Γάμμα

Το γράμμα γάμμα (κεφαλαίο Γ, πεζό γ) είναι το τρίτο γράμμα του Ελληνικού αλφαβήτου. Στα αρχαία ελληνικά αντιπροσώπευε το υπερωικό κλειστό σύμφωνο /g/^[1] ενώ στα νέα ελληνικά, με την μετατροπή του από κλειστό σε τριβόμενο /ɣ/, πραγματώνεται σε δύο φθόγγους, τον τριβόμενο υπερωικό [ɣ] (γάλα) και τον τριβόμενο ουρανικό [ʝ] (γέλιο) ενώ σε περιορισμένες περιπτώσεις συμβολίζει και το έρρινο ουρανικό [ŋ] (άγχος). Επίσης χρησιμοποιείται στην αναπαράσταση των διπλών γραμμάτων <γγ> και <γκ> που πραγματώνονται ως κλειστά υπερωικά [g].^[2]

Μια παραλλαγή του, το «λατινικό γάμμα», εμφανίζεται στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο όπου αντιπροσωπεύει το ηχηρό τριβόμενο υπερωικό σύμφωνο^[3] και ως γράφημα σε αλφάβητα αφρικανικών γλωσσών όπως των βερβερικών και της έβε.^[4]

Στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης έχει αριθμητική αξία γ´ = 3.

Προέλευση

Έχει άμεση σχέση με το γράμμα G, g άλλων αλφαβήτων. Προήλθε από το φοινικικό γράμμα γκίμελ που αντιπροσώπευε το φώνημα /g/ η μορφή του οποίου προέρχεται πιθανότατα από το ιερογλυφικό σύμβολο που αναπαριστούσε ένα ρόπαλο.^[5] Το αντίστοιχο γράφημα του χαλκιδικού αλφαβήτου υπήρξε ο πρόγονος του λατινικού <C>^[6] έχοντας αρχικά υιοθετηθεί από τους Ετρούσκους όπου λόγω της απουσίας ηχηρού υπερωικού /g/ ταυτίστηκε με το άηχο /k/. Στα κλασικά λατινικά εφευρέθηκε το γράφημα <G> για να αντιπροσωπεύσει το ηχηρό.

Ως σύμβολο

Το γράμμα Γ, γ ως σύμβολο το συναντούμε σε διάφορες περιπτώσεις:

• γ ακτινοβολία που είναι η ακτινοβολία που παράγεται από τους ραδιενεργούς πυρήνες.
• γ κάμερα που είναι μία συσκευή που χρησιμοποιείται στην ιατρική στη διαγνωστική μέθοδο που ονομάζεται σπινθηρογράφημα.
• Γ συνάρτηση (που σχετίζεται με τα παραγοντικά) των μαθηματικών.
• Έχει επικρατήσει ως σύμβολο τών φωτονίων στην σωματιδιακή φυσική.
• Τη σταθερά γ στην ειδική θεωρία της σχετικότητας ${\displaystyle \gamma \equiv 1/{\sqrt {1-\beta ^{2}}}}$
• Ο λόγος των ειδικών γραμμομοριακών θερμοχωρητικοτήτων πίεσης και όγκου ${\displaystyle \gamma ={\frac {Cp}{Cv}}}$
• Τη σταθερά Euler–Mascheroni.
• Τον γυρομαγνητικό λόγο γ στον ηλεκτρομαγνητισμό.
• Τον συντελεστή δραστικότητας γ στη θερμοδυναμική.

Παραπομπές

1. Μποτίνης 2011: 89.
2. Μποτίνης 2011: 111.
3. International Phonetic Association (2015): IPA Chart.
4. International Institute of African Languages (1930): Practical orthography of African languages. Oxford University Press.
5. Hamilton, Gordon James (2006). The Origins of the West Semitic Alphabet in Egyptian Scripts. Catholic Biblical Association of America. pp. 53–6.
6. Μπαμπινιώτης, Γ. (2005): Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. s.v. «Γ».

Βιβλιογραφία

• Εγκυκλοπαίδεια Μαλλιάρης 2005
• Μποτίνης, Α. (2011): Φωνητική της ελληνικής. ISEL.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του γάμμα στο Βικιλεξικό
• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Gamma (letter) στο Wikimedia Commons