Dagestan

Dagestan^[1] (errusieraz: Респу́блика Дагеста́н, translit.: Respublika Dagestan, Respublika Dagestan; turkieraz, «Mendi Herria») Errusiako subjektu federal bat da, errepublika bat zehazki. 50.300 km²ko eremua du eta 2010ean 2.910.249 biztanle zituen^[2]. Hiriburua Makhatxkala da.

Dagestan
Errusia
Ereserkia
State Anthem of the Republic of Dagestan (en) Dagestan, you holy fatherland (en)
Administrazioa
Izen ofiziala	Республика Дагестан
Estatu burujabe	Errusia
ISO 3166-2	RU-DA
Hiriburua	Makhatxkala
Head of the Respublic of Dagestan (en)	Sergey Melikov (en)
Geografia
Koordenatuak	42°59′02″N 47°30′18″E
Azalera	50.300 km²
Mugakideak	Kalmukia, Stavropol kraia eta Txetxenia
Demografia
Biztanleria	3.232.224 (2024) 98.921 (2021)
Dentsitatea	64,26 bizt/km²
Hizkuntza ofiziala	errusiera, agulera, avarera, azerbaijanera, txetxenera, darginera, kumikera, lakera, lezgiera, nogaiera, rutulera, tabasaranera eta tsakhurrera
Ordu eremua	Moskuko Ordua, UTC+03:00 eta Europa/Mosku
Matrikula	05
e-dag.ru

Geografia

Dagestan Europa eta Asiaren artean dago, Kaukasiaren ekialdean. Errusiako gunerik hegoaldekoena da^[3]. Iparraldean Kalmukiarekin du muga, ekialdean Kaspiar itsasoarekin, hegoaldean Azerbaijanekin, hego-mendebaldean Georgiarekin, mendebaldean Txetxeniarekin eta ipar-mendebaldean Stavropol kraiarekin.

Errepublikaren hegoaldean Kaukaso Handia dago, 4.000 mko gailurrekin. Mendirik garaiena Bazardüzü (lezgieraz: Kitxensuv) da; 4.466 m ditu, eta Azerbaijango mugan dago. Lurraldearen iparraldeko herena, berriz, Kaspiar beheragunean kokaturik dago, itsas-maila baino 28 m beherago. Ibai handienak Terek, Sulak eta Samur dira^[3].

Ekonomia

Ekonomia-jarduera nagusiak nekazaritza (garia, artoa, ardoa eta laboreak), arrantza eta industria (petrolioa, mekanika, kimika eta janari-industria) dira. Kaspiar itsasoko arrantza industriala garrantzi handikoa da. Harrapatzen diren espezie nagusiak kaspiar izokina (Salmo trutta caspiensis) eta gaizkatak dira^[4].

Historia

Persiarrek IV. mendean konkistatu zuten, arabiarrek VIII. mendean eta Turkiako otomandarrek XVI. mendean. Volga ibaian gora joan joanez, errusiarrak XV. mendean kokatu ziren lehenbizikoz, baina 1813 arte ez zen Dagestan Errusiako Inperioaren esku geratu^[5].

Urriko Iraultzaz geroztik, sobietarren gobernua ezarri zen han. 1918. urtean, Armada Zuriak, Alemaniak eta Otomandar Inperioak boltxebikeen kontra borrokatu ziren Dagestan eskuratu nahirik. 1921ean, Errepublika Sozialista Autonomo bihurtu zen. Sobietar Batasuna ohiaren barnean zeuden 16 errepublika autonomoetako bat izan zen.

Demografia

2010ean Dagestanek 2.910.249 biztanle zituen^[2]. Kaukasoko beste errepublika batzuetan ez bezala, Dagestanen ez da talde etniko nagusirik. Izan ere, errusiar biztanleez gain (%3,6 2010ean), kaukasiar, iraniar edo turkiar hizkuntzak hitz egiten duten hogeita hamar etnia eta laurogei nazioren egoitza da^[5]. Herri ez eslaviar ugarienak avarak (%29,4 2010ean), darginak (%17), kumikak (%14,9), lezginak (%13,3), lakak (%5,6), tabasararrak (%4,1), nogaiak (%1,4), rutulak (%1), agulak (%1) eta tsakhurrak (%0,3) dira. Azeriar (%4,5) eta txetxen (%3,2) koloniak ere daude. Biztanle gehienak musulmanak dira.

Talde etnikoa	1926ko errolda		1939ko errolda		1959ko errolda		1970ko errolda		1979ko errolda		1989ko errolda		2002ko errolda		2010ko errolda
	Kopurua	%	Kopurua	%	Kopurua	%	Kopurua	%	Kopurua	%	Kopurua	%	Kopurua	%	Kopurua	%
Avarak	177.189	%22,5	230.488	%24,8	239.373	%22,5	349.304	%24,5	418.634	%25,7	496.077	%27,5	758.438	%29,4	850.011	%29,4
Darginak	125.707	%16,0	150.421	%16,2	148.194	%13,9	207.776	%14,5	246.854	%15,2	280.431	%15,6	425.526	%16,5	490.384	%17,0
Kumikak	87.960	%11,2	100.053	%10,8	120.859	%11,4	169.019	%11,8	202.297	%12,4	231.805	%12,9	365.804	%14,2	431.736	%14,9
Lezginak	90.509	%11,5	96.723	%10,4	108.615	%10,2	162.721	%11,4	188.804	%11,6	204.370	%11,3	336.698	%13,1	385.240	%13,3
Lakak	39.878	%5,1	51.671	%5,6	53.451	%5,0	72.240	%5,1	83.457	%5,1	91.682	%5,1	139.732	%5,4	161.276	%5,6
Tabasararrak	31,915	%4,0	33.432	%3,6	33.548	%3,2	53.253	%3,7	71.722	%4,4	78.196	%4,6	111.152	%4,3	118.848	%4,1
Nogaiak	26.086	%3,3	4.677	%0,5	14.939	%1,4	21.750	%1,5	24.977	%1,5	28.294	%1,6	38.168	%1,5	40.407	%1,4
Rutulak	10.333	%1,3	20.408	%2,2	6.566	%0,6	11.799	%0,8	14.288	%0,9	14.955	%0,8	24.298	%0,9	27.849	%1,0
Agulak	7.653	%1,0			6.378	%0,6	8.644	%0,6	11.459	%0,7	13.791	%0,8	23.314	%0,9	28.054	%1,0
Tsakhurrak	3.531	%0,4			4.278	%0,4	4.309	%0,3	4.560	%0,3	5.194	%0,3	8.168	%0,3	9.771	%0,3
Azeriarrak	23.428	%3,0	31.141	%3,3	38.224	%3,6	54.403	%3,8	64.514	%4,0	75.463	%4,2	111.656	%4,3	130.919	%4,5
Errusiarrak	98.197	%12,5	132.952	%14,3	213.754	%20,1	209.570	%14,7	189.474	%11,6	165.940	%9,2	110.875	%4,7	104.020	%3,6
Txetxenak	21.851	%2,8	26.419	%2,8	12.798	%1,2	39.965	%2,8	49.227	%3,0	57.877	%3,2	87.867	%3,4	93.658	%3,2
Besteak	43.861	%5,6	52.031	%5,6	61.495	%5,8	63.787	%4,5	57.892	%3,6	58.113	%3,2	25.835	%1,0	19.646	%0,7

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

1. Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .
2. «Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1 2010eko Errusiako erroldaren emaitzak, 1. liburukia» Gks.ru
3. Geography of Dagestan^{[Betiko hautsitako esteka]} Dagtourism.com
4. «Geographic position and natural resources of Republic Dagestan»^{[Betiko hautsitako esteka]} Caucasian Knot. Eng.kavkaz-uzel.ru
5. Russia: Minority Peoples and Their Territories Countrystudies.us

Kanpo estekak

• (Ingelesez) Regions and territories: Dagestan News.bbc.co.uk

• Datuak: Q5118
• Multimedia: Dagestan / Q5118