Allin

Allin^[4] ([aʎin]) Nafarroako mendebaldean dagoen udalerria da, Lizarrerrikoa. 840 biztanle zituen 2014. urtean.

Allin
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Allingo Udaletxea
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Lizarraldea
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Allín
Alkatea	María Ascensión Garritz Erripa (CIVA, indep.)
Posta kodea	31010
INE kodea	31011
Herritarra	allindar
Geografia
Koordenatuak	42°42′32″N 2°04′32″W
Azalera	43 km²
Garaiera	455 metro
Distantzia	50 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	908 (2023:  29)
407 (%44,8) (2019)  (%51,2) 465
Dentsitatea	21,12 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 28,09
Ugalkortasuna[1]	‰ 42,17
Ekonomia
Jarduera[1]	% 76,85 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 13,09 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2][3]	% 15,40 (2018: %7,3)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.allin.es

Ega eta Urederra ibaien ertzetan kokatuta dago, Lokizko mendilerroaren azpian eta Ameskoak ondoan dituelarik.

Geografia

Inguru naturala eta kokapena

Allin Lizarrako merindadearen iparraldean dago, Nafarroako hiriburutik 50 kilometrora. Herrira heltzeko NA-718 errepidea hartu eta Amillaotik gertu dagoen NA-7138 errepidea jarraituz ailegatzen da herrira. Allinek bi kale nagusi ditu: Ironda kalea, eta Zarratonda kalea.

Iparraldean Ameskoabarrenekin ditu mugak; hegoaldean Aiegi eta Iguzkitzarekin; ekialdean Abartzuza, Deierri eta Lizarrarekin; eta mendebaldean, Metautenekin.

Lokiz mendilerroa mendebaldean eta Urbasa iparraldean ditu muga naturalak. Halaber, Urederra ibaiak udalerri hau zeharkatzen du.

Klima eta landaredia

Haranaren gehiengoak klima azpimeditarraniarraren ezaugarri tipikoak ditu eta prezipitazioak eta tenperatura aldakorrak dira altueraren arabera. Urteko batez besteko prezipitazioak 600 eta 1.200mm bitartekoak eta batez besteko tenperatura 11 gradu ingurukoa izaten da. Urteroko egun eurituska 80 dira haranean, eta 120 gune menditsuenetan.

Ekialdeko eta mendebaldeko mendien gainetan, klima atlantiarraren berezko landaredia ikus daitekeen arren, zuhaitz eta landare gehienak klima mediterraniarrekoak dira. Udalak eginiko sailkapenaren arabera, 1.041 hektarea amezti, 354 hektarea arte eta 147 hektarea pago daude.

Estazio meteorologikoa

Allingo Amillao kontzejuan, itsasoaren mailatik 498 metrora, Nafarroako gobernuak 1981ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[5]

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Kontzejuak

Ondoko kontzejuek osatzen dute Allin udalerria: Amillao, Aramendia, Arbeitza, Artabia, Etxabarri, Eultz, Galdio, Larrion (herriburua), Muneta eta Zubielki.

Historia

XIII. mendekoak dira Allin aipatzen duten lehen aipuak, "Ayllín" eta "Aynin" formetan garaiko dokumentazioan. Jauntxoen kontrolpeko lurrak izan ziren denbora askoan: 1368. urtean Karlos II.ak Beltran Velez Gebarakoari eman zizkion herriaren errentak. 1463an, Joan II.ak Lizarrako merinoari, Juan Martinez de Egiari, eman zion udalerriaren jurisdikzioa; geroago, Katalina I.ak eta Joan III. erregeek Iruñeko katedralari lotu zizkioten herriko errentak. 1514an, berriz, Fernando Katolikoak bueltatu zion Lizarrako jurisdikzioa merinoaren semeari, Nikolas Egiari.

1852. urtera arte Allingo eta Metautengo kontzejuak hartzen zituen. Handik aurrera, Metauten bereizi zen Allindik.^[6]

Demografia

Allingo biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 46 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %5,64a (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).

Politika

Udal hauteskundeak

Allingo alkatea CIVA (Coalición Independiente Valle de Allín) herri ekimeneko María Ascensión Garritz Erripa da 2007ko udal hauteskundeez geroztik. Udaletxeko zazpi zinegotziak lortu zituen. Baliogabeko botoak 31 izan ziren (emandako guztien %8,76) eta boto zuriak 46 (botoen %13,00). Abstentzioa %50,70ekoa izan zen.

Allingo Udala (2007)

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Coalición Independiente Valle de Allín	281	7

2011n bi izan ziren aurkeztutako zerrendak; CIVAk 5 hautetsi eta alkatetza (Garritzen esku berriro ere) erdietsi zituen; IDAk (Independientes de Allín), ordea, 2.

Allingo Udala (2011)

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
CIVA	273	5
IDA	142	2

Allinko udal hauteskundeak

Alderdi politikoa	2015[7]		2011[8]		2007[9]		2003[10]		1999[11]		1995[12]		1991[13]		1987[14]		1983[15]		1979[16]
Allin Harana Independente Koalizio	%59,31	4	%63,19	5	%87,00	7	%55,22	4	%51,67	4	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Allin Bizirik Independenteak	%37,23	3	%32,87	2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Allinko Independente Batasun	-	-	-	-	-	-	%41,75	3	-	-	-	-	-	-	%50,34	4	-	-	-	-
Larraiza Elkarte	-	-	-	-	-	-	-	-	%46,55	3	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Allin Elkarte Independente	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%88,35	7	%46,06	3	%46,53	3	-	-	-	-
Allin Batasuna	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%52,98	4	-	-	-	-	-	-
Independenteak 2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%60,6	4
Independenteak 1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	%39,4	3

Alkateak

2007-2011	María Ascensión Garritz Erripa	CIVA
2011-	María Ascensión Garritz Erripa	CIVA

Udaletxea

• HELBIDEA: Jasokunde kalea, 1 (Larrion kontzejua)

Garraioa

Araba Bus sareko  lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 6 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Argandoña • Andollu • Trokoniz • Ixona • Egileta • Azazeta • Birgaragoien • Birgarabarren • Maeztu • Atauri • Antoñana • Santikurutze Kanpezu (gasolindegia) • Santikurutze Kanpezu (markesina) • Zuñiga • Azedu • Antzin • Mendilibarri • Murieta • Zufia • Zubielki • Lizarra (zezen-plaza) Lizarra (geltokia)

Kultura

Euskara

Euskara ibarreko hizkuntza arrunta izan zen XIX. mende arte. Izan ere, toponimiak zein Zufiatik heldu zaigun 1522ko ezkontz promesako formula batek hala egiaztatzen dute. 1806an, Amillaoko euskara itxitzat jo ohi zen. Hala ere, XVII. mendetik Arbeitzara joaten ziren erromesek, haietako asko erdaldunak izanda, euskararen galera bizkortu zuen.

Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Allin eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %8,04k zekien euskaraz hitz egiten. 2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.

Herritar ezagunak

• Julian Arteaga (1850-1921), arkitektoa, Arbeitza kontzejuan jaioa.

Iruditegia

• 
  Eultz, eliza.
• 
  Larriongo kontzejua eta atzean Lokizko mendizerra.
• 
  Amillaoko San Roman eliza.
• 
  Aramendiako Guruztokia.
• 
  Zubielki, etxe batean azulejuzko herri.-seinalea dagoela.

Bibliografia

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXIII, Iruñea, 1995. ISBN 84-235-1341-6.

Erreferentziak

1. Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
3. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
5. Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.
6. (Gaztelaniaz) Turismo – Ayuntamiento de Allín. (Noiz kontsultatua: 2024-03-21).
7. Allinko udal hauteskundeak 2015.
8. Allinko udal hauteskundeak 2011.
9. Allinko udal hauteskundeak 2007.
10. Allinko udal hauteskundeak 2003.
11. Allinko udal hauteskundeak 1999.
12. Allinko udal hauteskundeak 1995.
13. Allinko udal hauteskundeak 1991.
14. Allinko udal hauteskundeak 1987.
15. Allin 1983: Kandidatura ez.
16. Allinko udal hauteskundeak 1979.

Ikus, gainera

• Nafarroako udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• Datuak: Q1635693
• Multimedia: Allín / Q1635693
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Allin

• (Gaztelaniaz) Allini buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
• Herriaren ikuspegia NA-7138 errepidetik Google Street View-n.