Diskriminazioa edo bereizkeria gauzak edo gizakiak bereizteari deritzo, orokorrean. Gizakiak edo giza-taldeen diskriminazioa eskubide eta aukera-berdintasunaren aurkakoa da, eta generoan, arrazan, jaiotza-lekuan, hizkuntza edo irizpide etniko, erlijioso, politiko, sexual edo ekonomikoetan oinarrituz gertatzen denean, ez bidezkotzat jotzen da, eta bazterkeria ere baderitzo.
![Thumb](#/media/Fitxategi:"Colored"_drinking_fountain_from_mid-20th_century_with_african-american_drinking.jpg)
Gainera, diskriminatzea giza eskubideen kontrako ekintza da, Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean bazterkeria ez jasateko eskubidea agertzen baita. Dena dela ere, badago diskriminazio positibo deiturikoa, non, historian zehar, diskriminatuak izan diren giza-taldeei eskubide edo onura batzuk ematen zaien. Diskriminazio hori, talde baztertu horren bizi kalitatea hobetzeko egiten da.
Bazterkeria ez jasateko eskubidea Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala delakoan dago jasota. Hala ere, bazterkeria egoerak ohikoak dira hezkuntza, osasun eta lanbide arloetan. Diskriminazio positiboa, aldiz, talde bati aldeko tratua zein negatiboa egiten zaionean da, hau da, besteei ematen zaien tratu egokia ukatzen zaionean.
Definizioa
Filosofo moralek diskriminazioa definizio moralizatu bat erabiliz definitu dute. Ikuspegi horren arabera, diskriminaziotzat definitzen da nabarmendutako gizarte-talde bateko kide izateagatik pertsonei desabantaila edo gabezia erlatibo bat bidegabe ezartzen dietenak, hala nola ekintzak, praktikak edo politikak[1]. Definizio hori konparatiboa da. Ez da beharrezko pertsona bat benetan kaltetua izatea diskriminatua izateko. Nahikoa da, arrazoi arbitrarioren batengatik, besteak baino okerrago tratatua izatea. Norbaitek, haur umezurtzei laguntzeko dohaintza ematea erabakitzen badu baina, jarrera arrazista baten ondorioz, arraza jakin bateko haurrei gutxiago ematea erabakitzen badu, modu diskriminatzailean jokatzen du, nahiz eta diru pixka bat emanez mesede egiten dien diskriminatzen duen haiei[2]. Diskriminazioa zapalkuntza-iturri ere bilakatzen da, non norbait «desberdintzat» aitortzearen ekintza gizagabeki tratatzea eta hondatzea den[3].
Diskriminazioaren definizio moralizatu hori moralizatu gabeko definiziotik bereizia da; lehenengoan, diskriminazioa okerra da definizioz; bigarrenean, berriz, ez da horrela[4].
Diskriminazioari buruzko Nazio Batuen jarrerak honako hau jasotzen du: «Diskriminazio-jokabideek era askotakoak dira, baina guztiek dakarte nolabaiteko bazterketa edo arbuioa»[5]. Nazio Batuen Giza Eskubideen Kontseiluak eta nazioarteko beste erakunde batzuek mundu osoko diskriminazioarekin amaitzen laguntzeko egiten dute lan.
Motak
Adina
Adinkeria edo adinarengatiko diskriminazioa da pertsona baten adinean oinarritutako diskriminazioa eta estereotipoa[6]. Pertsona baten adinaren araberako diskriminazioa edo menpekotasuna justifikatzeko erabiltzen diren sinesmen, arau eta balio multzoa da[7]. Gehienetan, adinari buruzko diskriminazioa zuzentzen zaie adineko pertsonei, nerabeei eta umeei[8][9].
Kontratazioan, adinaren diskriminazioa dagoela frogatu da Estatu Batuetan. Joanna Lahey-k, Texasko A&M-ko Bush School of Government and Public Service-ko irakasleak, aurkitu zuen enpresen % 40 baino gehiago nahiago dutela heldua den gazte lan-eskatzaile bat elkarrizketatu lan-eskatzaile edadetu bat baino[10]. Europan, Stijn Baert, Jennifer Norga, Yannick Thuy eta Marieke Van Hecke Ganteko Unibertsitateko ikertzaileek ratio konparagarriak neurtu zituzten Belgikan. Adinaren diskriminazioa heterogeneoa dela ikusi zuten, adin gehieneko hautagaiek hezkuntza osteko urte gehigarrietan egindako jardueraren arabera. Belgikan soilik diskriminatzen dituzte lanik gabeko urte gehiago badute edo garrantzirik gabeko enplegua izan badute[11].
Ingalaterrako Kent-eko Unibertsitaterako egindako inkesta batean, inkestatuen % 29k adierazi zuen adinaren diskriminazioa jasan zuela. Hori genero edo arraza diskriminazioarena baino proportzio handiagoa da. Dominic Abrams unibertsitateko psikologia sozialeko irakasleak ondorioztatu zuen adinaren diskriminazioa dela Erresuma Batuko biztanleriak jasaten duen aurreiritzirik hedatuena[12][13].
Kasta
UNICEFen eta Human Rights Watch-en arabera, kasta-diskriminazioak 250 milioi pertsonei eragiten die mundu osoan, eta, nagusiki, Asiako (India, Sri Lanka, Bangladesh, Pakistan, Nepal, Japonia) eta Afrikako hainbat lekutan dago erroturik[14][15]. 2011. urteaz geroztik, 200 milioi dalit edo kasta zeuden erregistraturik (lehen, ukiezin gisa ezagutuak) Indian[16].
Desgaitasuna
Desgaitasuna duten pertsonen diskriminazioari horrelakorik ez dutenen mesedetan, kapazitismo edo desgaitasuna deritzo. Desgaitasun-diskriminazioak (zeinak ezinduak ez diren pertsonen estandar «bizitza normal» estandar gisa hartzen duen) eraikitzen ditu pertsona estandarrak zerbitzatzeko: toki eta zerbitzu publiko eta pribatuak, hezkuntza-esparruak, gizarte-zerbitzuak..., eta, hortaz, desgaitasun desberdinak dituztenak baztertu egiten dituzte. Ikerketek frogatu dute ezinduek enplegua behar dutela ez soilik bizimodua irabazteko aukera izateko, baizik eta enplegua ere behar dutela beren buruko osasuna eta ongizatea mantentzeko. Lanak gizabanako baten oinarrizko beharrizan batzuk betetzen ditu, hala nola helburu kolektiboa, harreman soziala, egoera eta jarduera...[17] Desgaitasunen bat duen pertsona sozialki isolatuta dagoela ikusi ohi da, eta lana da isolamendua murrizteko modu bat[18][19].
Estatu Batuetan, Americans with Disabilities Act-ek eraikin eta zerbitzuetarako sarbide-berdintasuna eskaintzea agintzen du, eta, beste herrialde batzuetan ere, badaude antzeko legeak, hala nola Erresuma Batuko 2010eko Berdintasun Legea.
Hizkuntza
Diskriminazio linguistikoa (glotofobia, hizkuntzakeria eta hizkuntzagatiko diskriminazioa ere deitua) diskriminazio mota bat da, pertsonek erabiltzen duten hizkuntzagatik edo hizkuntza erabiltzeko duten moduagatik gertatzen dena. Diskriminazioa gerta daiteke pertsonak bere jatorrizko hizkuntza erabiltzen duelako edo hizkuntza modu berezian erabiltzen duelako (esaterako ahoskera bereziarekin), modu sinplean (hitz konplexu eta askotarikoak erabili gabe), sintaxian edo moduetan berezitasunak erabilita, etab. Hizkuntzaren erabileran dauden berezitasunak oinarri hartuta, pertsona batek beste baten heziketari, aberastasunari, egoera sozialari, izaerari eta beste hainbat ezaugarriri buruzko aurreiritziak sor ditzake automatikoki. Aurreiritzi horiek pertsonaren trataera bidegabea eragin dezakete.
Hasieran, hizkuntza-diskriminazioa arrazakeriazko ekintzatzat hartu zen. 1980ko hamarkadaren erdialdera, Tove Skutnabb-Kangas hizkuntzalariak hizkuntzan oinarritutako diskriminazioaren ideia glotofobiatzat hartu zuen, hau da, «hizkuntzaren oinarrian definitzen diren taldeen artean, botere eta baliabideen banaketa desorekatua legitimatzeko, gauzatzeko eta erreproduzitzeko erabiltzen diren ideologiak eta egiturak (materialak zein ez-materialak)»[20]. Diskriminazio mota horri izen desberdinak eman zaizkion arren, guztiek definizio bera dute. Bereizkeria linguistikoa kulturalki eta sozialki zehaztuta dago hizkuntza baten erabileraren lehentasuna besteen gainetik ezartzen dela eta.
Adituek hizkuntza-inperialismoak hizkuntzalaritzan duen eginkizuna aztertu dute, eta batzuek baieztatzen dute hizkuntza menderatzaileetako hiztunek hain menderatzaileak ez diren beste hizkuntzen hiztunekiko diskriminaziora jotzen dutela eta hizkuntza elebakar izaten jarraitzerakoan kaltetuta ateratzen direla[21]. Carolyn McKinley adituaren esanetan, fenomeno hori Afrikan ematen da gehien, non biztanleriaren gehiengoak kolonia garaian sartutako Europako hizkuntzak hitz egiten baititu; Afrikako estatuek Europako hizkuntzak irakasbide nagusitzat, hizkuntza indigenen ordez, ezarri dituztela ere nabarmentzen da[21]. UNESCOren txostenek adierazi dutenez, horrek, historikoki, Afrikako goi-klaseari bakarrik egin dio mesede, eta, alderantziz, Afrikako biztanleriaren gehiengoari kalte egin dio, zeinak kontinente osoan hitz egiten diren Europako hizkuntzen menpekotasun maila desberdina duten[21]. Adituek ingelesaren nagusitasun linguistikoak diziplina akademikoan duen eragina ere adierazi dute; Anna Wierzbicka adituak esan du «ingelesean oinarritutako kontzeptu-esparru batean blokeatuta» daudela hainbat diziplina, hala nola Gizarte zientziak eta Humanitateak, eta horrek jakinduria osoari eragozten dio «ikuspegi unibertsalago eta kulturaz independenteago batera iristea»[22].
Izena
Pertsona baten izenean oinarritutako diskriminazioa ere gerta daiteke, eta ikertzaileek iradokitzen dute diskriminazio mota hori egon daitekeela izen baten esanahiaren, ahoskeraren, berezitasunaren, generoaren kidetasunaren eta arrazako kidetasunaren oinarrituta[23][24][25][26][27]. Gainera, ikerketek frogatu dute mundu errealeko kontratatzaileek, batez beste, sei segundo baino ez dituztela igarotzen curriculum bakoitza berrikusten «egokia/desegokia» erabakia hartu aurretik, eta izena dela arreta gehien jartzen duten sei gauzetako bat[28]. Frantziak legez kanpokotzat jo du pertsona baten izena curriculumean ikustea hautagairik kualifikatuenen hasierako zerrenda aztertzean. Britainia Handiak, Alemaniak, Suediak eta Herbehereak ere esperimentatu dituzte laburpen prozesuetako izen-ikusezinekin[29]. Diskriminazio batzuk beste faktore batzuengatik ere azal daitezke, esate baterako, izenen maiztasuna[30]. Izenaren jariotasunean oinarritutako izenaren diskriminazioaren ondorioak sotilak, txikiak eta nabarmen aldatzen diren arauen menpe daude[31].
Nazionalitatea
Herrialde gehienetako diskriminazioaren aurkako legeek naziotasunaren eta immigrazio egoeran oinarritutako diskriminazioan salbuespenak onartzen, eta egiten dituzte[32]. Arraza-diskriminazio mota guztiak ezabatzeko Nazioarteko Hitzarmena (CERD) ez du debekatzen nazionalitate, herritartasun edo naturalizazioagatiko diskriminazioa, baina bai debekatzen du «edozein nazionalitate jakin baten aurkako diskriminazioa»[33].
Nazionalitatearengatiko diskriminazioa lan-legeetan jaso ohi da[34]. Batzuetan, arraza-bereizkeriarekin lotua balitz bezala aipatzen da[35], nahiz eta bereizita egon daitekeen. Alda daitezke nazionalitatearen araberako kontratazioa ezeztea debekatzen duten legeetatik hasita (jatorriari buruzko galderak eginez), nazionalitatearen arrazoiengatik kaleratze-debekuak, behartutako erretiroa, kalte-ordainak eta soldatak, eta abar izateraino.
Nazionalitatearengatiko diskriminazioa kirol- edo lan-talde batean «onarpen-maila» gisa ager daiteke taldekideen gehiengoaren nazionalitatetik desberdinak diren taldekide eta langile berrienganako[36].
Golkoko Arabiar Estatuen Kooperazio Kontseiluaren (GCC) estatuetan, lantokian, lehentasunezko tratua ematen zaie erabateko herritarrei, nahiz eta haietako askok lana egiteko esperientzia edo motibazio falta izan. Estatuko onurak ere, oro har, herritarrentzat soilik daude eskuragarri[37]. Mendebaldekoei ere, beste herrialde batzuetatik atzerriratutakoei baino gehiago ordainduko litzaieke[38].
Arraza edo etnizitatea
Arraza- eta etnia-diskriminazioak gizabanakoak bereizten ditu benetako eta hautemandako arraza eta etniaren desberdintasunean oinarrituta; horrek hainbat zigor etnikoaren eratara darama[39][40]. Era berean, aipa lezake giza taldeek itxura fisikoari dagozkion jokabide-ezaugarri desberdinak dituztela eta arraza baten nagusitasunaren arabera bana daitezkeela[41][42][43][44]. Halaber adieraz lezake beste pertsona batzuen aurka zuzendutako aurreiritziak, diskriminazioak edo antagonismoak beste arraza edo etnia batekoak direlako[42][43]. Arrazakeriaren aldaera modernoak, maiz, herrien arteko desberdintasun biologikoen pertzepzio sozialetan oinarritzen dira.
Ikuspegi horiek har dezakete gizarte-ekintza, praktika edo sinesmen sozial edo sistema politikoen forma, zeinetan arraza desberdinak, berez, goiko edo beheko gisa sailka daitezkeen elkarren artean, ustezko ezaugarri heredagarritan, gaitasun edo koalitate partekatuetan oinarrituta[42][43][45]. Gobernuaren politika ofiziala izan da hainbat herrialdetan, apartheid garaian Hegoafrikan esaterako. Gutxiengo etnikoenganako diskriminazio-politiken artean sar daiteke Malaysian indiarren eta txinatarren aurkako egindako arraza-diskriminazioa[46]. Vietnamgo gerraren ostean, Vietnamgo errefuxiatu asko Australiara eta Estatu Batuetara joan ziren, non diskriminazioa jasan zuten[47].
Eskualdea
Eskualdeko edo diskriminazio geografikoa pertsona bat bizi den eskualdean edo pertsona bat jaio den eskualdean oinarritzen den diskriminazio mota da. Nazio-diskriminaziotik ezberdintzen da, zeren, agian, ez baita oinarritzen muga nazionaletan edo biktima bizi den herrialdean, baizik eta herrialde bateko edo gehiagoko eskualde zehatz baten aurkako aurreiritzietan. Adibidez, kontuan har hirietatik urrun dauden Txinako barnealdeko landa-eskualdeetan jaiotako txinatarren aurkako diskriminazioa, eta Estatu Batuetako hegoaldeko edo iparraldeko eskualdeetako estatubatuarren aurkako diskriminazioa. Askotan azentu, dialekto edo kultur desberdintasunetan oinarritutako diskriminazioarekin batera dator[48].
Diskriminatutako giza taldeak
Gaur egun, gure gizartean honako talde hauek daude diskriminatuta:
- Ekonomi eta kultura desberdintasunen egoera larriak dituztenak (analfabetoak, pobrezia gogorra..)
- Giza animalia ez izateagatik, diskriminatuak diren gainontzeko animalia guztiak (ESPEZISMOA)
- Arraza, erlijio edo hizkuntzagatik diskriminatuak diren taldeak. Diskriminazio hori legeen bidez ere egin daiteke.
- Sexua dela eta ematen den diskriminazioa
- Ez oinarrizko hezkuntzarik, ez lanbide–heziketa egokirik eskuratu ezin izan dutelako, diskriminatuak izaten diren pertsonak.
- Adinagatik egiten dena, «ezertarako balio ez dutenen taldea» osatzen dutenak.
- Desgaitasun bat izateagatik
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
