cumòn italièn From Wikipedia, the free encyclopedia
Ramṣèit (Ramṣé dialèt dal pôst - Ramiseto in italiân) l'é un cmûn ed 1.369 abitânt ed la pruvîncia ed Rèz l'é tra mezdé e sîra e a cîrca 56 chilômeter dal cèinter ed Rèz.
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Al cmûn ed Ramṣèit l' é in grând pêrta in 'na zôna pîna ed muntâgni, unî dèinter la còunca pîna ed bôsch, minacêda dal frâni, ch' al se ṣvilópa tr'al sémi dal mûnt Vintâs, l'Êlp ed Sucîṣ e la rîva dréta ed l'Èinsa, dóve al cèinter égh rîva al turèint Lònṣa cun i divêrs râm. Int al cmûn a gh'é soquânt lêgh e cōrs d'âcva inetresânt in pió dal fiòm Èinsa e dal turèint Lònṣa agh'é al Lêgh Calamòun, al Lêgh dal Mûnt Acût e al turèint Liôca e dóve gh'é al sémi pió êlti ed l' Apenèin Arzân: in pió ed l'Êlp ed Sucîṣ e al Vintâs, al mûnt Acût e al mûnt Caṣarôla. Dôp al turîṣem cl' êtra impurtânt risōrsa cunômica dal cmûn l'é l'alevamèint di buvèin da lât per la prudusiòun dal furmâĵ Grâna, ch'al vîn lavurê in pió pêrta dai trî grând caṣê ed Castagnêt, Furnôl e Gaṣōl.
In pêrt dèinter ed cla zôna che da dimòndi tèimp la vîn ciamêda la Vâl di Cavalêr ch' la se ṣlarghêva tr'al dō rîvi dal cōrs ed l' Èinsa, fôrsi ciamêda acsé perché ed proprietê di Cavalieri ed Altopascio andê a stêr int al XII sècol ind la Badéia e Uspési di Linari ind la pêrta tuscân dal Pâs dal Lagastrèl. Mésa a cavâl tra i teritôri ed Rèz, Pêrma e 'dla Tuscâna la zôna la sèmbra iṣolêda e stranamèint scurdêda da la Stôria Antîga. L'ûltma catêda atâch a Sucîṣ ed soquânt rèst ed la préma etê ed la prêda la spôsta indrê la dâta, pinsêda fîn a pôch tèimp fa, ed quând l'òm al s'é fermê da ch' al pêrti ché. Al stagiòun pió dōlsi, al tèimp ed l'etê ed mèz ed la prêda, àn favurî la migrasiòun stagiunêla da la pêrta tuscâna ed gróp ed casadōr, ch' àn lasê insém al crinêl i sègn impurtânt di spustamèint, in particulêr atâch al lêgh Mescà. Mó an 's trâta mìa incora ed pôst urganiṣê. Còst al s'é mìa verifichê, ind la zôna, gnânch al tèimp di rumân quând al spustamèint l'êra limitê a soquânt percōrs ed vâlich tânt in êlta d' an èsser mìa necesâri fêr di fadigôṣ lavôr de sbuscamèint. Di lavôr fât a mân ed 'època rumâna în stê catê a Nigòun, che int al ṣvinânsi prubabilmèint a duvîva pasêr 'na strêda ed 'na quêlca impurtânsa. La zôna d'adès dal Cmûn ed Ramṣèit l'é stê discós in divêrsi èpochi tra l'avtoritê ed Rèz e 'd Pêrma; l'à fât pêrt per dimòndi tèimp di fèdev ed la faméja di Terzi. Int al XV sècol j Estèins n' àn invistî i Vallisneri, cme a riṣûlta da j ât dal 1453 e 1472. I Vallisneri, che deṣgnîven da cl'êtra pêrt dal Vintâs, a vrîven ṣlarghêr e rinfursêr i prôpri pusès cun 'na fûrba polética 'd leânsi.A i Vallisneri fôrsi a s' arfà la costrusiòun dal castèl ed Nigòun. Destinê a guadagnêres la rêra nòmina ed viljâch e dōls ed picâja cun 'na préma siēlta ed câmp in favōr dal Cmûn ed Pèrma e a la fín la prumésa ed fedeltê al cmûn arzân, firmêda int al 1237 per la cumunitê ed Ramṣèit da un têl Lombardellus. Pió têrdi però a gh'àn avû la pēs ed frûnt a 'na faméja aversâria, i Terzi Cornazzini, che gh' àn tôt al pôst ind l'aministasiòun dal fèdev cun al permès ed l' Imperadōr Federico II, apruvêda int al 1389 da Venceslao. I Vallisneri ind al fratèimp a s'în més sòta la capèla d' j Estèins, cun al guadâgn d'avèir incòra l'invistidûra e 'd mèter in pē al râm nigonèiṣ ed la faméja. Tra quistiòun tra 'd lōr, spartisiòun, asêlt al castèl, imparentêres cun gînta famōṣa, un diṣastrōṣ pasâg dal trópi francèiṣi int al 1648 e dō spavintōṣi valânghi che cambierân la ghégna dal pôst, al lōr pusès al durerà fîn a la scanṣlêda di fèdev. Dôp la Restaurasiòun Estèinsa al teritôri comunêl la subî divêrs cambiamèint còst fîn la 1860, l' ân ed quând al cmûn ed Ramṣèit l'é dvintê còl ch' l' é al dé d'incô.
L'abitê ed Ramṣèit l'é insém a la rîva mansèina dal turèint Lònṣa. Al pôst al vîn numinê per la préma vôlta in un giuramèint dal 1216 e numinê incòra tra i cmûn dal distrèt arzân int al 1315. L'é stê fèdev dal faméj Terzi e Vallisneri che l'àn gvernê fîn a la scanṣladûra di fèdev in època napoleônica. Ramṣèit dal dé d'incô l'é a vâl ed l'antîgh bōregh dóve al vèci cà în a drê a la strêda ch' la porta a Sucîṣ. I fabrichê în lòungh a 'na rîva atâch a 'na lénia ed côsta ch' la pôrta a la cēṣa parochiêla. La cēṣa dal dé d'inco l'é stêda avêrta al funsiòun int al 1827 la gh'êra bèlo int al 1256 però in 'n êter pôst. Ind la pêrta a sîra ed l'abitê a gh'é un fabrichê 'd intèresi stôrich e architetônich. La costrusiòun l'é ûn di mudê architetônich dal Quatersèint in uṣ ind l'êlt apenèin arzân; intervèint 'd arnuvamèint àn però mudifichê, in pêrta, la costrusiòun, ch' la mantîn un lêregh purtêl ad êrch. A 's pōl vèder al carateréstich ingrès difensîv alvê da tèra dirèt al piân abitê cun insém a l'architrêv soquânt basrilēv e al milèiṣem 1495. Dal j êtri costrusiòun a mantînen i carâter architetônich uriginêl; al divêrsi abitasiòun a gh'àn ed fiânch al stâli i fnîl a dō fêldi cun al tèg in lâstri e muradûra in prêda a vésta. Dèinter ed 'na nécia a spéca 'na bòuna figûra sâcra in mêrmel apuân, cun al milèiṣem 1775.
Al bōregh ed Serèṣ, che in chêrti pió antîghi a catòm cun al nòm Cerigio, l'é a l'inési ed la Vâl di Cavalêr l'é un cêr eṣèimpi 'd un abitê campagnōl ed gèner cacuminale oséja ed séma, e l'é in un pôst ed 'na bòuna guardadûra. Ind i vèc castagnêt a gh 'în incòra di mtêt [1], la zôna l'é traversêda da un antîgh sistêma ed sintêr, tra quisché al Sintêr di dû Duchêt. Al cèinter dal bōregh l'é la piasèta dóve a gh'é la cēṣa dal 1634 dedichêda a Sân Francèsch, che a 's vèd dèinter a la cēṣa al cèinter e drêda a l'altêr cun Sânta Giustèina prutetrîṣ ed Ramṣèit, ind al quêder ed la Madòna ch' la dà al lât al Bambèin. Ind al bōregh al sâs al 's impòn: în in sâs al cà, i belésim purtêl e l'é in sâs ânca al salghê arfâty da pôch.
L'é a i fiânch orientêl dal mûnt Frecâna, Gaṣōl l'é 'na frasiòun céca. Aṣvèin al cèinter a gh' în al pôchi ruvîni armêṣi dal castèl ch' l' êra ciamê dal gâṣi. La cēṣa tirêda só int al 1637 l'é dedichêda a Sân Rôch, la preṣèinta un purtêl a quâter cantòun cun d' ed sōver un fruntespési mudlê ròt cun 'na figûra ed mêrmel ed Sân Rôch. In 'na cà a tòr a l'intêren dal bōregh, ch' la subî soquânt arnuvamèint, a 's vède soquânti fnèstrèini per s'ciôp a mécia, un curdòun ed clumbêra cun 'na fnestrèina e 'na prêda squadrêda cun al milèiṣem 1745. A l'usîda ed l'abitê, atâch a la cēṣa, a 's pōl vèder 'n' êtra cà a tòr ind al grandiōṣ gróp ed Cà Cavalieri, dóve a 's vèd la ṣlansêda tòr insèm a 'na sèria de stâbil cun carâter architetônich che 's arfân dal XV al XVIII sècol, dóve a's vèd un purtêl a tavlèini bumbêdi, 'na fnestrèina e un secònd purtêl decorê da 'na rōṣa a quâter foj da fiōr. D'ed sōvra a l'ingrès a gh'é un êrch a tót sèst datê 1756, un têrs purtêl cun êrch a bòt e stèpit decôre a bògni al pôrta la dâta 1639.
La frasiòun l'é tr'al fiòm Éinsa e al turèint Liôca e a i fiânch dal mûnt Côren. Cme quêṣi tót i paèiṣ ed l' Apenèin la puṣisiòun dal cà l'é ublighêda da la situasiòun dal tèimp dal pôst: al cèinter campagnôl l'é difâti girê vêrs matèina in puṣisiòun prutèta da i fôrt vèint ocidentêl. 'Na fésa rēda ed sēvi e murèt cunfinâri che sègnen un grân nòmer de pcòun ed tèra atâch a i curtîl d' atōrna al cà în j ûltem sègn ed l'uriginêl paeṣâg campagnôl. A matèina ed l'abitê a 's destènd, in 'na puṣisiòun frèsca e riparêda, un lêregh castagnêt, pôch pió in zò a 's pōl incòra druvêr l' antîga mulatēra diréta al vèc mulèin ch' al va cun al jâchev dal turèint Liôca. Int al paeṣag ed Miscōṣ a 's vèd bèin la tòra êlta tachêda a la cēṣa che, cunsacrêda int al 1667, la gh'à incòra al bèl purtêl datê 1715. A 's dîṣ che la préma cêsa l'êra in un pôst divêrs da còla dal dé d'incô. Soquânt aspèt impurtânt dal vèc bōregh a 's pōlen incòra vèder, sibèin al tânti trasfurmasiòun. A 's vèden soquânt purtêl ad êrch, strèt sotpâs, trât cûrt ed salghê antîgh e soquânt elemèint de scultûra ed recóper fôrsi dal têrd Medioēv. Cme in tânt paèiṣ ed l'êlt Apenèin més lòungh al valêdi ed l' Èinsa e dal Sècia, ânch a Miscōṣ în ṣparpagnêdi al figûri ed devosiòun in mêrmel apuân: soquânti ed quésti în ed bòuna qualitê artéstica e pôrten i milèiṣim dal XVII e XVII sècol.
Al bōregh l'é fât ed trî gróp ed cà ad altèsi dferèinti e més a i fiânch ed dréta dal turèin Liôca, al burghêd în ṣparpagnêdi e circundêdi da lêrghi zôni cultivâbili. Dimòndi cà an avû di dân per cōlpa dal frâni ind al cōrs d' j ân. Int al gróp pió in bâs a 's vèden dimòndi elemèint costrutîv in sâs ed côch sculpî. Per al tânti frâni dimòndi cà uriginêli în stêdi arfâti e despès àn mantgnû j artéstich purtêl d'urègin dal Sê-Setsèint. Al carateréstich salghê ed lâstri ed prêda a spîna ed pès al 's vèd a l'intêren ed soquânt curtîl. Sia d' atōrna che a l'intêren dal paèiṣ în dimòndi i pilastrèin vutîv in sâs ed côch cun dèinter di bòun basrilēv in mêrmel dal XVII sècol.
L'é un cèinter campagnôl céch ind l'êlta Vâl Lònṣa a i pē setentrionêl dal mûnt Calvâri. A testimuniêr l' urègin antîga dal bōregh l'é la preṣèinsa ed la cēṣa e dal ruvîni ed 'n' antîga rôca insém a 'na gólia ed sâs côch a sîra ed l'abitê. La cunfurmasiòun dal bōregh l'é dal gèner medievêl. Al cà dal bōregh Valmzâna, unî in 'n'ònica fîla lòungh al fiânch, mantînen i rèst d' antîghi muradûri. Ind al cò ed la pêrta d'ed sōver ed la fîla dal cà a gh'é 'na cà sgnurîl di nôbil Da Vallisnera: ind la facêda a 's vèd un bèl purtêl squadrê in sâs ed côch cun al stèma ed la faméja. La grôsa ânta in lègn ch' la sèra l'ingrès l'é decorêda a intâj cun dal figûri ed leòun rampânt e 'd l'âquila incurunêda. Asvèin al palâs un pilâster vutîv cun tabernâchel in sâs ed côch dóve dèinter a gh'é 'na fugûra sâcra in mêrmel dal Setsèint. La cēṣa la vîn só atâch a dal prêdi ed vulcân d'ed sōver a la valêda dal Lònṣa e l' é dedichêda a Sânta Maria Asûnta, l'é stêda fâta colegêda a i prém dal XVIII sècol. Sibèin al tânti ricostrusiòun subîdi ind i sècol armâgnen soquânti prêdi suqadrêdi in sâs ed côch, capitê e 'na scultûra a fōrma ed bèstia d'urègin medievêla. A 's vèd insém a ûn di ingrès la dâta dal 1739 ch' la dimòstra l'ân ed l' arnuvamèint. Pôchi mûri scuclêdi în invêci i rèst ed l'antîga rôcha dal Tègi che a s' égh rîva atravêrs la mulatēra, che incòra incô a 's pōl fêr, andând só pr'al fiânch setentrionêl ed la muntâgna; la larghèsa dal spâsi ed la séma, soquânti scarpêdi e rèst ed muradûra a dimòstren l'impurtânsa che, sta strutûra, l'à 'vû ind i tèimp indrê. Atâch a Nigòun, ind al turèint Maore a gh'é un mulèin in funsiòun dal 1800 prubabilmèint al pió grôs ed la muntâgna arzâna al gh'à bèin sèt mêzni.
Ceciôla l'é ûn di pió significatîv bōregh ed la muntâgna arzâna. Al bōregh l'é a sîra dal mûnt Lòungh, a la dréta dal turèint Liôca e 'd frûnt al paèiṣ ed Miscôṣ. Antîgh pusès di Vallisneri, l'éra unî al pramṣân cun 'na mulatēra, in pêrta salghêda, ch' la purtêva a Vairo atravêrs l' Èinsa Só un antîgh pûnt ad êrch, adèsa butê zò. A 's dîs che sté pûnt al sia stê fât fer da Matélda ed Canòsa per lighêr insèm al dō rîvi ed l' Èinsa. Al bōregh al gh' à incòra un cèinter stôrich cun sotpâs ad êrch, cōrti e lôgi, tót unî da un fés intrèc ed viasô salghê ed sâs in dóve a dân i purtêl, al fnèstri e i tabernâchel. A gh'în incòra stâbil antîgh che fân vèder j aspèt ed l' architetûra muntanêra ed l' Apenèin arzân, a piânta quadrêda cun 'na lêrga metradûra insém a dû piân, tèg in lâstri ed prêda e pôchi fnèstri squadrêdi in sâs ed côch sigrinê ed fîn; còsta cà muntanêra l'archêlca mudê dimòndi antîgh ch' a 's unésen diretamèint a la cà cun al caminèt medioevêla. Un bèl purtêl in prêda sculpî e datê 1885 l'é preṣèint ind la facêda d la cesulèina, dedichêda a Sânta Maria Asûnta; diêter milèiṣem dal 1700 în intajê su prêdi squadrêdi ed la costrusiòun. A 's vèden ind al paèiṣ dimòndi purtêl ed fōrmi diferèinti, al pió antîgh ch' l' é stê catê, fîn a incô, al pôrta la dâta dal 1592. Maestê in mêrmel a spéchen dal muradûri dal cà: in gèner sculpî a rilēv a figûren divêrs sânt, dal vôlti in 'na caplèina o in un pilastrèin a gh'é dèinter figûri sâcri despès ed bòuna fatûra. A 's dîs che soquânt brêv scarplèin ed Carêra, ciamê a fêr al suldê da l'aṣêrcit tuscân, a s' êren dê dzertōr e în scapê a Ceciôla: da chilôr a srén gnû dôp i tânt scarplèin che àn fât la grân pêrta di purtêl, di basrilēv e di stâbil che incora incô a 's vèden e che fîn a pôch ân indrê a lavurêven al sâs côch dal pôst. A Ceciôla a gh'é un mulèim al Mulein Briselli aṣvèin al turèint Liôca incora in bòun stêt mó mìa pió druvê perché da l'aluviòun dal 1972 al lèt dal turèint l'é ste spustê ed dimòndi mêter da la strutûra.
Al pôst l'é a tâch a la zûnta dal j âchev dal ré Andrèla cun al fiòm Èinsa e l'é numinê int al 1197 per 'na justadûra tra Guglielmo Vallisneri e l'abê ed Marôla. La cēṣa dedicheda a i Sânt Vincèins e Anastasio l'êra 'n' antîga Pēv dal Cunvèint Pramṣan. A 's arcûnta che sté cēṣa l'à sré stêda fâta fêr da Matélda ed Canòsa, ch' la gh'îva ché di lêregh pusès. Só 'na lâstra in sâs ed côch arpurtêda só un mûr ed la canônica a gh' é incîṣ la scréta : NON TI FIDAR DI CHI SIA - CH'AL FINE SI VA RODENDO - D'AMICIZIA IL CRINE - C.N.F. DIE 2 JULI 1661. La cēṣa l'é stêda da pôch arfâta in fêls stîl rumânich, ed l'antîga Pēv la mantîn sōl un pcòun ed capitèl e la vâsca dal batèiṣem.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
