Φερνάντο ντε Νορόνια

Το αρχιπέλαγος Φερνάντο ντε Νορόνια αποτελείται από 21 νησίδες και βρίσκεται στον Ατλαντικό ωκεανό, περίπου 354 χλμ από τις ακτές της Βραζιλίας, της οποίας και αποτελεί έδαφος. Το κύριο νησί έχει έκταση περίπου 18 τετρ. χλμ. και έχει πληθυσμό γύρω στις 3.000 κατοίκους (2008)^[2]. Το αρχιπέλαγος αποτελεί ειδικό πολιτειακό δήμο στην πολιτεία του Περναμπούκο της Βραζιλίας^[3], αν και βρίσκεται πιο κοντά στις ακτές της πολιτείας Ρίο Γκράντε ντο Νόρτε^[4]. Όλο το αρχιπέλαγος αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Η χρόνικη ζώνη της περιοχής είναι -2UTC. Το αρχιπέλαγος είναι προσβάσιμο αεροπορικά από τη Ρεσίφε (545 χλμ.) και το Νατάλ (360 χλμ.)^[5], ενώ ακτοπλοϊκά συνδέεται με τη Ρεσίφε^[6]. Οι επισκέπτες κατά την άφιξή τους πληρώνουν ένα μικρό περιβαλλοντικό τέλος στο Ινστιτούτο Περιβάλλοντος και Ανανεώσιμων Φυσικών Πόρων (IBAMA) της Βραζιλίας.

Φερνάντο ντε Νορόνια
Φερνάντο ντε Νορόνια
Χώρα	Βραζιλία
Διοικητική υπαγωγή	Περναμπούκο
Καθεστώς προστασίας	heritage asset listed by IPHAN[1] και Υγροβιότοπος Ραμσάρ
Έκταση	26 km²
Υψόμετρο	0 μέτρο
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ιστορία

Η ανακάλυψη του αρχιπελάγους από τους Ευρωπαίους αποδίδεται σε διάφορες αποστολές, παρέχοντας μία ασαφή ιστορική εικόνα ακόμα και σήμερα. Το κεντρικό νησί, με την αρχική ονομασία Ίλια ντα Κουαρέσμα, είχε καταγραφεί από αποστολές τα έτη 1501, 1502 και 1503. Ο αντικόμης του Σανταρέμ όμως απέδωσε την ανακάλυψή του στον Γκασπάρ ντε Λέμος, κυβερνήτη του συνοδευτικού πλοίου της αποστολής του Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ, καθώς αυτός επέστρεφε στην Πορτογαλία για να ανακοινώσει την ανακάλυψη της Βραζιλίας. Σύγχρονοι ιστορικοί αντίθετα, αποδίδουν την ανακάλυψη στην αποστολή του Φερνάντο ντε Νορόνια μεταξύ του 1501 και του 1502, από την οποία προέρχεται και η σύγχρονη ονομασία του αρχιπελάγους. Το κεντρικό νησί εμφανίζεται το 1530 με τη σημερινή ονομασία του αρχιπελάγους στο βιβλίο καταστρώματος του Μαρτίμ Αφόνσο ντε Σούσα^[7].

Ο πρώτος όμως που πραγματικά περιέγραψε το νησί ήταν ο Αμέρικο Βεσπούτσι το 1503, ταξιδεύοντας ως πλήρωμα σε μία Πορτογαλική αποστολή στη Βραζιλία με κυβερνήτη τον Γκονσάλο Κοέλιο.

Το 1534, το αρχιπέλαγος καταλήφθηκε από τους Άγγλους, ενώ από το 1556 μέχρι και το 1612 βρισκόταν στην κατοχή της Γαλλίας. Το 1628 καταλήφθηκε από τους Ολλανδούς, οι οποίοι απομακρύνθηκαν δύο χρόνια αργότερα από μία Ισπανο-πορτογαλική στρατιωτική δύναμη κάτω από τις διαταγές του Ρούι Καλάζα Μπόρζες ή Ρούι Καλάθα Μπόρχες. Οι Ολλανδοί επανακατέλαβαν το νησί το 1635, χρησιμοποιώντας το ως ιατρική και νοσηλευτική βάση για τις δυνάμεις κατοχής που διατηρούσαν στις ακτές της βορειοανατολικής Βραζιλίας, μεταξύ του Ρίο Σάο Φρανσίσκο και του Μαρανιάο. Το νησί έγινε εκείνη την περίοδο γνωστό με την ονομασία Παβόνια, προς τιμή του Μιχιέλ ντε Πάουβ, ενός από τους διευθυντές της Ολλανδικής Εταιρίας των Ανατολικών Ινδιών. Παρέμεινε στον έλεγχο της Ολλανδίας για περίπου δύο ακόμα δεκαετίες, οπότε και επανακτήθηκε από την Πορτογαλία. Το 1736, η Γαλλική Εταιρία των Ανατολικών Ινδιών βρήκε το νησί ακατοίκητο και τελείως εγκαταλελειμμένο, και το προσάρτησε στη Γαλλία, μετονομάζοντάς το σε Ιλ Ντοφίν.

Από το 1737 και μετά, με την αποχώρηση των Γάλλων, το νησί και το αρχιπέλαγος πέρασε στην οριστική κατοχή από την Πορτογαλία. Αυτή την περίοδο αποφασίστηκε και η οχύρωση του νησιού με την κατασκευή φρουρίων σε στρατηγικά σημεία, όπου ήταν δυνατή η αποβίβαση εχθρικών δυνάμεων. Ένα από αυτά τοποθετήθηκε στο γειτονικό νησί Ίλια ντε Σάο Ζοσέ, στην είσοδο του λιμανιού του Σεντ Άντονι. Τα οχυρά φρούρια συνδέονταν με ένα δίκτυο πετροστρωμένων δρόμων για την ενίσχυση της άμυνας των νησιών. Γύρω στο 1770 ιδρύθηκε και ο πρώτος μόνιμος οικισμός Βίλα ντος Ρεμέντιος. Ο οικισμός σχεδιάστηκε σε δύο διακριτές περιοχές, μία με τα διοικητικά κτίρια και εγκαταστάσεις, και μία με την εκκλησία και αντίστοιχα κτίρια. Με την ανεξαρτησία της Βραζιλίας το 1822, το αρχιπέλαγος πέρασε στην κυριότητά της ομαλά και με καμία αλλαγή.

Το 1832, το νησί και το αρχιπέλαγος δέχθηκε την επίσκεψη του Κάρολου Δαρβίνου, ο οποίος καταγράφει τις εμπειρίες του στο Φερνάντο ντε Νορόνια σε ύστερη έκδοση μαζί με τις εμπειρίες του ταξιδιού του με το πλοίο Μπιγκλ^[8].

Προς το τέλος του 18ου αιώνα, το νησί έγινε τόπος αποστολής φυλακισμένων και κατασκευάστηκε η πρώτη φυλακή. Το 1897 η κυβέρνηση της πολιτείας του Περναμπούκο απέκτησε το διοικητικό έλεγχο της φυλακής^[9], η οποία μετέπειτα χρησιμοποιήθηκε για τον περιορισμό πολιτικών κρατουμένων μεταξύ του 1938 και του 1945. Το 1957 η φυλακή έκλεισε με την πρώτη επίσκεψη στο αρχιπέλαγος του προέδρου της Βραζιλίας, τότε Ζουσελίνο Κουμπιτσέκ^[10].

Στις αρχές του 20ου αιώνα το νησί δέχθηκε τις επισκέψεις Βρετανών για την κατασκευή τηλεγραφικού δικτύου (Εταιρία της Νότιας Αμερικής), ενώ αργότερα συμφέροντα απέκτησαν στο αρχιπέλαγος και η Γαλλική «Καμπλ Φρανσέ» (French Cable)^[11] και η Ιταλική «Ιταλκάμπλε» (Italcable)^[12].

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το 1942, το αρχιπέλαγος αποτέλεσε ομοσπονδιακή περιοχή της Βραζιλίας, μαζί με την ατόλλη Ρόκας και τις νησίδες Σαν Πέδρο και Σαν Πάμπλο, ενώ δέχθηκε πολιτικούς αλλά και κανονικούς κρατούμενους. Το Σεπτέμβριο του 1942 κατασκεύαστηκε στο κεντρικό νησί αεροδρόμιο από τις Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ, για να αποτελέσει σημείο μεταστάθμευσης μεταξύ της Βραζιλίας και της Γαλλικής δυτικής Αφρικής, για τη μεταφορά φορτίων, προσωπικού, αλλά και μαχητικών αεροσκαφών. Το αεροδρόμιο πέρασε στη διοίκηση του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ το 1944^[13].

Το 1988, περίπου το 70% του αρχιπελάγους οριοθετήθηκε ως εθνικό θαλάσσιο πάρκο, με στόχο τη διατήρηση του χερσαίου και θαλάσσιου περιβάλλοντος. Επίσης το ίδιο έτος, το καθεστώς της ομοσπονδιακής περιοχής καταργήθηκε και το αρχιπέλαγος πέρασε στη δικαιοδοσία της πολιτείας του Περναμπούκο, εκτός από την ατολλή Ρόκας που αποδόθηκε στην πολιτεία του Ρίο Γκράντε ντο Νόρτε.

Γεωγραφικά στοιχεία

Το κλίμα του αρχιπελάγους χαρακτηρίζεται τροπικό, λόγω της γειτνίασης με τον Ισημερινό. Παράλληλα όμως, επηρεάζεται και από τον Ατλαντικό ωκεανό, χωρίς όμως να αποδίδονται πολλά χαρακτηριστικά του ωκεάνιου κλίματος στα νησιά. Αυτός ο συνδυασμός δίνει δύο διακριτές εποχές στον κλιματότυπο του αρχιπελάγους: την εποχή των βροχών, η οποία διαρκεί από τον Μάρτιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο, και την ξηρή εποχή, από τον Οκτώβριο ως και τον Φεβρουάριο^[14], η οποία όμως παρουσιάζει ορισμένα πολύ χαμηλά ύψη βροχής, καθώς και αυξημένη υγρασία σε σχέση με ένα τυπικό ξηρό κλίμα, λόγω του ωκεανού.

Από γεωλογικής πλευράς, τα νησιά του αρχιπελάγους στην ουσία αποτελούν τις ορατές υπερθαλάσσιες κορυφές μίας υποθαλάσσιας οροσειράς. Το αρχιπέλαγος με τα 21 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες, είναι στο σύνολό του ηφαιστειακής προέλευσης. Το υποθαλάσσιο υψίπεδο της οροσειράς βρίσκεται περίπου σε μέσο βάθος 750 μ. κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού. Το κύριο νησί, Φερνάντο ντε Νορόνια, που δίνει και το όνομά του στο σύμπλεγμα, έχει έκταση περίπου 18 τετρ. χλμ., αποτελώντας το 91% της συνολικής έκτασης του συμπλέγματος. Το κεντρικό νησί έχει περίπου 10 χλμ. μήκος και εύρος περίπου 3.5 χλμ., κατά μέση διάσταση. Τα υπόλοιπα νησιά, υπολογίσιμα σε έκταση, είναι τα Ράτα, Σέλα Ζινέτα, Καμπελούντα και Σάο Ζοσέ, μαζί με τις νησίδες Λεάο και Βιούβα^[15].

Χλωρίδα

Η χλωρίδα των νησιών είχε ως βασικό στοιχεία μέχρι τον 19ο αιώνα τα δάση, τα οποία αποψιλώθηκαν για να μην επιτρέψουν την κατασκευή σκαφών και πλεούμενων από τους εξόριστους εκεί φυλακισμένους. Τα νησιά σήμερα καλύπτονται κυρίως από χαμηλή θαμνώδη βλάστηση, με ορισμένες αναδασωμένες εκτάσεις. Τα περισσότερα είδη φυτών έχουν εισαχθεί από τους εποίκους. Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ (UNEP) έχει καταγράψει 15 πιθανά ενδημικά είδη φυτών^[16].

Πανίδα

Η πανίδα του αρχιπελάγους περιλαμβάνει δύο ενδημικά είδη πτηνών, η Ελαϊνέα της Νορόνια^[17][18] και το Βιρέο της Νορόνια, τα οποία απαντώνται στο κεντρικό νησί και στο νησί Ράτα. Στα νησιά επίσης έχουν καταγραφεί και δύο ενδημικά είδη ερπετών. Η πλούσια θαλάσσια πανίδα των νησιών όμως είναι χαρακτηριστική, καθώς περιλαμβάνει θαλάσσιες χελώνες, δελφίνια, άλμπατρος και πολλά άλλα είδη.

Παραπομπές

1. (βραζιλιανά πορτογαλικά) iPatrimônio. 18450.
2. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 8 Σεπτεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2009.
3. Campanha Vote Noronha termina na próxima segunda-feira - Notícias - Interior - Fernando de Noronha
4. «Fernando de Noronha,Parque Nacional Marinho,Praias,Sancho,Boldró,Leão». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2009.
5. «Fernando de Noronha - Informações Gerais». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2009.
6. «Fernando de Noronha - Pimentel lamenta suspensão de cruzeiro - Assembleia Legislativa do Estado de Pernambuco». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2009.
7. Secchin and Barreira e Castro
8. A Naturalist's Voyage Round the World By Charles Darwin, ISBN 1-60303-314-9 URL: http://books.google.co.uk/books?id=dhzsSTtKgygC
9. «Noronha História». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Μαρτίου 2009. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2009.
10. Fernando de Noronha: História da ilha remete ao inferno e ao paraíso
11. History of the Atlantic Cable & Undersea Communications, French cable companies
12. History of the Atlantic Cable & Undersea Communications, Italcable
13. USAFHRA Document 00001957
14. Clima em Fernando de Noronha
15. Carlos Secchin, Clóvis Barreira e Castro, Arquipélago de Fernando de Noronha, 2nd ed. 1991.
16. Fernando de Noronha Αρχειοθετήθηκε 2009-06-02 στο Wayback Machine., Islands of Brazil, UN System-wide Earthwatch
17. «elaenia». dictionary.reference.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 2013. αρχικά Elaïnia (ελαΐνεα) <ελληνικά (ελαϊνέα) elaïnéa, από το θηλυκό: Ελαΐανεως (elaḯneos)
18. «ελαϊνέα». LexiGram. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2013.