Fosfora triklorido

Fosfora triklorido aŭ PCl₃ estas kemia komponaĵo de fosforo kaj kloro, senkolora aŭ flaveca fumeganta likvaĵo kun akra irita odoro je klorida acido kun trigona piramida formato. Ĝi estas la plej grava el la tri fosforaj kloridoj, ĉar ĝi estas krudmaterialo por produktado de aliaj organikaj kloridoj.

Fosfora triklorido
Plata kemia strukturo de la Fosfora triklorido
Tridimensia kemia strukturo de la Fosfora triklorido
Alternativa(j) nomo(j)
Triklorido de fosforo Trikloro fosfano
Kemia formulo	PCl3
CAS-numero-kodo	7719-12-2 7719-12-2
ChemSpider kodo	22798
PubChem-kodo	24387
Merck Index	15,7470
Fizikaj proprecoj
Aspekto	senkolora aŭ flaveca fumeganta likvaĵo kun akra irita odoro je klorida acido[1]
Molmaso	137,324 g·mol-1
Denseco	1,574g cm−3
Fandpunkto	−112 °C
Bolpunkto	76 °C
Refrakta indico	${\displaystyle n_{761}^{20}}$ 1,5122
Solvebleco	Akvo:reakcias
Mortiga dozo (LD50)	18 mg/kg (buŝe)[2]
Sekurecaj Indikoj
Riskoj	R14 R26/28 R35 R48/20
Sekureco	S7/8 S26 S36/37/39 S45
Pridanĝeraj indikoj
Danĝero T+ Venena Xn Noca por la sano
GHS Damaĝo Piktogramo	[3]
GHS Signalvorto	Damaĝa substanco
GHS Deklaroj pri damaĝoj	H300+330, H300, H312, H314, H330, H373
GHS Deklaroj pri antaŭgardoj	P260, P264, P270, P271, P280, P284, P301+310, P301+330+331, P302+352, P303+361+353, P304+340, P305+351+338, P310, P312, P314, P320, P321, P330, P363, P403+233, P405, P501
Escepte kiam indikitaj, datumoj estas prezentataj laŭ iliaj normaj kondiĉoj pri temperaturo kaj premo (25 °C kaj 100 kPa)

Triklorido de fosforo estas grava industria kemiaĵo ĉar ĝi uzatas en la produktado de sennombraj organofosforaj kombinaĵoj uzataj en vasta gamo da aplikadoj. La kloratomo en ĝia molekulo prezentas oksidonombron -1, kiu estas la plej oksidiga per tiu strukturo. Ĝiaj derivaĵoj estas uzataj kiel herbicidoj, insekticidoj, plastigantoj, oleo-aldonaĵoj kaj flamo-malakcelaĵoj.

Historio

La malkovro de fosforo ĝenerale estas atribuita al la alkemiisto Hennig Brand (1630-1710), kiu en 1669 produktis ĝin per urino-distilado. Arabaj alkemiistoj eble malkovris ĝin tre antaŭe, tamen la vorto fosforo estis often atribuita al pluraj lumigaj materialoj kiuj estis elementosenaj. Kelkaj ekzemploj estas la Bolonja fosforo (iu lumkrea baria sulfido) kaj la fosforo de Baldwin, iu lumiga kalcia nitrato.

Multaj modernaj fosforeskaj materialoj ne enhavas la elementon. La malkovro de la elementa fosforo estis tuj sekvata per karakterizado de ĝia brulderivaĵo, la fosfora kvinoksido, kaj en 1694 Robert Boyle (1627-1691) preparis fosfatan acidon per distilado de la elemento kun akvo. En 1688 fosforo estis malkovrita en plantoj de la itala kemiisto B. Albino kaj la elemento estis detektita, en 1719, en homocerbaj histoj far Johann Theodor Hensing (1683-1726).

Ĉirkaŭ 1770, fosforo estis agnoskita kiel esenca ingredienco en bestaj ostoj kaj dentoj far Carl Wilhelm Scheele (1742-1786), kiam li preparis la elementon ekde ostaj cindroj, karbono kaj sablo. En 1779, la unua fosforo-enhava mineralo (konata kiel piromorfito) estis identigita de Johan Gottlieb Gahn (1745-1818).

Fosfora triklorido estis unue preparata en 1808 far la francaj kemiistoj Joseph Louis Gay-Lussac (1778-1850) kaj Louis Jacques Thénard (1777-1857) per varmigo de kalomelo (Hg₂Cl₂) kun fosforo. Pli malfrue, en tiu sama jaro, Humphry Davy (1778-1829) produktis trikloridon de fosforo per brulado de fosforo kun klorgaso.

Sintezoj

Sintezo 1

• Laŭ kelkaj literaturaĵoj, la sintezo de la fosfora triklorido donas eksperimentajn malfacilecojn. Aparte, en multaj fontoj por preparado de PCl₃ flava fosforo estas uzata. La jena sintezo, bazita sur la verko "Inorganic Syntheses (Volumo II, paĝo 145, 1946)" okazas glate, kaj donas bonan rendimenton kun ruĝa fosforo kaj kloro:^[4]

4 +6 ${\displaystyle {\mathsf {{\xrightarrow[{\,}]{}}\,}}}$4

Reakcioj

Reakcio 1

• Fosfora triklorido estas ĉefe uzata en la produktado de fosfonata acido:

+3 ${\displaystyle {\mathsf {{\xrightarrow[{}]{}}\,}}}$+3

Reakcio 2

• Triklorido de fosforo reakcias kun fenolo por doni trifenil-fosfiton (CAS-numero 101-02-0):^[5]

+3 ${\displaystyle {\mathsf {{\xrightarrow[{\,}]{}}\,}}}$+3

Reakcio 3

• Ĝi reakcias kun natria hidroksido por formi natrian fosfiton dubazan:

+5 ${\displaystyle {\mathsf {{\xrightarrow[{\,}]{}}\,}}}$+3+2

Reakcio 4

• Triklorido de fosforo reakcias kun natria fenoksido por formi trifenil-fosfinon:^[5]

+3 ${\displaystyle {\mathsf {{\xrightarrow[{}]{}}\,}}}$+3

Reakcio 5

• Triklorido de fosforo reakcias kun acetata acido por formi kloridon de acetilo (CAS-numero 75-36-5):^[6]

+3 ${\displaystyle {\mathsf {{\xrightarrow[{\,}]{}}\,}}}$ + 3

Reakcio 6

• Fosfora triklorido reakcias kun etanolon por doni kloridon de etilo:

+3 ${\displaystyle {\mathsf {{\xrightarrow[{\,}]{}}\,}}}$3 +

Vidu ankaŭ

• Kloridoj

Literaturo

• Sigma Aldrich
• Youtube
• Handbook of Industrial and Hazardous Wastes Treatment
• Chlorine and the Environment: An Overview of the Chlorine Industry
• Acute Exposure Guideline Levels for Selected Airborne Chemicals
• Organophosphorus Chemistry

Referencoj

1. The National Academy Press
2. Merck Millipore
3. PubChem
4. PrepChem
5. The Chemistry of Phosphorus: Pergamon Texts in Inorganic Chemistry
6. Comparative Inorganic Chemistry

• Kategorio Fosfora triklorido en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri kemio. Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).