Muguiroarra autobus konpainiak Lekunberri Iruñearekin lotzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

• Aldatz - Lekunberri - Irurtzun - Berriobeiti - Iruñea

Leizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

• Doneztebe - Elgorriaga - Ituren - Saldias - Eratsun - Ezkurra - Areso - Leitza - Lekunberri - Larraun - Irurtzun - Berriobeiti eta Iruñea

Kultura

Aralarko santutegia

Lekunberrin kultur adierazpide asko dago. Gaur egun, bertan euskaldunak eta atzerritarrak elkarrekin bizi dira. Kaleetan hizkuntza asko entzuten da.

Mikel goiaingeruaren santutegia

Aralar inguruan, altxor artistiko eta kultural paregabea gozatzeko aukera dago: Fondo megalitiko handia, eta lehenengo erromanikokoa den Done Mikel Aralarkoaren santutegia.

Musika

"Berri Txarrak" taldea herrian sortu zuten 1994an. Ordutik, Euskal Herriko rock banda erreferentziakoa bihurtu da. Taldeak bere lehenengo kontzertua eman zuen frontoiko plazari taldearen izena jarri dio udalak.

• Berri Txarrak plaza Lekunberrin
• 
• 
• 

Hedabideak

• Aralar Irratia
• Mailope Aldizkaria
• Lekunberri TV

Lekunberriar ezagunak

• 

  Gorka Urbizu (2019)

  Vicente Pablo Astiz Azpiroz (1805-1892), politikaria.
• Mariano Larunbe Arraras (1815-1882), militar karlista.
• Zacarias Astiz Juanmartiñena (1852-1943), abokatua eta politikaria. Diario de Navarraren sortzaileetako bat.
• Angel Urrutia Iturbe (1933-1994), poeta eta kultur eragilea.
• Lydia Balentziaga Erro (1968-), kazetaria eta telebistako albistegietako aurkezlea.
• Gorka Urbizu (1977-), musikaria.
• Nerea Urbizu (1980-), musikaria.
• Maddi Soroa (1997-), musikaria, bertso munduko pedagogoa.

Erreferentziak

1. Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
3. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
5. Elkarrizketa, Diario de Noticias, 2011ko ekainaren 2a.

Ikus, gainera

• Aralarko Malloak

• Ixkier ur-jauzia

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• Lekunberriko udalaren webgunea.
• (Gaztelaniaz) Lekunberriri buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
• "Herri txiki, infernu handi" saioan (ETB1).
• "Nafar Away" saioan (11TB).
• «Lekunberri arratsean» 67 argazki Lekunberri herriakoak(CC-BY-SA, Flickr, 2023-10-22)

• Datuak: Q1773037
• Multimedia: Lekunberri / Q1773037
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Lekunberri