From Wikipedia, the free encyclopedia
Doctor Who (euskaraz: «Who Doktorea») Erresuma Batuko zientzia-fikziozko telesail bat da. Sydney Newman, C. E. Webber eta Donald Wilson ekoizleek sortu zuten. Errekorren Guinness Liburuan agertzen denez "zientzia fikziozko munduko telesail luzeena eta historiako arrakastatsuena" da[1][2].
Doctor Who | |
---|---|
Jatorria | |
Sortzailea(k) | Donald Wilson (en) , C. E. Webber (en) eta Sydney Newman (en) |
Izenburua | Doctor Who |
Jatorrizko hizkuntza | Ingeles britainiarra |
Jatorrizko herrialdea | Erresuma Batua |
Komisarioa | BBC |
Sasoi kopurua | 36, 26, 13 eta 1 |
Atalak | 862, 826 eta 798 |
Banatze bidea | eskatu ahalako bideo |
Honen izena darama | Doktorea |
Ezaugarriak | |
Genero artistikoa | zientzia-fikzioa, ekintzako telesaila, abenturazko telesaila, time-travel television program (en) , telebista drama eta time-travel fiction (en) |
Hizkuntza | ingelesa |
Kolorea | zuri-beltzekoa |
Antzezlea(k) | |
Sylvester McCoy (Seventh Doctor (en) ) Samuel Anderson (en) (Danny Pink (en) ) Pearl Mackie (Bill Potts (en) ) Penelope Wilton (en) (Harriet Jones (en) ) Jenna Coleman (Clara Oswald) Alex Kingston (River Song) Arthur Darvill (Rory Williams) Karen Gillan (Amy Pond) John Barrowman (Jack Harkness) Catherine Tate (Donna Nuble) Freema Agyeman (Martha Jones) Noel Clarke (Mickey Smith (en) ) Billie Piper (Rose Tyler) Elisabeth Sladen (Sarah Jane Smith) Kate O'Mara (en) (Rani (en) ) Jon Pertwee (Third Doctor (en) ) Tom Baker (Fourth Doctor (en) ) William Hartnell (First Doctor (en) ) David Tennant (Tenth Doctor (en) , Fourteenth Doctor (en) ) Patrick Troughton (Second Doctor (en) ) Peter Capaldi (Twelfth Doctor (en) ) Jacqueline Hill (Barbara Wright (en) ) Colin Baker (en) (Sixth Doctor (en) ) Peter Davison (Fifth Doctor (en) ) Paul McGann (Eighth Doctor (en) ) William Russell (en) (Ian Chesterton (en) ) Christopher Eccleston (Ninth Doctor (en) ) Matt Smith (aktorea) (Eleventh Doctor (en) ) Carole Ann Ford (Susan Foreman (en) ) Sarah Sutton (en) (Nyssa (en) ) Roy Skelton (en) Geoffrey Beevers Katy Manning (en) (Jo Grant (en) ) Caroline John (en) Bonnie Langford (en) Nicholas Courtney (en) (Brigadier Lethbridge-Stewart (en) ) Deborah Watling (en) Frazer Hines (en) (Jamie McCrimmon (en) ) Lalla Ward (en) (Romana (en) ) Roger Delgado (en) (The Master (Doctor Who)) Richard Hurndall (First Doctor (en) ) Nicola Bryant (en) (Peri Brown (en) ) Peter Purves (en) John Leeson (K9 (en) ) John Scott Martin (en) Anthony Ainley (The Master (Doctor Who)) David Banks (en) Michael Sheard Louise Jameson (Leela (en) ) Sophie Aldred (en) (Ace (en) ) Anneke Wills Peter Pratt (en) Mark Strickson Janet Fielding (en) (Tegan Jovanka (en) ) John Hurt (War Doctor (en) ) Jodie Whittaker (Thirteenth Doctor (en) ) Sacha Dhawan (en) (The Master (Doctor Who)) Alisha Bailey (en) Ncuti Gatwa (Fifteenth Doctor (en) ) Bradley Walsh (en) (Graham O'Brien (en) ) Tosin Cole (en) (Ryan Sinclair (en) ) Mandip Gill (Yasmin Khan (en) ) John Bishop (en) (Dan Lewis (en) ) Millie Gibson (Ruby Sunday (en) ) Matt Lucas (Nardole (en) ) | |
Ekoizpena | |
Konpainia ekoizlea | BBC |
Ekoizle eragilea | Steven Moffat (en) Chris Chibnall (en) Russell T Davies |
Bestelako lanak | |
Musikagilea | Murray Gold |
Jantzi-diseinatzailea | Daphne Dare (en) Alexandra Tynan (en) James Acheson (en) Dee Robson (en) Dinah Collin Joan Ellacott (en) |
Emanaldia | |
Jatorrizko igorlea | BBC One BBC HD (en) |
Hasiera-data | 1963ko azaroaren 23a |
Fikzioa | |
ikusi
| |
Fikzio-unibertsoa | Whoniverse (en) |
Historia | |
Jasotako sariak | British Academy Television Award for Best Drama Series (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Peabody Awards (en) British Academy Television Award for Best Drama Series (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Peabody Awards (en) Saturn Award for Best Television Presentation (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) |
Nominazioak | Nebula Award for Best Script (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) British Academy Television Award for Best Actor (en) Satellite Award for Best Actor – Television Series Drama (en) British Academy Television Award for Best Drama Series (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Nebula Award for Best Script (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Short Form (en) British Academy Television Award for Best Drama Series (en) |
doctorwho.tv | |
|
Telesailak bi aldi edo aro izan ditu: lehena, aldi klasikoa, 1963tik 1989 arte BBC One katean aireratu zenekoa, eta bigarrena, aldi modernoa, 2005etik gaur egun arte kate berdinean aireratzen dena. Jada 1960ko hamarkadan Erresuma Batuan telesail mitikoa bihurtu zen, britainiar pop kulturaren ikur, eta gaur egun kultoko telesaila izaten jarraitzen du[3].
Who doktorea BBCk 1963tik aurrera emandako zientzia fikziozko telesail britainiarra da. Telesailak Denboraren Jaun baten abenturak kontatzen ditu, Doktorea izenez ezagutzen dena. Doktoreak unibertsoa esploratzen du TARDIS izeneko espazio-ontzi batean. Espazio-ontzia kanpoaldea britainiar polizia kabina urdin bat bezala agertzen da, 1963an, telesaila lehen aldiz aireratu zenean, Britainia Handian ohikoa zena. Hainbat lagunekin, doktorea etsaien aurka borrokatzen da; zibilizazioak salbatzeko lan egiten du, eta behar dutenei laguntzen die.
William Hartnellengandik hasita, hamahiru aktore desberdinek jokatu dute doktorearen papera; 2017an, Jodie Whittaker izan zen, ofizialki, telebistan rola jokatu zuen lehen emakumea. Aktore batetik besterako trantsizioa serieko bilbean idatzita dago birsortze kontzeptuaren haragitze berri batekin, Denboraren Jauna gorputz berri batean eraldatzen den tramankulu bat, egungoa oso kaltetua dagoenean normaltasunez sendatzeko. Aktore bakoitzaren antzezpena bakarra da, baina guztiek pertsonaia beraren bizitzako etapak irudikatzen dituzte, eta, elkarrekin, bizitza bakar bat osatzen dute narrazio bakar batekin. denbora-bidaien ezaugarriak esan nahi du doktorearen gorpuzki ezberdinak noizbehinka elkartzen direla.
Seriea kultura herrikoiaren zati handi bat da Britainia Handian eta beste leku batzuetan[4][5][6]; kultuko jarraitzaileak ditu. Telebista britainiarreko profesionalen belaunaldietan eragina izan du, eta horietako asko telesaila ikusten hazi ziren[7]. Telesailaren jarraitzaileek, batzuetan, Whovians esaten diete beren buruei. Seriea Guinness World Liburuan[8] agertzen da zientzia-fikziozko telesail luzeena bezala, baita garai guztietako zientzia-fikziozko serierik arrakastatsuena ere, bere emisio orokorreko kalifikazioetan, DVD eta liburuen salmentetan eta iTunesen trafikoan oinarrituta[9].
Telesailak 1963tik 1989ra iraun zuen. 1996an, ekoizpen arrunta berpizteko saiakera bat izan zen, Doctor Who izeneko telebista-filmaren tankerako atzeko ateko pilotuarekin. Telesaila 2005ean berrabiarazi zen, eta, geroztik, BBC Galesek ekoitzi du Cardiffen. Doctor Who ere produktu ugari sortu ditu, besteak beste komikiak, filmak, eleberriak, audio dramak, eta Torchwood telesaila (2006-2011), The Sarah Jane Adventures (2007-2011), K9 (2009-2010), eta Class (2016). Herri kulturan, parodia eta erreferentzia asko jasan ditu.
1963ko azaroaren 23an argitaratu zen lehenengo atala. Hasiera hartan asteroko maiztasuna zuen eta 25 minutu irauten zituen atal bakoitzak. Hezkuntzara bideraturiko familia programa izatea zuen helburu, historiako momentu garrantzitsuak eta zientziaren aurkikuntzak zabaltzeko modu bat. Lehenengo denboraldi hartan dalek izaki gaiztoak agertu ziren eta arrakasta handia izan zutenez BBC kateak merchandising zabala egin zuen daleketan oinarrituta.
Hiru denboraldiren ondoren William Hartnell aktorearen osasuna gaiztotu egin zenez aktore berriak hartu zuen doktorearen papera, Patrick Troughtonek[10]. Hurrengo etorri ziren doktoreek 3-4 denboraldi osatu zituzten. Iraupen luzeena izan zuena Tom Baker izan zen, 1974 eta 1981 artean izan baitzen doktorea[11]. 1989an zazpigarren doktorearekin amaitu zen telesaila[12]. BBC katea saiatu zen telesaila berriz ateratzen eta 1996an telefilme bat egin zen eta arrakasta handia izan zuen, baina ez zen nahikoa izan telesailari berriz ekiteko[13].
Bestetik aipatu behar da 1967 ta 1978 artean BBC-ren biltegietan pilaturiko bideozintek toki handia okupatzen zutela eta hainbat suntsitu egin zituen kateak espazioa eskuratzeko. Doctor Who-ren 253 atal grabatu ziren lehen sei urtetan eta haietatik 97 galdu dira[14], gehiena 3., 4. eta 5. denboralditakoak. Atal horietako batzuk berreskuratu ahal izan dira ikusleek eginak zituzten grabaketei esker.
2005ean aro berriari ekin zitzaion Christopher Eccleston aktorearekin[13]. Lehenengo kapituluaren izena "Rose" izan zen eta horrek erakusten du Rose Tyler (Billie Piper) doktorearen bidaia-lagunak aurrez ez bezalako pisua izango zuela Doctor Who-n[15]. Eguberrietako atal bereziak eman zion amaiera denboraldiari, aro berrian beti errepikatu den kontua da[16]. Hurrengo doktorea David Tennant aktoreak gorpuztu zuen eta arrakasta handia izan zuen, izan ere hamalaugarren doktorea ere bera izan baitzen, sorpresaz. Hasieran Billie Piperrek jarraitu zuen laguntzaile eta ondoren Catherine Tate. Tatek 14. doktorearen aldia ere errepikatu zuen Tennantekin.
Matt Smith eta Karen Gillan bikoteak oso ondo funtzionatu zuen, biek ala biek izaera indartsuak eman zizkieten pertsonaiei. Hauekin batera Arthur Darvill eta Alex Kingston ere aritu ziren. Gillanek telesaila utzi ondoren Jenna Coleman laguntzailea iritsi zen. Honek bi doktorekin egin zuen lan, Matt Smith eta Peter Capaldirekin. 2018an Jodie Whittaker aktoreak bete zuen doktorearen papera, lehenengoz doktorea emakumezkoa izan zen. Horrek izaera berezia eman zion doktoreari eta laguntzaileekin 2023an Ncuti Gatwa izango da hamabosgarren doktorea.
Doctor Who-ren spin-off gisa beste bi telesail sortu ziren, Torchwood[17] (2006tik aurrera) eta The Sarah Jane Adventures[18] (2007tik aurrera). Antzezlanak, audio-liburuak eta bestelako formatuetan ere egin izan dira lanak Doctor Who-rekin eta haren spin-offekin.
Inork ez daki doktorearen benetako izena, telesaila horregatik deitzen da Doctor Who ("Nor?" doktorea).
Doktorea jatorriz Gallifrey planetakoa den estralurtar bat da, gizaki itxura hartu eta denboran nahiz espazioan atzera-aurrera abentura ugarietan zehar bidaiatzen duena. Horretarako TARDIS (Time And Relative Dimensions In Space, "Denbora eta Erlatibitate Dimentsioak Espazioan") izeneko aparatua lapurtu eta bere planetatik ihes egin zuen. TARDISak kamuflatzeko inguruko objeturen baten itxura hartzen du eta Lurrera iritsi zenean izorratu egin zitzaion aldatzeko gaitasun hori eta britainiar polizia kabina urdin baten itxurarekin gelditu zen betirako.
Izatez doktorea Denboraren Jaun bat da, gelditzen den azkena, eta espazioan edo denboran akatsak eragiten dituzten etsaien aurka borrokatzen du, bereziki dalek izaki zitalen aurka. Baditu beste hainbat etsai ere, ezagunenak cybermanak, The Master, sontaranak, aingeru negartiak eta isiltasuna dira.
Doktorea gizaki bitxi eta bihurria da. Tarteka eraldatu egiten da eta itxura eta izaera berria hartzen ditu. 2024 artean hamabost eraberritze izan ditu. Telesaila abiatu zenean 750 urtetako adina zuen eta aro berriaren hasieran 900 urte baino gehiago zituen jadanik. Atal batzuetan doktorearen itxura desberdinak elkartu izan dira, eta adin desberdina duen doktore bera ere bai.
Doktoreak bidaia-lagunak izaten ditu, lurtarrak gehienetan, eta telesailaren aro berrian lagun hauek pisu handia dute istorioan[19].
Telesaileko atalak toki eta garai desberdinetan girotzen dira, denboran eta espazioan bidaiatzen baitu. Antzinako Egipton, Ponpeian, Shakespeareren Londresen, Viktoria erreginaren garaian, gaur egun edo etorkizuneko 5000. urtean edo 3 mila milioigarren urtean egon izan da, eta espazioari dagokionez Lur planetaren azalean, nukleoan, ilargian, fikziozko planetatan, espazio ontzietan edo unibertso paralelotan ere koka daiteke istorioa.
Telesailaren iraupen handia dela eta, Doktorea eraldatu edo berriztu egiten da eta itxura eta izaera aldatu egiten ditu. Doktorearen pertsonaia aktore ugarik antzeztu izan dute[20].
Aktorea | Pertsonaia | Denboraldia |
---|---|---|
William Hartnell | Lehen doktorea | 1963–1966 |
Patrick Troughton | Bigarren doktorea | 1966–1969 |
Jon Pertwee | Hirugarren doktorea | 1970–1974 |
Tom Baker | Laugarren doktorea | 1974–1981 |
Peter Davison | Bosgarren doktorea | 1982–1984 |
Colin Baker | Seigarren doktorea | 1984–1986 |
Sylvester McCoy | Zazpigarren doktorea | 1987–1989 |
Paul McGann | Zortzigarren doktorea | 1996 |
Christopher Eccleston | Bederatzigarren doktorea | 2005 |
David Tennant | Hamargarren doktorea | 2005–2010 |
Matt Smith | Hamaikagarren doktorea | 2010–2013 |
Peter Capaldi | Hamabigarren doktorea | 2014–2017 |
Jodie Whittaker | Hamahirugarren doktorea | 2018-2022 |
David Tennant (berriz) | Hamalaugarren doktorea | 2023 |
Ncuti Gatwa | Hamabosgarren doktorea | 2024-tik aurrera |
1963an hasi zenetik doktoreak bidaia-lagunak. Lagun honen rola doktorearen moralari eragitea da. Aro berrian bidaia-lagunek zeregin handiagoa izan dute eta inoiz doktorea bera bezain ezagunak ere bihurtu dira gerora.
Hona hemen laguntzaile ezagunenetakoak:
Aro zaharra (1963-1989) | ||||
---|---|---|---|---|
Aktorea | Pertsonaia | Doktorea(k) | ||
Carole Ann Ford | Susan Foreman | 1. doktorea | ||
Jacqueline Hill | Barbara Wright | 1. doktorea | ||
William Russell | Ian Chesterton | 1. doktorea | ||
Frazer Hines Hamish Wilson | Jamie McCrimmon | 2. doktorea | ||
Wendy Padbury | Zoe Heriot | 2. doktorea | ||
Caroline John | Liz Shaw | 3. doktorea | ||
Katy Manning | Jo Grant | 3. doktorea | ||
Elisabeth Sladen | Sarah Jane Smith | 3. eta 4. doktoreak, 10. doktorea | ||
Mary Tamm Lalla Ward | Romana | 4. doktorea | ||
Janet Fielding | Tegan Jovanka | 4. eta 5. doktoreak, 13. doktorea | ||
Nicola Bryant | Peri Brown | 6. doktorea | ||
Sophie Aldred | Ace | 7. doktorea | ||
Aro berria (2005- ) | ||||
Aktorea | Pertsonaia | Doktorea(k) | ||
Billie Piper | Rose Tyler | 9. eta 10. doktoreak | ||
John Barrowman | Jack Harkness kapitaina | 9. eta 10. doktoreak, 13. doktorea | ||
Freema Agyeman | Martha Jones | 10. doktorea | ||
Catherine Tate | Donna Noble | 10. eta 14. doktoreak | ||
Alex Kingston | River Song | 10. 11. eta 12. doktoreak | ||
Karen Gillan | Amy Pond | 11. doktorea | ||
Arthur Darvill | Rory Williams | 11. doktorea | ||
Jenna Coleman | Clara Oswald | 11. eta 12. doktoreak | ||
Matt Lucas | Nardole | 12. doktorea | ||
Pearl Mackie | Bill Potts | 12. doktorea | ||
Tosin Cole | Ryan Sinclair | 13. doktorea | ||
Bradley Walsh | Graham O'Brien | 13. doktorea | ||
Mandip Gill | Yasmin Khan | 13. doktorea | ||
Millie Gibson | Ruby Sunday | 15. doktorea |
Telesailean agertu diren etsaien zerrenda oso luzea da. Batzuk ibilbide luzea izan dute, ia denboraldi guztietan agertzeraino, eta dagoeneko ikonikoak bihurtu dira.
2005etik aurrera etsai berriak agertu dira:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.