Δόγης της Βενετίας From Wikipedia, the free encyclopedia
Ο Ντομένικο Σέλβο (Ιταλικά: Domenico Selvo, πέθανε το 1087) ήταν ο 31ος Δόγης της Βενετίας (1071 - 1084).[2] Την εποχή του η πολιτική, οι συμμαχίες του και οι μάχες που κέρδισε είχαν καθοριστικό ρόλο για την κυριαρχία που είχε η Δημοκρατία της Βενετίας τους επόμενους αιώνες. Οι πόλεμοι ανάμεσα στις κυρίαρχες δυνάμεις της εποχής απειλούσαν να ανατρέψουν όλο το σκηνικό αλλά ο ίδιος δεν συγκρούστηκε με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και την Καθολική Εκκλησία. Οι συμφωνίες που υπέγραψε έφεραν μακρά περίοδο ευημερίας και μεγάλα κέρδη για τη Δημοκρατία. Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός εξέδωσε το Χρυσόβουλο με το οποίο η Βενετία θα κυριαρχήσει στο παγκόσμιο εμπόριο τους επόμενους αιώνες. Η βασιλική του Αγίου Μάρκου κατασκευάστηκε ολοκληρώθηκε την εποχή που ήταν ο ίδιος δόγης, οι εκπληκτικές διακοσμήσεις δείχνουν τον πλούτο που είχε η Δημοκρατία εκείνη την περίοδο. Ο δημοκρατικός τρόπος με τον οποίο εκλέχτηκε κυριάρχησε στην πολιτική φιλοσοφία της Βενετίας τους επόμενους αιώνες. Η ανατροπή του (1084) έδειξε τις σκληρές διαχωριστικές γραμμές που υπήρχαν ανάμεσα στον λαό, την αριστοκρατία και την εξουσία των δόγηδων.
Ντομένικο Σέλβο | |
---|---|
Γενικές πληροφορίες | |
Γέννηση | 11ος αιώνας Βενετία |
Τόπος ταφής | Βασιλική Αγίου Μάρκου |
Χώρα πολιτογράφησης | Βενετική Δημοκρατία |
Πληροφορίες ασχολίας | |
Ιδιότητα | πολιτικός |
Οικογένεια | |
Σύζυγος | Θεοδώρα Άννα Δούκαινα[1] |
Αξιώματα και βραβεύσεις | |
Αξίωμα | Δόγης της Βενετίας (1071–1084) |
Θυρεός | |
Σχετικά πολυμέσα | |
Από την εποχή που εκλέχτηκε Δόγης της Βενετίας ο Πιέτρο Β΄ Καντιάνο η Βενετία γνώρισε μια μεγάλη σειρά από ανίκανους ηγέτες όπως ο Πιέτρο Γ΄ Καντιάνο, ο Πιέτρο Δ΄ Καντιάνο και ο Τριμπούνο Μέμμο. Η αλαζονεία και οι φιλοδοξίες των δόγηδων έφεραν την επιδείνωση των σχέσεων με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στη Δύση, το Βυζάντιο στην Ανατολή και εμφύλιες συγκρούσεις μέσα στην πόλη.[3] Ο νέος δόγης Πιέτρο Β΄ Ορσεόλο (991) επεκτάθηκε στα ανατολικά προς τα Βαλκάνια με τις κατακτήσεις του στη Δαλματία (1000).[4] Η πολιτική του ενίσχυσε τους εμπορικούς δεσμούς της Βενετίας με την ανατολή, τη Σικελία και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τερμάτισε τις εμφύλιες συγκρούσεις μέσα στη Βενετία.[5] Οι διαπραγματεύσεις του Πιέτρο Β΄ με τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο και τον Όθων Γ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έφεραν μια νέα εποχή στο Βενετσιάνικο εμπόριο που έγινε διεθνές.[6] Οι συμμαχίες του άνοιξαν τους εμπορικούς δρόμους της πόλης του με την ανατολή και τη δύση, ο αυτοκράτορας απήλλαξε τη Βενετία από τους φόρους και τους δασμούς.[7]
Η εξουσία του Πιέτρο Β΄ αυξήθηκε σε τέτοιο βαθμό που ο λαός της Βενετίας άρχισε να ανησυχεί έντονα ότι είχε στόχο να εγκαταστήσει κληρονομική μοναρχία.[7] Οι φόβοι επιβεβαιώθηκαν όταν ο γιος του Οττόνε Ορσεόλο πήρε τον τίτλο του δόγη μετά τον θάνατο του πατέρα του σε ηλικία μόλις 16 ετών (1009) και έγινε ο νεώτερος δόγης στην ιστορία της Βενετίας.[8] Τα σκάνδαλα που προκάλεσε έγιναν εμφανέστερα όταν προσπάθησε να δώσει όλες τις ηγετικές θέσεις σε συγγενείς του, τελικά εκθρονίστηκε και εξορίστηκε στην Κωνσταντινούπολη (1026). Ο διάδοχος του Πιέτρο Τσεντρανίκο αντιμετώπισε τεράστιες δυσκολίες στην προσπάθεια του να ενώσει την πόλη.[7]
Ο Πιέτρο Τσεντρανίκο ανατράπηκε από ευγενείς που ήθελαν να επαναφέρουν τον Οττόνε Ορσεόλο αλλά ο έκπτωτος δόγης δεν μπορούσε να επιστρέψει από την Κωνσταντινούπολη. Ο Ντομένικο Ορσεόλο μικρότερος αδελφός του Οττόνε προσπάθησε να πάρει τον θρόνο του δόγη αλλά απέτυχε λόγω της μεγάλης καχυποψίας των Βενετσιάνων απέναντι του επειδή ήταν γιος του Πιέτρο Β΄, συνάντησε αντίσταση ακόμα και από αυτούς που ήθελαν να επαναφέρουν τον αδελφό του Οττόνε. Ο Ντομένικο Φλαμπανίκο ένας πετυχημένος έμπορος εξελέγη νέος δόγης, τα 11 χρόνια που κυβέρνησε προχώρησε σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις που περιόριζαν σημαντικά την εξουσία των δόγηδων, ένας από τους νόμους που πέρασε ήταν να μην μπορεί έναν δόγη να τον διαδεχτεί ο γιος του.[9]
Ο Ντομένικο Α΄ Κονταρίνι (1043–1071) είχε μια σχετικά ήρεμη διακυβέρνηση και προσπάθησε να εξομαλύνει τις διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα στον δόγη και τους υπηκόους του, ανέκτησε τις περιοχές που είχαν χαθεί ανατολικά στην Κροατία μετά την εκθρόνιση του Οττόνε Ορσεόλο.[8] Ο λαός της Βενετίας δεν ήθελε με κανέναν τρόπο μια κληρονομική ηγεσία και είχε άσχημες αναμνήσεις από προηγούμενους δόγηδες που επιχείρησαν να το κάνουν, με αυτές τις συνθήκες ανέβηκε στην ηγεσία ο Ντομένικο Σέλβο.[7] Οι ελάχιστες πληροφορίες που υπήρχαν για τον Σέλβο μέχρι τη στιγμή που έγινε δόγης προέρχονται από την υμνολογία στο πρόσωπο του στη στέψη του. Οι οικογενειακές του ρίζες είναι άγνωστες ακόμα και η ημερομηνία που γεννήθηκε, το βέβαιο είναι ότι ήταν Βενετός ευγενής επειδή όλοι οι δόγηδες της Βενετίας με εξαίρεση τον Ντομένικο Φλαμπανίκο ανήκαν σε αυτή την τάξη. Ο Ντομένικο Σέλβο ανήκε σε οικογένεια πατρικίων από το Ντορσοντούρο με Ρωμαϊκές ρίζες. Πριν την εκλογή του είχε διοριστεί πρέσβης στον αυτοκράτορα Ερρίκο Γ΄ και ήταν σύμβουλος του δόγη Ντομένικο Α΄ Κονταρίνι θέσεις που του έδωσαν μεγάλη δημοτικότητα.[10][11]
Ο Ντομένικο Σέλβο ήταν ο πρώτος δόγης στην ιστορία της Βενετίας που η άνοδος του είχε καταγραφεί από έναν αυτόπτη μάρτυρα τον Ντομένικο Τίτο, ενοριακό ιερέα στην εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ.[12] Ο λαός της Βενετίας ήταν έντονα αηδιασμένος από την τυραννική κυβέρνηση των δόγηδων τους περασμένους αιώνες.[13] Ο Ντομένικο Α΄ Κονταρίνι είχε κυβερνήσει τριάντα χρόνια τη Βενετία μέχρι τον θάνατο του.[14] Ο Ντομένικο Τίτο καταγράφει ότι ο Σέλβο παραβρέθηκε στην κηδεία του τελευταίου δόγη στη νεόκτιστη εκκλησία του Σαν Νικολό που οικοδομήθηκε από τον ίδιο τον Ντομένικο Κονταρίνι στο Λίντο, ένα νησί στη λιμνοθάλασσα της Βενετίας. Η θέση ήταν η ιδανικότερη για την ταφή ενός δόγη και την εκλογή του νέου επειδή η Βασιλική του Αγίου Μάρκου ήταν ακόμα υπό κατασκευή και η νέα εκκλησία δεν μπορούσε να χωρέσει τόσο κόσμο.[15]
Μετά την κηδεία ένα μεγάλο πλήθος συγκεντρώθηκε στις γόνδολες και τις οπλισμένες γαλέρες.[10] Ο Ντομένικο Τίτο αναφέρει "ένας τεράστιος αριθμός από κόσμο, ολόκληρος ο πληθυσμός της Βενετίας" με στόχο να πουν τη γνώμη τους για την εκλογή του νέου δόγη.[16] Ο επίσκοπος της Βενετίας ρώτησε το πλήθος "ποιος θέλετε να είναι ο επόμενος κυβερνήτης του έθνους σας;", το πλήθος απάντησε ομόφωνα "Ο Ντομένικο Σέλβο!".[17] Η επιλογή του λαού ήταν ξεκάθαρη, μια ομάδα διακεκριμένων πολιτών τον μετέφερε στην πόλη.[16][18] Ο Ντομένικο Σέλβο ξυπόλητος σύμφωνα με την παράδοση πήγε στον ναό του Αγίου Μάρκου, ανάμεσα στα υλικά κατασκευής και τις σκαλωσιές προσευχήθηκε στον θεό, πήρε τους απαραίτητους όρκους να υπηρετήσει την πόλη του και ορκίστηκε 31ος δόγης της Βενετίας.[15][19]
Την πρώτη δεκαετία ο Σέλβο ακολούθησε την πολιτική του προκατόχου του Ντομένικο Κονταρίνι, υπήρχαν ελάχιστες εμφύλιες συγκρούσεις και ο δόγης είχε μεγάλη δημοτικότητα χάρη στην οικονομική ευημερία.[16] Οι σχέσεις με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχαν βελτιωθεί σημαντικά από την εποχή του τελευταίου Ορσεόλο και ο Σέλβο ενίσχυσε περισσότερο τις σχέσεις του με τον αυτοκράτορα Ερρίκο Δ΄.[16] Ο Ερρίκος Δ΄ και ο πάπας Γρηγόριος Ζ΄ πολλές φορές ήρθαν σε σύγκρουση για την κυριαρχία στη δύση και ο δόγης θα έπρεπε να κρατήσει τις απαραίτητες ισορροπίες. Οι σχέσεις με το Βυζάντιο ήταν άλλο ένα κρίσιμο σημείο επειδή οι Βενετσιάνοι μισούσαν τους Ανατολικούς ως Ορθόδοξους σχισματικούς.[20] Ο πάπας Γρηγόριος Ζ΄ πολλές φορές απείλησε ότι θα αφορίσει τον δόγη και θα θέσει υπό απαγόρευση τη Δημοκρατία της Βενετίας αν προχωρήσει σε εμπορικές σχέσεις με το Βυζάντιο, ο Ντομένικο Σέλβο για να το αποφύγει εκμεταλλεύτηκε επιδέξια την παρουσία των ιερών λειψάνων του Αγίου Μάρκου στην πόλη του.[16][21] Ο Σέλβο όχι μόνο διατήρησε καλές σχέσεις με το Βυζάντιο αλλά παντρεύτηκε επίσης Βυζαντινή πριγκίπισσα και ενίσχυσε για πολλούς αιώνες τη συμμαχία ανάμεσα στα δυο έθνη. Ο Ντομένικο Σέλβο παντρεύτηκε τη Θεοδώρα Άννα Δούκαινα Σέλβο (1075) κόρη του Κωνσταντίνου Ι΄ Δούκα και αδελφή του επίσης Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα.[22] Οι ευγενείς της Βενετίας ήταν πολύ επιφυλακτικοί με τη νύφη αλλά ο Σέλβο απέκτησε τόσο μεγάλα οικονομικά κέρδη με το Βυζαντινό εμπόριο που είχε τη μεγαλύτερη πολιτική εξουσία από την εποχή που εκθρονίστηκαν οι Ορσεόλο.[23]
Παρά την ειρήνη και την ευημερία που επικρατούσε τα πρώτα χρόνια της κυβέρνησης του Σέλβο οι δυνάμεις που τελικά τον εκθρόνισαν ανέλαβαν δράση. Ο δούκας της Απουλίας και της Καλαβρίας Ροβέρτος Γυισκάρδος προσπάθησε να κατακτήσει το μεγαλύτερο τμήμα της Ιταλικής χερσονήσου και να διώξει όλες τις Βυζαντινές φρουρές. Ο Ροβέρτος Γυισκάρδος αφού κατέκτησε τη Σικελία βάδισε βόρεια και άρχισε να απειλεί τις Βυζαντινές πόλεις στο Ιόνιο Πέλαγος και την Αδριατική Θάλασσα.[24] Τον Μάιο του 1081 ο Γυισκάρδος και ο στρατός του πολιόρκησαν το Δυρράχιο που βρισκόταν στο τέρμα της Εγνατίας Οδού του περίφημου αρχαίου δρόμου που οδηγούσε στην Κωνσταντινούπολη. Ο νέος αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός έστειλε μήνυμα στον Σέλβο και του ζήτησε να κινητοποιήσει τον στόλο του για την υποστήριξη του Δυρραχίου με τεράστια κέρδη.
Ο Ντομένικο Σέλβο βάδισε για την υπεράσπιση του Δυρραχίου με 14 πολεμικά πλοία και άλλα 45 μικρότερα. Ο Βενετός δόγης πέρα από τους οικογενειακούς και εμπορικούς δεσμούς με το Βυζάντιο είχε πρόσθετους λόγους να πολεμήσει τους Νορμανδούς, αν ο Γυισκάρδος αποκτούσε τον έλεγχο στο Στενό του Οτράντο θα απειλούσε την πόλη του.[25] Ο Σέρβο πλησίαζε το Δυρράχιο ενώ τα πλοία του Γυισκάρδου βρίσκονταν ήδη στο λιμάνι της πόλης, η μάχη ήταν σκληρή αλλά οι έμπειροι και εκπαιδευμένοι Βενετοί στη θάλασσα συνέτριψαν τους άπειρους Νορμανδούς. Ο στόλος του Γυισκάρδου έφυγε πανικόβλητος με τεράστιες απώλειες, ο Ντομένικο Σέλβο άφησε τον γιο του διοικητή του στόλου και επέστρεψε στη Βενετία σαν ήρωας.[10] Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός για να ευχαριστήσει τον δόγη για τη βοήθεια του τον τίμησε με Χρυσό Ταύρο. Ο Αλέξιος παραχώρησε επίσης στη Βενετία πολλά προνόμια όπως φοροαπαλλαγή για όλους τους Βενετσιάνους εμπόρους κάτι που θα είναι σημαντικός παράγοντας για τη μελλοντική πολιτική και οικονομική τους κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο.[26]
Ο Ροβέρτος Γυισκάρδος διατήρησε ακέραιο τον στρατό του παρά την καταστροφή του στόλου του και ανασυγκροτήθηκε, νίκησε έναν μεγάλο Βυζαντινό στρατό με αρχηγό τον ίδιο τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄, ανακατέλαβε το Δυρράχιο και έδιωξε όλα τα Βενετσιάνικα πλοία (1082).[10] Η ήττα του την περασμένη χρονιά φαίνεται ήταν προσωρινή αλλά ο Σέλβο ήταν πάντα πολύ δημοφιλής στους κατοίκους της Βενετίας χάρη στα εμπορικά προνόμια της πόλης τους. Ο Γυισκάρδος ενώ συνέχιζε την επέλαση στα Βαλκάνια δέχτηκε μήνυμα από τον σύμμαχο του πάπα Γρηγόριο Ζ΄ να έρθει να τον υπερασπιστεί από τον αυτοκράτορα Ερρίκο Δ΄ που τον απειλούσε με τον στρατό του. Ο Σέλβο γνωρίζοντας ότι ο Γυισκάρδος θα εγκαταλείψει τα Βαλκάνια ανακατέλαβε με τον στόλο του το Δυρράχιο και την Κέρκυρα, οι Νορμανδοί έχασαν οριστικά ότι είχαν κερδίσει στη Βαλκανική χερσόνησο.[27]
Ο Γυισκάρδος επέστρεψε στα Βαλκάνια και σχεδίασε νέα οργανωμένη επίθεση στην Κέρκυρα (1084), τον περίμεναν οι δυνάμεις των Ελλήνων και των Βενετών υπό την ηγεσία του Σέλβο. Οι Νορμανδοί πλησίασαν το νησί, η συντριβή που γνώρισαν από τους συμμάχους ήταν μεγαλύτερη από αυτή που είχαν υποστεί στη ναυμαχία του Δυρραχίου, ο Γυισκάρδος διέταξε άλλη μια επίθεση σε τρεις μέρες αλλά τα αποτελέσματα ήταν περισσότερο καταστροφικά.[27] Ο Ντομένικο Σέλβο πεπεισμένος ότι τους είχε εξουδετερώσει οριστικά έστειλε όλα τα πλοία του στη Βενετία για επισκευή για να τα χρησιμοποιήσει σε άλλες ανάγκες. Ο Σέλβο πεπεισμένος ότι μια τρίτη επίθεση του Γυισκάρδου είναι απίθανη απέσυρε και τα υπόλοιπα πλοία του από την Αλβανική ακτή και περίμενε την αναχώρηση των Νορμανδών. Ο Γυισκάρδος μόλις έμαθε τα σχέδια του δόγη κάλεσε μυστικά τον στόλο του να βρίσκεται σε εγρήγορση για να κάνει αιφνίδια αντεπίθεση. Το σχέδιο του Γυισκάρδου είχε μεγάλο ρίσκο αλλά η διάλυση του στρατού των αντιπάλων του και η φυγή των Βενετσιάνικων πλοίων και των Ελλήνων του έδινε μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας. Οι Βενετοί αυτή τη φορά αιφνιδιασμένοι γνώρισαν τη μεγαλύτερη συντριβή, ο ίδιος ο Σέλβο μετά βίας μπόρεσε να δραπετεύσει, 3.000 Βενετοί σκοτώθηκαν και άλλοι 2.500 αιχμαλωτίστηκαν.[10][28] Οι Βενετοί έχασαν επίσης εννιά γαλέρες, τις μεγαλύτερες και τις ισχυρότερες του στόλου τους.[29]
Ο διαλυμένος στόλος των Βενετσιάνων επέστρεψε στη Βενετία με ανάμεικτες αντιδράσεις, πολλοί λαμβάνοντας υπόψη τη γενική του πορεία ήθελαν να τον συγχωρέσουν, άλλοι έψαχναν έναν υπεύθυνο για την ήττα που δεν θα μπορούσε να ήταν άλλος από τον δόγη. Οι Βενετοί πέρα από την οικονομική καταστροφή ήταν έντονα ενοχλημένοι από την εθνική τους ταπείνωση και τη συντριβή τους από έναν νεοεμφανιζόμενο λαό χωρίς ναυτικό. Ο Γυισκάρδος πέθανε την επόμενη χρονιά μαζί του διαλύθηκαν και οι Νορμανδοί αλλά η αντίστροφη μέτρηση για τον Ντομένικο Σέλβο είχε ξεκινήσει.[30] Μια εξέγερση με αρχηγό τον Βιτάλε Φαλιέρ τον οδήγησε σε παραίτηση, τον διαδέχτηκε τον Δεκέμβριο του 1084 ο ίδιος ο Φαλιέρ.[27] Ο Ντομένικο Σέλβο με συναίσθηση για τις τεράστιες ευθύνες του δεν έκανε μεγάλες προσπάθειες να υπερασπιστεί τον εαυτό του, παραιτήθηκε και κλείστηκε σε μοναστήρι.[10] Πέθανε τρία χρόνια αργότερα και τάφηκε στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου.[31]
Μετά την εκθρόνιση του Σέλβο πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να συνέλθουν οι Βενετοί από τη μεγάλη συντριβή τους στην Κέρκυρα με ευθύνη του δόγη τους. Η Βενετία παρόλα αυτά είχε μεγάλη στρατιωτική και εμπορική υποστήριξη από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με αυτόν τον τρόπο μπόρεσε να ανακάμψει. Ο Αλέξιος Κομνηνός είχε παραχωρήσει χορηγίες σε όλες τις εκκλησίες της Βενετίας, πλήρη φοροαπαλλαγή για όλους τους Βενετούς εμπόρους και τμήμα του Χρυσού Κεράτου στην Κωνσταντινούπολη.[27] Η βοήθεια από το Βυζάντιο τη βοήθησε σε πλήρη ανάκαμψη τους επόμενους αιώνες με μια χρυσή περίοδο τέχνης και πολιτισμού, η Δημοκρατία της Βενετίας έγινε συμβολικά η πύλη ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση.[26]
Ο Ντομένικο Σέλβο από την αρχή της βασιλείας του ανέλαβε τις ευθύνες για την τρίτη κατασκευή της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου.[32] Η τελευταία και η πιο διάσημη κατασκευή της εκκλησίας ξεκίνησε από τον Ντομένικο Κονταρίνι, ολοκληρώθηκε με τον Βιτάλε Φαλιέρ αλλά το μεγαλύτερο μέρος της κατασκευής της χρεώνεται στον Σέλβο.[22] Η εκκλησία οικοδομήθηκε στα πρότυπα της Βυζαντινής τέχνης του 11ου αιώνα συνδυάζοντας άψογα τον Ανατολικό και τον Δυτικό πολιτισμό. Ο Ντομένικο Σέλβο διέταξε όλους τους Βενετούς εμπόρους που επέστρεφαν από την Ανατολή να φέρουν μάρμαρα για να διακοσμήσουν τον ναό.[27] Τα πρώτα ψηφιδωτά κατασκευάστηκαν στη βασιλική υπό την επίβλεψη του Σέλβο.[33]
Ο Σέλβο όπως πολλοί άλλοι δόγηδες με την ψήφο και την υποστήριξη του λαού ξεκίνησαν μια νέα περίοδο ευημερίας και ειρήνης στα πρότυπα της αστικής δημοκρατίας.[34] Ο τρόπος που εκθρονίστηκε ήταν ηθικό δίδαγμα ότι ο οποιοσδήποτε ηγέτης δεν μπορεί να κυβερνάει σε μια δημοκρατία αν είναι ανεπιθύμητος από τον λαό.[13] Η συντριβή από τους Νορμανδούς στην Κέρκυρα και η ανεπιθύμητη σύζυγος του από το Βυζάντιο είχαν δημιουργήσει πολλές αντιπάθειες στους Βενετούς για το πρόσωπο του, ο ίδιος ανταποκρίθηκε στο θέλημα του λαού και παραιτήθηκε.[23] Η Βενετία έγινε με τη συμβολή του Σέλβο χαρακτηριστικό υπόδειγμα δημοκρατίας, δημιούργησε και πολλές άλλες εξουσίες που θα μπορούσαν να ελέγξουν η μία την άλλη σύμφωνα με τα κλασσικά δημοκρατικά πρότυπα.[35]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.