Hagin (zuhaitza)
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Hagina koniferoen dibisioko Taxus generoaren izen arrunta da Taxaceae familiaren barruan. Bizitza luzekoak dira, 1.500 urte baino gehiago bizi daitezkenak eta hazkunde motelekoak diren arren, 20 metro izatera heldu daitezke.[1]
| Hagin (zuhaitza) | |
|---|---|
 | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Plantae |
| Klasea | Coniferae |
| Familia | Taxaceae |
| Generoa | Taxus |
| Azpibanaketa | |
Taxus baccata, hagin arrunta edo europar hagina Taxus brevifolia, Pazifikoko hagina | |
| Datu orokorrak | |
| Gizakiak ateratzen dizkion produktuak | hagin zur |
Haginak oso moldapen ona dauka ingurune gehienetara, baita baso oligotrofoetan ere. Hala ere, ingurune heze eta freskoak nahiago ditu, zonalde menditsu eta itzaltsuetan. Kareharrizko lurretan hazi ohi dira.
Generoak hamasei espezie ditu Ipar Hemisferioan, Mexikon eta Hego Malasian barne.
Nahiz eta hazkunde aldakorrekoa den, adaburua forma piramidalekoa da, enborretik horizontalki hazten diren adar anitzekin hornitua. Zurtoina (enborra) lodia da eta kolore gorri edo grisa izan ahal den azal fin batez inguratuta dago, 1,5 metroko lodiera izatera heldu daitekeena. 10-30 mm-tako hosto iraunkorrez hornitua, hauek 2 ilaretan antolatuta daude oposatuki kokatuta, kolore berdekoak goi-aldean eta horixka azpi-aldean.
Genero honetako espezieak dioikoak dira (nahiz eta konifero gehienak monoikoak diren). Ale emeak pseudofruituak, "fruitu" hauek ez baitatoz loreetatik, ekoizten dituzten bakarrak dira, eta berez, baia modutzat hartzen dira; hazi bakarrekoak dira eta arilo mamitsu batez inguratuta agertzen da, kolore gorri bizia eta zapore desatsegina duena. Udazkenean heltzen dira eta 6-7 urtero fruitu kopuru handiak ekoizten dituzte. Normalean aleak bakarka agertzen dira, oso arraroa izanik hauen arboladiak ikustea.
Landare osoa pozoitsua da, fruitu faltsuaren arilo mamitsua izan ezik, jangarria dena. Honek bere zentzua dauka, horrela txoriek jan dezakete eta gorotzekin batera haziak sakabanatzea lortu, estrategia endozookotoa aurkeztuz. Bere toxikotasuna taxina izeneko alkaloide bati zor zaio. Hain toxikoa da, Antzinaroan Iberiar penintsulako hainbat herritakoek, etsaien preso erortzean edo hala erortzekotan zeudela ikusten zutenean, haginarekin pozoituta beren burua hiltzen zuten.
Generoaren izena grezierazko toxon («arkua») edo toxikon («pozoia») hitzetatik dator. Izan ere, batetik, zur malgu eta gogorra duenez, arkuak fabrikatzeko erabiltzen zuten; eta, bestetik, landare pozoitsutzat ezaguna da (batzuetan heriotzaren zuhaitza ere deitu izan da).
Hagina sakanetan eta baso mistoen mendi-hegaletan edo harkaitzetan hazten da, sustratuarekiko axolagabetasuna aurkezten du, eta 2000 metroko altitudeetara hel daiteke.
Gutxitan eratzen ditu benetako basoak, baina badira zenbait hagin baso Mendebaldeko Europan. Hala ere, mendez mende hagin basoak intentsiboki ustiatu direnez, gaur egun haginak basoetako leku ospeletan sakabanatutako ale batzuetara murriztu dira gehienbat.[1]
Iberiar penintsula osoan banatutako hainbat toponimok, haginak iraganean izandako sakabanaketaren eta ugaritasunaren isla ematen dute. Gaur egun, bere sakabanaketa oso murriztua dago eta nekez aurki daitezke ale solteak edo hauen multzoak, agertzen diren zonaldeak kalitatea handiko ingurumen areak izanik.
Ezagunak dira Asturiaseko "Sierra del Sueves"-ekoak, Palentziako Tosandeko hagin basoa, Kantabrian dagoen "Braña de los Tejos" edo Zamorako "El Texeduelo".
Euskal Herrian eremu karstikoetan eta baso mistoetan ageri da. Pagoetako natura parkekoak dira handienak[2], baina badaude gehiago esate baterako Aralarren, Izkizen, Trebiñun eta Gorbeian. Taxus baccata Euskal Herrian (hala nola Europa mailan) aurkitu dezakegun Taxus espezie bakarra.
Zur gogor-gogorra du, pikor fin eta trinkoa duena; beraz, oso egokia da ebanisteriarako. Zur horren arazo handiena haginaren hazkunde motela da, oso zaila izanik lodiera egokia duen zur-puskak aurkitzea. Erdi Aroan oso erabilgarria izan zen Britainia irletan arkuak egiteko, zur horren malgutasuna eta erresistentzia dela eta; horrek lurralde horretan ia erabat galtzea ekarri zuen.
Uste zen haginak hazteko parrokia[3] ingelesak beharrezkoak zirela eta, zuhaitz hauen propietate toxikoak direla eta, soilik kanposantuko guneetan kultibatzen zirela. Haginak aurkitzea kanposantuetan oso ohikoa da bere erabilera sinbolikoa dela eta, tristura adierazteko erabiltzen baita. Horren adibide bat Alfred Tennysonen «In Memoriam A.H.H.» poeman ageri da (2.61-64).
.jpg)
Haginaren zati guztiak erabiliak izan dira bere propietate toxikoak direla eta, baina gehien batez bere hostoak eta bere azala, hauek izanik toxina gehien dituzten atalak. Taxus brevifolia AEB-ko Ipar Pazifikoko natiboa dena eta Taxus canadensis, hagin kanadiarra, “paclitaxel” (edo Taxol-a ere deitua) izeneko drogaren ekoizle primarioak dira. Hau oso erabilia da tratamendu kimioterapeutikoetan bular edo birikietako minbiziak tratatzerako orduan. Horregatik esaten da Taxus generoko zuhaitzek bizitza eman eta kentzen dutela aldi berean[4]. Droga honen erabilgarritasuna dela eta, haginaren gehiegizko ebaketaren ondoko desagerpenaren arriskua dago. 2008ko Urtarrilaren 18an, Botanic Gardens Conservation International-ak genero honen desagerpen arriskuan zeuden 400 espezie desberdin izendatu zituen. Arazo honi aurre egiteko droga hau sasi-sintetikoki lortzeko teknikak garatu dira desagerpen arriskua galerazteko.
Euskal Herriak zuhaitz sakratutzat hartu izan du hagina, beste hainbat tokitan bezala, hau hilen munduarekin lotu egin ohi delarik.
Hagina interes bereziko espezie izendatuta dago Euskal Autonomia Erkidegoan. Horrez gain, hainbat hagin monumental zuhaitz aparteko izendatuta daude Hego Euskal Herrian.
Gipuzkoako armarrian ageri diren ur gaineko hiru zuhaitzak hagin arruntak dira.[5]
Haginaren bizitza-luzera oso ezaguna da. Europako bizidun zaharrena Eskoziako Fortingall hiriburuan kokatuta dago eta honek, 3000 urte ditu, Fortingallgo hagina ere esaten zaio.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
