Ibarra
Gipuzkoako udalerria From Wikipedia, the free encyclopedia
Ibarra Gipuzkoako ekialdean, Tolosaldean dagoen udalerria da, 1802an sortua. 4.177 biztanle zituen 2016. urtean
- Artikulu hau Gipuzkoako udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Ibarra (argipena)».
| Ibarra | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gipuzkoa, Euskal Herria | |||||||||||
 Ibarra elurtua, Izaskunetik ikusita. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||||
| Eskualdea | Tolosaldea | ||||||||||
| Izen ofiziala | Ibarra | ||||||||||
| Alkatea | Igor Zapirain Lizarribar (Euskal Herria Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 20400 | ||||||||||
| INE kodea | 20042 | ||||||||||
| Herritarra | ibartar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°07′51″N 2°03′42″W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 5 km² | ||||||||||
| Garaiera | 75 m | ||||||||||
| Distantzia | 26 km Donostiara | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 4.130 (2023) −13 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 826 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | -% 2,42 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 15,88 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 50,17 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 76,33 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 8,44 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 11,77 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 62,4 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % 48,1 (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 56.43 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1802 (juliotar egutegia) | ||||||||||
| Webgunea | ibarra.eus | ||||||||||
.svg)
Udalerri mugakideak
Tolosa iparrean eta mendebaldean, Villabona iparraldean, Berrobi eta Belauntza ekialdean eta Leaburu hegoaldean mugakide ditu.
Sorrera
Gorosabel historialariak dioenez, Ibarrak lehen aipamen historikoa idatzia, 1374.urtean izan zen, urte artan, Ibarrak Tolasa herriarekin atxikitzea eskatu zuen. Beraz, hau, Tolosarekin oso lotuta zegoen.
Ibarra herria atxikimendua eskatu zuenerako, gutxieneko antolamendua zuela baieztatu dago, hori dela eta, Tolosari atxikitzea, funtzionamendu eta antolamendu modu berri bat sortzea eragiten zuen.
Gorosabel historialaren arabera Ibarrako lehenengo auzunea XIII.mendean sortu zen, Etxezarretako muinoan, bertan, Ibarrako lehenengo eliza eta hilerria eraiki ziren. Zoritxarrez, gaur egun ez dago auzune honen arrastorik. Denboraren poderioz, eliza ingurua oso gune garrantzitsua bilakatu zen, bertatik Nafarroako Erret galtzada pasatzen zelako. Hau erresumaren ardatz ekonomiko politiko nagusienetarikoa zen. Honen inguruan, erlazio ekonomiko eta sozial berria garatzen joan ziren
Burujabetza
Ibarra Tolosa herriaren agintepean egon zen 1803.urtera arte. Tartean 2 herrien arteko liskar ugari egon ziren.
Ibarrak 1802.urtean, Carlos IV.a erregearen eskutik hiribildu pribilegiatu izena lortuta, Tolosaren mende egoteari utzi. Horretarako erreger haziendariak, 1544 erreal eta 6 marabedi ordaindu behar zizkion.
Ibarran ekitaldi bat egin zuten eta aktan jaso herri-jabetza hartzeko. Akta hartan daude, kargurik garrantzituarena bete zituzten jendeak:
- Alkatea: Juan Jase de Muñaa y Zume.
- Alkateordea: Juan Miguel de Aragar.
- Erregidareak: Jase de /turralde eta Juan Miguel de Zaldua.
- Diruzaina: Miguel Francisca de Barrenechea.
- Diputatuak: Diega /maz eta Juan Bautista de Beabide.
- Sindika pertsaneraa: Pedra de Aguirre.
- Aguazila: Juaquin de Pagala.
Erregidoreak, oraingo kontzejlea lana betetzen zuen eta sindiko pertsoneroa herritarren alde aritzen zen.
Nahiz eta Ibarrak 1802.urtean “hiribildu pribilegio” lortu eta honekin, Tolosaren mende egoteaz utzi, Tolosako herritarrekin gatazka asko eduki zituzten urte guztian zehar.
1803ko Abuztuan, Ibartarrak “hiribildu pribilegio” aren jabetza artu zuen Ibarra herriak. Bestalde, 1803ko Abuztua 13an Ibarrako agintariak aukeratu zituzten.
XX. mendearen lehen erdialdean hazkunde naturala izan bazuen ere, 1950eko eta batez ere 1960ko hamarkadetatik aurrera ikaragarrizko hazkundea gertatu zen Ibarran, batez ere Tolosaren hedapenari lotuta. 1960tik 1970era populazioa bikoiztu egin zen. Hazkundeak 1980ko hamarkadaraino jarraitu zuen, motelago izan bazen ere. 1990eko hamarkadan beherakada bat izan zen, krisialdi ekonomikoari lotuta.
XXI. mendearen lehen hamarkadan nahiko egonkor mantendu zen populazioa. 2019an herriak zituen 4.258 biztanleetatik %23,53k 65 urte edo gehiago zituen, eta atzerrian jaiotakoak %9,63 ziren.[10]
| Ibarrako biztanleria |
|---|
 |
2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %0,6. Bigarren sektorea %56,9. Hirugarren sektorea %36,8. Eraikuntza %5,7.[10]
Ibarrak 1803.urtean buru jabetza hartu zuen hau da Tolosatik banatu zen. Guztira Ibarran 41 alkate egon dira eta horietatik bat emakumea da. Beraien izenak hauek dira.
- Juan Jose Muñoa (1)
- Juan Miguel Zaldua (1)
- Miguel Francisco Barrenechea (2)
- Juan Miguel Aragor (1), Juan Jose Recondo (1)
- Juan Mari Barrenechea (1)
- Martin Juan Izaguirre (1)
- Pedro Maria Zaldua (2)
- Miguel Antonio Barrenechea (2)
- Jose Maria Liceaga (1)
- Francisco Aguirre (1)
- Jose Maria Recondo (2)
- Martin Lorenzo Azpiroz (1)
- Julian Beobide (2)
- Jose Lorenzo Aguirre (3)
- Juan Cruz Sagastume (1)
- Donato Galatas (1)
- Jose Betelu (1)
- Jose Francisco Irazusta (1)
- Jose Antonio Odriozola (1)
- Pedro Maria Aguirre (1)
- Jose Cruz Izaguirre (1)
- Jose Joaquin Arsuaga (1)
- Ambrosio Celaya (1)
- Fulgencio Echaniz (2)
- Luciano Galatas (1)
- Ignacio Beobide (1)
- Felix González-Uriarte (1)
- Jose Menendez (1)
- Jose Usandizaga (1)
- Jesus Areizaga (2)
- Iosu Mendizabal (1)
- Juan Carrera (1)
- Begoña López (1)
- Iñaki Urkizar (1)
- Txelo Romeo (1)
- Jexux Peñagarikano Labaka(1)
- Mikel Agirrezabala(1)
- Igor Zapirain(1)
2003ko udal hauteskundeetan, EAJ-EA koalizioak 7 zinegotzi lortu zituen (969 boto), PSE-EEk 2 zinegotzi (279 boto), PPk zinegotzi bakarra (157 boto) eta Ezker Batuak ere zinegotzi bakarra (137 boto). Kontuan harturik ezker abertzalearen parte-hartzea debekatua izan zela, boto nuloak 855 izan ziren, hau da, %34,94. Bestalde, abstentzioa %33,52koa izan zen.
2007ko udal hauteskundeen emaitzak honako hauek izan ziren: EAJk 4 zinegotzi (405 boto), EAk ere 4 zinegotzi (384 boto), PSE-EEk 2 zinegotzi (233 boto), Ezker Batua-Aralar koalizioak zinegotzi bat (134 boto) eta PPk zinegotzirik ez (86 boto). Emaitza hauekin EAJko Maria Consuelo Romeo Aia alkate bihurtu zen, nahiz eta boto gehien jaso zuen alderdia inpugnatuta zegoen EAE-ANV alderdia izan, 731 botorekin. Abstentzioa %42,74koa izan zen.
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan asko sinplifikatu zen panorama politikoa, hiru alderdik soilik lortu baitzuten ordezkaritza udalbatzan. Ezker abertzalearen ordezkari zen Bildu koalizioak lortu zuen gehiengo osoa, zortzi zinegotzirekin. EAJ alderdiak bi zinegotzi lortu zituen, eta PSE-EEk bat. Bilduko Jesus Peñagarikano hautatu zuten alkate.
2015eko udal hauteskundeetan Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bilduk galera handia izan zuen, bi zinegotzi eta botoen % 30 galdu baitzituen. EAJk, berriz, botoak bikoiztu eta hiru zinegotzi gehiago lortu zituen. PSE-EE zinegotzirik gabe geratu zen. Euskal Herria Bilduko Mikel Agirrezabala hautatu zuten alkate.[11]
2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 1.007 boto. EAJk 798 boto. PSE-EEk 191 boto.[12] Igor Zapirain izendatu zuten alkate.[13]
2023ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 993 boto, EAJk 517 boto, PSE-EEk 154 boto eta PPk 13 boto.[14]
Ibarrako udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24a |
2011ko maiatzaren 22a | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Euskal Herria Bildu* | 6 / 11 |
8 / 11 |
|||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 5 / 11 |
2 / 11 |
|||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE) | 0 / 11 |
1 / 11 |
|||
| * 2011n Bildu koalizioa aurkeztu zen. | |||||
| Datuen iturria: 2015eko eta 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean | |||||
Euskara
Ibarran[16] Tolosaldeko euskara[15] hitz egiten da, gipuzkeraren aldaera dena. 2016an herritarren %68,97 euskalduna zen.[10]
Gastronomia
Ibarrako piperra ezaguna da Euskal Herri osoan[18], eta oso ohikoa da babarrunekin batera jateko. Askotan, Ibarrako langostinoak izena ematen zaio.
Ondasun nabarmenak
- Azkue baserria. Gaur egungo itxura XVIII. mendean hartu zuen.[18]
- Azkueko pertzola. Burdinola honen lehen aipamenak 1551 urtekoak dira.[18]
- Etxezarreta baserria[18]
- San Bartolome eliza[18]
- Txontxo baserria. XVII. mendeko eraikinen ezaugarriak ditu.[18]
- Karobiak[18]
Izaskungo baseliza
Sakontzeko, irakurri: «Izaskun»
Udalerri honen gainaldean eta Uzturre mendiaren magalean Izaskun baseliza eta auzoa kokatzen da.
Azkueko pertzola argazki historiko batean
Azkue pertzola barrua, argazki historiko batean
Azkue pertzolaren barrua, argazki historiko batean
San Bartolome eliza
_-_Fondo_Marín-Kutxa_Fototeka.jpg)
_-_Fondo_Marín-Kutxa_Fototeka.jpg)
_-_Fondo_Marín-Kutxa_Fototeka.jpg)
Jaiak
San Bartolome jaiak. Abuztuaren amaieran.[19]
- Emeterio Arrese (1869-1954), idazlea.
- Isidoro Gaztañaga (1905-1944), boxeolaria.
- Joxe Arregi "Joxe Alkiza" (1933-), elizgizon eta idazlea.
- Izaskun Ayestaran (1941-), erraketista.
- Txema Ramirez de la Piscina (1958-), kazetaria.
- Modesto Urrutibeazkoa (1959-), txirrindularia.
- Lorenzo Juarros "Loren" (1966-), futbolaria.
- Garbiñe Ubeda (1967-), idazle, diseinatzaile eta politikaria.
- Maite Artola Sarobe (1972-), kazetaria.
- Zigor Aranalde (1973-), futbolaria.
- Xabi Fernandez (1976-), ur kirolaria.
- Urko Aristi (1977-), kazetari eta telebista aurkezlea.
- Ion Garmendia Anfurrutia (1979-), musikaria.
- Jon Iraola (1980-), aktore eta umorista.
- Jon Altuna Mendizabal (1980-), futbolaria.
- Mikel Saizar (1983-), futbolaria.
- Leire Agirrezabalaga (1987-), mendi lasterkaria.
- Olatz Aldalur (1992-), traineru patroia.
- Josu Ibarbia (1995-), futbolaria.
- Gaizka Maiza (1996-), saskibaloi jokalaria.
- Unai Iribar (1999-), txirrindularia.
- Naia Amondarain (2001-), txirrindularia.
- Unai Zubeldia (2003-), txirrindularia.
- Izarne Sarasola (2002-), futbolaria
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
