From Wikipedia, the free encyclopedia
Η αιγυπτιακή μυθολογία είναι η συλλογή των μύθων από την αρχαία Αίγυπτο, που περιγράφει τις πράξεις των Αιγύπτιων θεών ως μέσο κατανόησης του κόσμου. Τα πιστεύω που εκφράζουν αυτοί οι μύθοι είναι σημαντικό μέρος της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας. Οι μύθοι εμφανίζονται συχνά στα αιγυπτιακά γραπτά και τέχνη, ειδικά σε μικρές ιστορίες και θρησκευτικό υλικό όπως ύμνοι, τελετουργικά κείμενα, ταφικά κείμενα και διακόσμηση ναών. Οι πηγές αυτές σπάνια περιέχουν ολόκληρη την αφήγηση του μύθου, αλλά περιέχουν μόνο σύντομα αποσπάσματα αυτού.
Εμπνευσμένοι από τους κύκλους της φύσης, οι Αιγύπτιοι είδαν τον χρόνο στο παρόν ως μια σειρά από επαναλαμβανόμενα μοτίβα, ενώ οι παλιότερες περίοδοι του χρόνου ήταν μια γραμμική χρονολογική σειρά. Οι μύθοι τοποθετούνται σε εκείνους τους πρώτους χρόνους, και καθορίζουν το πλαίσιο για τους κύκλους στο παρόν. Τα παρόντα γεγονότα επαναλαμβάνουν τα γεγονότα του μύθου, και κάνοντας το αυτό ανανεώνουν τη μάατ, τη θεμελιώδη τάξη του σύμπαντος. Μεταξύ των πιο σημαντικών επεισοδίων του μυθικού παρελθόντος είναι οι μύθοι της δημιουργίας, σύμφωνα με τους οποίους οι θεοί σχημάτισαν το σύμπαν από το αρχέγονο χάος, οι ιστορίες για τη βασιλεία του θεού ήλιου Ρα στη γη, και ο Μύθος του Όσιρι, που αφορά την πάλη των θεών Όσιρι, Ίσιδος και Ώρου εναντίον του θεού της καταστροφής Σεθ. Γεγονότα από το παρόν τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ως μύθοι περιλαμβάνουν το καθημερινό ταξίδι του Ρα στον κόσμο και στο αντίστοιχο κάτω κόσμο, το Ντουάτ. Θέματα που επαναλαμβάνονται σε αυτά τα μυθικά επεισόδια περιλαμβάνουν τη σύγκρουση μεταξύ αυτών που διατηρούν τη μάατ και των δυνάμεων της αναρχίας, τη σημασία του φαραώ στη διατήρηση της μάατ, και το συνεχή θάνατο και αναγέννηση των θεών.
Οι λεπτομέρειες αυτών των ιερών γεγονότων διαφέρων αρκετά από κείμενο σε κείμενο και συχνά φαίνεται ότι είναι αντικρουόμενα. Οι αιγυπτιακοί μύθοι είναι κυρίως μεταφορικοί, μεταφέροντας την ουσία και τη συμπεριφορά των θεοτήτων με τρόπο που μπορούν να καταλάβουν οι άνθρωποι. Κάθε παραλλαγή του μύθου αντιπροσωπεύει μια διαφορετική συμβολική προοπτική, εμπλουτίζοντας έτσι την κατανόηση των αρχαίων Αιγυπτίων των θεών και του κόσμου.
Η μυθολογία είχε βαθιά επίδραση στην αιγυπτιακή κουλτούρα. Ενέπνευσε ή επηρέασε πολλά θρησκευτικά τελετουργικά και παρείχε την ιδεολογική βάση για τον θεσμό της βασιλείας. Σκηνές και σύμβολα από τον μύθο εμφανίζονταν στην τέχνη στους τάφους, ναούς και φυλακτά. Στη λογοτεχνία, οι μύθοι ή στοιχεία αυτών χρησιμοποιούνταν σε ιστορίες που ποίκιλαν από χιουμοριστικές μέχρι αλληγορικές, κάτι που δείχνει ότι οι Αιγύπτιοι υιοθέτησαν τη μυθολογία για μια σειρά από διαφορετικούς σκοπούς.
Η εξέλιξη των αιγυπτιακών μύθων είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Οι αιγυπτιολόγοι πρέπει να κάνουν μόνο υποθέσεις για τα πρώτα στάδια ανάπτυξής της, βασιζόμενοι σε γραπτές πηγές που έκαναν την εμφάνισή τους πολύ αργότερα[1]. Μια προφανής επιρροή στον μύθο είναι η το φυσικό περιβάλλον της Αιγύπτου. Κάθε μέρα ο ήλιος ανέτειλε και έδυε, φέρνοντας το φως στη γη και κανονίζοντας τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Κάθε χρόνο ο Νείλος πλημμύριζε, ανανεώνοντας τη γονιμότητα του εδάφους επιτρέποντας έτσι τη μεγάλη παραγωγή να συντηρήσει τον αιγυπτιακό πολιτισμό. Έτσι, οι Αιγύπτιοι είδαν το νερό και τον ήλιο ως σύμβολα της ζωής αντιλήφθηκαν τον χρόνο ως μια σειρά φυσικών κύκλων. Αυτό το εύτακτο πλαίσιο ήταν σε διαρκή κίνδυνο καταστροφής: ασυνήθιστα χαμηλές πλημμύρες είχαν αποτέλεσμα λιμό, και μεγάλες πλημμύρες είχαν αποτέλεσμα την καταστροφή σοδειών και κτιρίων[2]. Η φιλόξενη κοιλάδα του Νείλου περιβαλλόταν από σκληρή έρημο, στην οποία κατοικούσαν άνθρωποι που οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν ως απολίτιστους εχθρούς της τάξης[3]. Για αυτό τον λόγο, οι Αιγύπτιοι είδαν τον τόπο τους ως ένα απομονωμένο μέρος σταθερότητας, ή μάατ, περικυκλωμένο και απειλούμενο από το χάος. Αυτά τα θέματα —τάξη, χάος, αναγέννηση— κάνουν συνεχώς την εμφάνισή τους στην αιγυπτική θρησκευτική σκέψη[4].
Μια άλλη πιθανή πηγή της μυθολογίας είναι η τελετουργία. Πολλές τελετουργίες κάνουν αναφορές στους μύθους και κάποιες φορές βασίζονται άμεσα σε αυτούς[5]. Αλλά είναι δύσκολο να καθοριστεί αν οι μύθοι ενός πολιτισμού αναπτύσσονται πριν τις τελετουργίες ή το αντίστροφο[6]. Τα ερωτήματα για αυτή τη σχέση μεταξύ μύθου και τελετουργικών έχουν εγείρει πολύ συζήτηση μεταξύ των Αιγυπτιολόγων και τους μελετητές της συγκριτικής θρησκειολογίας εν γένει. Στην αρχαία Αίγυπτο, οι πρώτες ενδείξεις θρησκευτικών πρακτικών προηγούνται γραμμένους μύθους[5]. Τα τελετουργικά στην πρώιμη Αιγυπτιακή ιστορία περιλαμβάνουν μόνο λίγα μοτίβα από τον μύθο. Για αυτούς του λόγους, κάποιοι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι, στην Αίγυπτο, τα τελετουργικά εμφανίστηκαν πριν τους μύθους[6]. Αλλά καθώς τα στοιχεία της πρώιμης περιόδου είναι τόσο σπάνια, το ερώτημα μπορεί να ξεκαθαριστεί ποτέ με βεβαιότητα πρώιμα στοιχεία[5].
Στα ιδιωτικά τελετουργικά, που συχνά αποκαλούνται "μαγικά", ο μύθος και το τελετουργικό είναι στενά συνδεδεμένα. Πολλές από τις ιστορίες που είναι σαν μύθοι που εμφανίζονται στα τελετουργικά κείμενα δεν απαντώνται σε άλλες πηγές. Ακόμα και ο διαδεδομένος μύθος της θεάς Ίσις που σώζει το δηλητηριασμένο γιο της Ώρο εμφανίζεται μόνο σε τέτοιου είδους κείμενα. Ο αιγυπτιολόγος David Frankfurter πιστεύει ότι αυτά τα τελετουργικά προσάρμοσαν βασικές μυθικές παραδόσεις για να ταιριάζουν το συγκεκριμένο τελετουργικό, δημιουργώντας νέες λεπτομερείς ιστορίες που βασίζονται στον μύθο[7]. Αντίθετα, ο Joris Borghouts λέει για τα μαγικά κείμενα ότι «δεν υπάρχει ίχνος απόδειξης ότι ένα συγκεκριμένο είδος «ανορθόδοξης» μυθολογίας έχει εισαχθεί για αυτό το είδος των κειμένων»[8].
Μεγάλο μέρος της αιγυπτιακής μυθολογίας αποτελείται από μύθους δημιουργίας, οι οποίοι εξηγούν την αρχή διαφόρων στοιχείων του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπινων θεσμών και φυσικών φαινομένων. Ο θεσμός της βασιλείας εμφανίζεται μεταξύ των θεών στην αρχή του χρόνου και αργότερα περνάει στους ανθρώπινους φαραώ. Ο πόλεμος αρχίζει όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να μάχονται ο ένας τον άλλο όταν ο θεός ήλιος αποσύρεται στον ουρανό[9]. Οι μύθοι περιγράφουν επίσης της υποτιθέμενη αρχή λιγότερο θεμελιωδών παραδόσεων. Σε ένα μικρότερο μυθικό επεισόδιο, ο Ώρος εκνευρίζεται με τη μητέρα του Ίσις και της κόβει το κεφάλι. Η Ίσις αντικαθιστά το χαμένο κεφάλι της με ένα κεφάλι αγελάδας. Αυτό το γεγονός εξηγεί γιατί κάποιες φορές η Ίσις απεικονίζεται με κέρατα αγελάδας ως μέρος του στέμματος της[10].
Κάποιοι μύθοι μπορεί να έχουν εμπνευστεί από ιστορικά γεγονότα. Η ενοποίηση της Αιγύπτου υπό τους φαραώ στο τέλος της Προδυναστικής Περιόδου γύρω στο 3100 π.Χ., έκανε τον βασιλιά το επίκεντρο της αιγυπτιακής θρησκείας, και έτσι ο θεσμός της βασιλείας έγινε σημαντικό μέρος της μυθολογίας[11]. Με την ενοποίηση, θεοί που ήταν μόνο τοπικοί προστάτες θεοί απόκτησαν σημασία για όλοι τη χώρα, δημιουργώντας νέες σχέσεις που συνέδεσαν τις τοπικές θεότητες σε μια ενοποιημένη παράδοση για όλη τη χώρα. Η Geraldine Pinch πρότεινε ότι πρώιμοι μύθοι μπορεί να σχηματίστηκαν από αυτές τις σχέσεις[12]. Οι αιγυπτιακές πηγές συνδέουν τη μυθική πάλη μεταξύ των θεών Ώρου και Σεθ με τη διαμάχη μεταξύ των περιοχών της Άνω και της Κάτω Αιγύπτου, η οποία μπορεί να συνέβη στο τέλος της Προδυναστικής Περιόδου ή στην αρχή της Πρώιμης Δυναστικής Περιόδου[13][σ 1].
Μετά από αυτή την πρώιμη περίοδο, οι περισσότερες αλλαγές στη μυθολογία ανέπτυξε και προσάρμοσε προϋπάρχουσες έννοιες παρά δημιούργησε νέες, αν και υπήρχαν κάποιες εξαιρέσεις σ’ αυτό[14]. Πολλοί μελετητές έχουν προτείνει ότι ο μύθος του θεού ήλιου που αποσύρεται στον ουρανό και αφήνει τους ανθρώπους να πολεμούν μεταξύ τους, είχε την έμπνευση του από τη διάλυση της βασιλικής εξουσίας και της εθνικής ενότητας στο τέλος του Παλαιού Βασιλείου (περ. 2686 – 2181 π.Χ.)[15]. Στο Νέο Βασίλειο (περ. 1550 – 1070 π.Χ.), αναπτύχθηκαν μικρότεροι μύθοι γύρω από θεότητες όπως ο Γιαμ και η Ανάτ που υιοθετήθηκαν από την Καναανιτική θρησκεία. Αντίθετα, κατά την Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδο (332 π.Χ.– 641 μ.Χ.), ο Ελληνορωμαϊκή πολιτισμός είχε μικρή επιρροή στην αιγυπτιακή μυθολογία[16].
Οι μελετητές έχουν δυσκολία να καθορίσουν ποιες από τα αρχαία αιγυπτιακά πιστεύω είναι μύθοι. Ο βασικός ορισμός του μύθου που έχει από τον αιγυπτιολόγο John Baines είναι "ένα ιερό ή με πολιτισμικό χαρακτήρα "αφήγημα". Στην Αίγυπτο τα αφηγήματα τα οποία έχουν κεντρικό στοιχείο την κουλτούρα και την θρησκεία είναι σχεδόν εξολοκλήρου για γεγονότα μεταξύ τους θεούς[17]. Αφηγήματα μόνο για τις πράξεις των θεών είναι σπάνια στα αιγυπτιακά κείμενα, ειδικά από τις πρώτες περιόδους, και οι περισσότερες αναφορές σε τέτοια γεγονότα είναι απλές αναφορές ή νύξεις. Κάποιοι Αιγυπτιολόγοι, όπως ο Baines, επιχειρηματολογούν ότι αρκετά ολοκληρωμένα αφηγήματα ώστε να αποκαλούνται μύθοι υπήρχαν όλες τις περιόδους, αλλά η Αιγυπτιακή παράδοση δεν προτιμούσε να τους καταγράφει γραπτά. Άλλοι, όπως ο Jan Assmann, έχουν πει ότι πραγματικοί μύθοι ήταν σπάνιοι στην Αίγυπτο και μπορεί να εμφανίστηκαν εν μέρει κατά τη διάρκεια της ιστορία της, έχοντας αναπτυχθεί από αποσπάσματα αφηγημάτων που είχαν κάνει την εμφάνισή τους στα πρώτα γραπτά[18]. Πρόσφατα πάντως, οι Vincent Arieh Tobin[19] και η Susanne Bickel έχουν προτείνει ότι τα εκτενή αφηγήματα δεν χρειάζονταν στην αιγυπτιακή μυθολογία λόγω της σύνθετου και ευέλικτου χαρακτήρα της[20]. Ο Tobin πιστεύει ότι αφήγημα είναι ακόμα και ξένο από τον μύθο, γιατί τα αφηγήματα τείνουν να σχηματίζουν μια απλή και σταθερή προοπτική για τα γεγονότα που περιγράφουν. Στο αφήγημα ο μύθος δεν χρειάζεται, και μία διατύπωση που μεταφέρει μια ιδέα για τη φύση ή τις πράξεις των θεών μπορεί να αποκαλεστεί «μυθική»[19].
Όπως οι μύθοι σε πολλούς άλλους πολιτισμούς, οι αιγυπτιακοί μύθοι έχουν σκοπό να δικαιολογήσουν τις ανθρώπινες παραδόσεις και να απαντήσουν σε θεμελιώδη ερωτήματα για τον κόσμο[21], όπως η φύση της αταξίας στον κόσμο και της τελικής τύχης του Σύμπαντος[14]. Οι Αιγύπτιοι εξηγούσαν αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα με απόψεις για τους θεούς[20].
Οι Αιγυπτιακές θεότητες αντιπροσωπεύουν φυσικά φαινόμενα, από φυσικά αντικείμενα όπως η Γη και ο Ήλιος μέχρι αφηρημένες δυνάμεις όπως η γνώση και η δημιουργία. Οι ενέργειες και οι αλληλεπιδράσεις των θεών, πίστευαν οι Αιγύπτιοι, κυβερνούσαν τη συμπεριφορά όλων αυτών των δυνάμεων και των στοιχείων[22]. Κατά το μεγαλύτερο μέρος, οι Αιγύπτιοι δεν περιέγραφαν αυτές τις μυστηριώδεις διαδικασίες σε καθαρώς θεολογικά κείμενα. Αντίθετα, οι σχέσεις και αλληλεπιδράσεις των θεών φανέρωναν εμμέσως τέτοιες διαδικασίες[23].
Πολλού από τους Αιγύπτιους θεούς, συμπεριλαμβανομένων και πολλών από τους μεγαλύτερους, δεν έχουν κάποιο ρόλο στα μυθικά αφηγήματα[24], παρόλο που η φύση τους και οι σχέσεις τους με άλλες θεότητες συχνά καθιερώνονται σε καταλόγους ή απλές διατυπώσεις χωρίς αφήγηση[25]. Για τους θεούς που έχουν μεγάλη παρουσία σε αφηγήματα, τα μυθικά περιστατικά αποτελούν πολύ σημαντικές εκφράσεις του ρόλου τους στον κόσμο. Έτσι, αν θεωρήσουμε ότι μόνο τα αφηγήματα είναι μύθοι, η μυθολογία είναι ένα κύριο στοιχείο για την αιγυπτιακή θρησκευτική κατανόηση, αλλά όχι τόσο σημαντικό όσο είναι σε άλλους πολιτισμούς[26].
Το πραγματικό βασίλειο των θεών είναι μυστηριώδες και απροσπέλαστο στους θνητούς. Οι μυθολογικές ιστορίες χρησιμοποιούν συμβολισμό για να κάνουν τα γεγονότα σε αυτό το βασίλειο κατανοητά[28]. Δεν έχει κάθε λεπτομέρεια τις μυθικής διήγησης συμβολική σημασία. Κάποιες εικόνες και περιστατικά, ακόμα και σε θρησκευτικά κείμενα, έχουν απλά ρόλο απεικονιστικού ή δραματικού εξωραϊσμού ευρύτερων, μύθων με μεγαλύτερη σημασία[29][30].
Στις αιγυπτιακές μυθολογικές πηγές εμφανίζονται λίγες ολόκληρες ιστορίες. Οι πηγές συχνά δεν περιέχουν τίποτα παραπάνω από νύξεις για τα γεγονότα με τα οποία έχουν σχέση, και τα κείμενα που περιέχουν όντως αφηγήσεις αφηγούνται μόνο μέρη μιας μεγαλύτερης ιστορίας. Έτσι, για κάθε μύθο οι Αιγύπτιοι μπορεί να είχαν μόνο τις γενικές γραμμές τις ιστορίας, από όπου αντλούνταν αποσπάσματα που περιέγραφαν συγκεκριμένα περιστατικά[24]. Παραπέρα, οι θεοί δεν είναι άρτια περιγραφόμενοι χαρακτήρες, και τα κίνητρά τους για τις κάποιες φορές ασυνεπείς ενέργειές τους παραδίνονται σπάνια[31]. Έτσι, οι αιγυπτιακοί μύθοι δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένες ιστορίες. Η σημασία τους είναι στο βαθύ νόημα τους, και όχι στα χαρακτηριστικά τους ως ιστορίες. Αντί να συνενώνονται σε μεγάλα, σταθερά αφηγήματα, παρέμειναν ευέλικτοι και μη δογματικοί[28].
Οι αιγυπτιακοί μύθοι ήταν τόσο ευέλικτοι που μπορούσαν φαινομενικά να έρχονται σε αντίθεση ο ένας με τον άλλον. Υπάρχουν πολλές περιγραφές της δημιουργίας του κόσμου και των κινήσεων του ήλιου, κάποιες πολύ διαφορετικές η μία με την άλλη[32]. Οι σχέσεις μεταξύ των θεών ήταν ρευστές, έτσι ώστε, για παράδειγμα, η θεά Αθώρ μπορεί να αποκαλούνταν μητέρα, σύζυγος, ή κόρη του θεού ήλιου Ρα[33]. Ξεχωριστές θεότητες μπορούσαν ακόμα και να είχαν συγκριτικό χαρακτήρα, ή να συνδέονταν σε μία οντότητα. Έτσι, ο δημιουργός θεός Ατούμ είχε συνδυαστεί με τον Ρα για να σχηματίσει τον Ρα-Ατούμ[34].
Ένας λόγος που έχει προταθεί συχνά για τις ασυνέπειες στον μύθο είναι ότι οι θρησκευτικές ιδέες διέφεραν ανά καιρούς και ανά περιοχές[35]. Οι τοπικές λατρείες διαφόρων θεοτήτων ανέπτυξαν θεολογίες επικεντρωμένες στους δικούς τους τοπικούς προστάτες θεούς[36]. Καθώς η επιρροή διαφόρων από τις λατρείες άλλαζαν, κάποια μυθολογικά συστήματα απέκτησαν καθιέρωση σε όλη τη χώρα. Στο Παλαιό Βασίλειο (περ. 2686–2181 π.Χ.) τα πιο σημαντικά από αυτά τα συστήματα ήταν οι λατρείες του Ρα και του Ατούμ με κέντρο την Ηλιούπολη. Σχημάτισαν μια μυθική οικογένεια, την Εννεάδα, η οποία λεγόταν ότι δημιούργησε τον κόσμο. Περιελάμβανε τις πιο σημαντικές θεότητες της εποχής αλλά έδινε την πρωτοκαθεδρία στον Ατούμ και τον Ρα[37]. Οι Αιγύπτιοι επίσης «ανακάτευαν» παλιές θρησκευτικές ιδέες με νέες. Για παράδειγμα, ο θεός Πτα, το κέντρο της λατρείας του οποίου ήταν στη Μέμφιδα, λεγόταν επίσης ότι ήταν ο δημιουργός του κόσμου. Η μύθος της δημιουργίας του κόσμου από τον Πτα ενσωματώνει παλιότερους μύθους λέγοντας ότι ήταν η Εννεάδα η οποία πραγματοποίησε τις εντολές της δημιουργίας του Πτα[38]. Έτσι, ο μύθος καθιστά τον Πτα αρχαιότερο και σημαντικότερο από την Εννεάδα. Πολλοί μελετητές είδαν αυτόν τον μύθο ως μια πολιτική προσπάθεια να επιβληθεί η υπεροχή του θεού της Μέμφιδας επί των θεών της Ηλιουπόλεως[39]. Συνδυάζοντας τις αντιλήψεις με αυτόν τον τρόπο, οι Αιγύπτιοι παρήγαγαν ένα πάρα πολύ πολύπλοκο πλαίσιο θεοτήτων και μύθων[40].
Οι Αιγυπτιολόγοι στις αρχές του 20ου αιώνα πίστευαν ότι αλλαγές με πολιτικά κίνητρα όπως αυτές ήταν ο κύριος λόγος για τον αντιφατικό συμβολισμό στον αιγυπτιακό μύθο. Όμως, στη δεκαετία του 1940 ο Χένρι Φράνκφορτ αντιλαμβανόμενος τη συμβολική φύση της αιγυπτιακής μυθολογίας επιχειρηματολόγησε ότι οι φαινομενικά αντιφατικές ιδέες είναι μέρος της "πολλαπλότητας των προσεγγίσεων" που χρησιμοποιούσαν οι Αιγύπτιοι για να καταλάβουν το βασίλειο των θεών. Τα επιχειρήματά του είναι η βάση για αρκετές από τις πρόσφατες αναλύσεις των αιγυπτιακών αντιλήψεων[41]. Οι πολιτικές αλλαγές επηρέασαν τις αιγυπτιακές αντιλήψεις, αλλά οι ιδέες που προέκυψαν από αυτές τις αλλαγές είχαν επίσης βαθύτερο νόημα. Πολλαπλές εκδοχές του ίδιου μύθου εξέφραζαν διαφορετικές προοπτικές του ίδιου φαινομένου. Διαφορετικοί θεοί που συμπεριφέρονταν με παρόμοιο τρόπο αντικατοπτρίζουν τις στενές σχέσεις μεταξύ φυσικών δυνάμεων. Τα διάφορα σύμβολα της αιγυπτιακής μυθολογίας εκφράζουν ιδέες πολύ σύνθετες για να ιδωθούν από ένα μόνο πρίσμα[28].
Οι διαθέσιμες πηγές ποικίλουν από σοβαρούς ύμνους μέχρι διασκεδαστικές ιστορίες. Χωρίς μία σταθερή εκδοχή οποιοδήποτε μύθου, οι Αιγύπτιοι προσάρμοσαν τις παραδόσεις των μύθων έτσι ώστε να ταιριάζουν στους διαφορετικούς σκοπούς των γραπτών τους[42]. Οι περισσότεροι Αιγύπτιοι ήταν αναλφάβητοι και μπορεί έτσι να είχαν λεπτομερή προφορική παράδοση που μετέφερε τους μύθους μέσω της προφορικής διήγησης ιστοριών. Η Susanne Bickel προτείνει ότι η ύπαρξη αυτής της παράδοσης βοηθάει στην εξήγηση του γιατί πολλά κείμενα τα οποία σχετίζονται με μύθους παρέχουν λίγες λεπτομέρειες: οι μύθοι ήταν ήδη γνωστοί σε κάθε Αιγύπτιο[43]. Από αυτή την προφορική παράδοση έχουν επιβιώσει πολύ λίγα στοιχεία, και η σύγχρονη γνώση για τους αιγυπτιακούς μύθους αντλείται από γραπτές πηγές και από απεικονίσεις. Μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό από αυτές τις πηγές έχει διασωθεί, έτσι το μεγαλύτερο μέρος για τη μυθολογία το οποίο ήταν γραπτό, έχει χαθεί[25]. Οι πληροφορίες που έχουμε δεν είναι το ίδιο διαθέσιμες για όλες τις περιόδους, έτσι οι αντιλήψεις των Αιγυπτίων σε κάποιες περιόδους της ιστορίας τους είναι πολύ λίγο κατανοητές από εκείνες των περιόδων για τις οποίες έχουμε πιο πολλά στοιχεία[44].
Πολλοί θεοί εμφανίζονται στην τέχνη της Πρώιμης Δυναστικής Περιόδου της ιστορίας της αρχαίας Αιγύπτου (περ. 3100–2686 π.Χ.), αλλά λίγα μπορούν να συναχθούν για τις πράξεις των θεών από αυτές τις πηγές γιατί περιέχουν ελάχιστα γραπτά στοιχεία. Οι Αιγύπτιοι άρχισαν να χρησιμοποιούν τη γραφή πιο ευρέως κατά το Παλαιό Βασίλειο, κατά το οποίο εμφανίστηκε η πρώτη κύρια πηγή της αιγυπτιακής μυθολογίας: τα Κείμενα των Πυραμίδων. Αυτά τα κείμενα ήταν μια συλλογή αρκετών εκατοντάδων ξορκιών χαραγμένα στο εσωτερικό των πυραμίδων αρχίζοντας από τον 24ο αιώνα και μετά. Ήταν τα πρώτα Αιγυπτιακά ταφικά κείμενα, που είχαν ως σκοπό να εξασφαλίσουν ότι οι φαραώ που ήταν θαμμένοι στις πυραμίδες θα περνούσαν με ασφάλεια στη μεταθανάτια ζωή. Πολλά ξόρκια αναφέρονται σε μύθους που σχετίζονται με τη μεταθανάτια ζωή, περιλαμβανομένων μύθων δημιουργίας και τον Μύθο του Όσιρι. Πολλά από τα κείμενα πιθανόν είναι πολύ παλιότερα από τις πρώτα γνωστά γραπτά αντίγραφα, και έτσι παρέχουν στοιχεία για τα πρώτα στάδια της Αιγυπτιακών θρησκευτικής πίστης[45].
Κατά την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο (περ. 2181–2055 π.χ), τα Κείμενα των Πυραμίδων εξελίχθηκαν στα Κείμενα των Σαρκοφάγων,τα οποία περιείχαν παρόμοιο υλικό και ήταν διαθέσιμα και για μη βασιλικά άτομα. Επόμενα ταφικά κείμενα όπως το Βιβλίο των Νεκρών στο Νέο Βασίλειο και τα Βιβλία των Αναπνοών από την Ύστερη Περίοδο (664–323 π.Χ.) και μετά, εξελίχθηκαν από εκείνες τις πρώτες συλλογές. Το Νέο Βασίλειο επίσης γνώρισε την ανάπτυξη ακόμα ενός είδους ταφικών κειμένων, που περιελάμβανε λεπτομερείς και συνεκτικές περιγραφές του νυχτερινού ταξιδιού του θεού ήλιου. Κείμενα αυτού του είδους περιλαμβάνουν το Αμντουάτ, το Βιβλίο των Πυλών, και το Βιβλίο των Σπηλαίων[42].
.jpg)
Οι ναοί, σωζόμενοι κατά το μεγαλύτερο μέρος από την περίοδο του Νέου Βασιλείου και μετά, είναι ακόμα μία σημαντική πηγή του μύθου. Πολλοί ναοί είχαν ένα per-ankh, ή βιβλιοθήκη του ναού, για τη φύλαξη παπύρων για τελετουργικά ή άλλες χρήσεις. Κάποιοι από αυτούς ντου πάπυρους περιείχαν ύμνους, στους οποίους, εξυμνώντας κάποιον θεό για τις πράξεις του, συχνά αναφέρονταν στους μύθους που περιέγραφαν αυτές τις πράξεις. Άλλοι πάπυροι ναών περιγράφουν τελετουργικά, πολλά από τα οποία βασίζονται εν μέρει σε μύθοo[46]. Αποσπάσματα από αυτούς τους παπύρους έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Υπάρχει πιθανότητα ότι οι συλλογές των παπύρων περιελάμβαναν μια πιο συστηματική καταγραφή των μύθων, αλλά δεν έχουν επιβιώσει στοιχεία από τέτοια κείμενα[25]. Μυθολογικά κείμενα και απεικονίσεις παρόμοια με εκείνα των παπύρων των ναών υπάρχουν επίσης και στη διακόσμηση των ναών. Οι πλούσια διακοσμημένοι και καλά διατηρημένοι ναοί της Ελληνικής και Ρωμαϊκής περιόδου (332 π.Χ.– 641 μ.Χ.) αποτελούν ιδιαίτερα πλούσια πηγή μύθων[47].
Οι Αιγύπτιοι επίσης πραγματοποιούσαν τελετουργικά για προσωπικούς σκοπούς, όπως η προστασία από ή θεραπεία ασθένειας. Τα τελετουργικά αυτά συνήθως αποκαλούνται "μαγικά" αντί για θρησκευτικά, αλλά πιστευόταν ότι λειτουργούσαν με τον ίδιο τρόπο όπως οι τελετουργίες στους ναούς, επικαλούμενα μυθικά γεγονότα ως τη βάση των τελετουργικών[48].
Οι πληροφορίες από τις θρησκευτικές πηγές είναι περιορισμένες από ένα σύστημα παραδοσιακών περιορισμών σε τι μπορούσαν να περιγράψουν και να αναπαραστήσουν. Ο φόνος του θεού Όσιρι για παράδειγμα, ποτέ δεν περιγράφεται λεπτομερώς στα αιγυπτιακά γραπτά[25]. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι οι λέξεις και οι εικόνες μπορούσαν να επηρεάσουν την πραγματικότητα, έτσι απέφευγαν το ρίσκο να κάνουν τέτοια αρνητικά γεγονότα πραγματικά με το να τα λένε ή να τα απεικονίζουν[49]. Οι συμβάσεις της Αιγυπτιακής τέχνης ήταν επίσης μη συμβατές με την απεικόνιση ολόκληρων αφηγήσεων, έτσι το μεγαλύτερο μέρος των έργων που σχετίζονταν με μύθους αποτελούνται από αποσπασματικές σκηνές[25].
Αναφορές σε μύθους υπάρχουν επίσης σε μη θρησκευτική αιγυπτιακή λογοτεχνία, αρχίζοντας από το Μέσο Βασίλειο. Πολλές από αυτές τις αναφορές είναι απλές αναφορές σε μοτίβα μύθων, αλλά αρκετές ιστορίες βασίζονται εντελώς σε μυθικές αφηγήσεις. Αυτές οι πιο άμεσες αποδώσεις μύθων είναι ειδικότερα συχνές κατά την Ύστερη και την Ελληνό-Ρωμαϊκή περίοδο, όταν οι αιγυπτιακοί μύθοι είχαν φτάσει στο πιο πλήρως ανεπτυγμένο στάδιο τους[50].
Οι αντιμετωπίσεις του μύθου στα μη θρησκευτικά αιγυπτιακά κείμενα ποικίλουν. Κάποιες ιστορίες μοιάζουν με την αφήγηση από μαγικά κείμενα, ενώ άλλες φανερά έχουν σκοπό την ψυχαγωγία και περιέχουν ακόμα και χιουμοριστικά στοιχεία[50].
Μια τελευταία πηγή αιγυπτιακών μύθων είναι τα γραπτά των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων συγγραφέων όπως ο Ηρόδοτος και ο Διόδωρος, οι οποίοι περιέγραψαν την αιγυπτιακή θρησκεία κατά τους τελευταίους αιώνες της ύπαρξης της. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζει ο Πλούταρχος, του οποίου του έργο Περί Ίσιδος και Οσίριδος περιέχει μεταξύ άλλων τη μεγαλύτερη αρχαιότερη απόδοση του μύθου του Όσιρι[51]. Η γνώση αυτών των συγγραφέων για την αιγυπτιακή θρησκεία ήταν περιορισμένη γιατί δεν μπορούσαν να λάβουν μέρος σε πολλές θρησκευτικές πρακτικές, και τα συμπεράσματα τους για τα αιγυπτιακά πιστεύω είναι επηρεασμένα από τις προκαταλήψεις τους για τον αιγυπτιακό πολιτισμό[25].
Η αιγυπτιακή λέξη m3ˁt, που συχνά αποδίδεται και μά’ατ, ή μαάτ αναφέρεται στη θεμελιώδη τάξη του σύμπαντος. Υπάρχοντας από τη δημιουργία του κόσμου, η μάατ διαχωρίζει τον κόσμο από το χάος που προηγήθηκε από αυτόν και τον περιβάλει. Η μάατ αντιπροσωπεύει και τη σωστή συμπεριφορά των ανθρώπων και την κανονική λειτουργία των δυνάμεων της φύσης, τα οποία και τα δύο κάνουν δυνατή την ύπαρξη της ζωής και της ευτυχίας. Επειδή οι πράξεις των θεών κυβερνούν τις φυσικές δυνάμεις, και οι μύθοι εκφράζουν αυτές τις πράξεις, η αιγυπτιακή μυθολογία αντιπροσωπεύει τη σωστή λειτουργία του κόσμου και τη διατήρηση της ίδιας της ζωής[52].
Για τους Αιγύπτιους, ο πιο σημαντικός φύλακας της μάατ ήταν ο φαραώ. Στον μύθο ο φαραώ είναι γιος διαφόρων θεοτήτων. Έτσι, είναι ο εντεταλμένος αντιπρόσωπος τους, υποχρεωμένος να διατηρεί την τάξη στην ανθρώπινη κοινωνία όπως εκείνοι διατηρούν σε τάξη τη φύση, και να συνεχίσει τα τελετουργικά που τους διατηρούν, εκείνους (τους θεούς) και τις δραστηριότητες τους[53].
Στην αιγυπτιακή πίστη, το χάος που προηγείται του εύτακτου κόσμου υπάρχει πέρα από αυτόν ως προέκταση του άμορφου νερού, που προσωποποιεί ο Θεός Νουν. Η Γη, που προσωποποιεί ο θεός Γκεμπ, είναι ένα κομμάτι επίπεδης γης πάνω από την οποία βρίσκεται ο ουρανός, που συνήθως προσωποποιεί η θεά Νουτ. Τα δύο αυτά χωρίζει ο αέρας, ο Σου. Ο θεός ήλιος Ρα ταξιδεύει στον ουρανό, διά μέσου του σώματος της Νουτ, αναζωογονώντας τον κόσμο με το φως του. Τη νύχτα ο Ρα περνάει πέρα από το δυτικό ορίζοντα στο Ντουάτ, μια μυστηριώδης περιοχή που συνορεύει τα άμορφα νερά του Νουν. Την αυγή βγαίνει από το Ντουάτ στον ανατολικό ορίζοντα[54].
Η φύση του ουρανού και η τοποθεσία του Ντούατ είναι αβέβαιες. Τα αιγυπτιακά κείμενα ποικίλουν στην περιγραφή του νυχτερινού ταξιδιού του ήλιου καθώς ταξιδεύει κάτω από τη γη και μέσα στο σώμα της Νουτ. Ο Αιγυπτιολόγος James Allen πιστεύει ότι αυτές οι εξηγήσεις των κινήσεων του ήλιου ως ανόμοιες αλλά συνυπάρχουσες ιδέες. Κατά την άποψη του Allen, η Νουτ αντιπροσωπεύει την ορατή επιφάνεια των νερών του Νουν, με τα αστέρια να επιπλέουν σε αυτή την επιφάνεια. Ο ήλιος έτσι, ταξιδεύει στο νερό σε κύκλο, περνώντας κάθε βράδυ πέρα από τον ορίζοντα για να φτάσει τους ουρανούς που εκτίνονται πέρα από τη γη του Ντουάτ[55]. Ο Leonard Lesko όμως, πιστεύει ότι οι Αιγύπτιοι έβλεπαν τον ουρανό ως στέρεο θόλο και περιέγραφαν τον ήλιο να ταξιδεύει μέσω του Ντουάτ πάνω από την επιφάνεια του ουρανού από τα δυτικά στα ανατολικά κατά τη διάρκεια της νύχτας[56]. Η Joanne Conman, τροποποιώντας το μοντέλο του Lesko, πιστεύει ότι ο στέρεος ουρανός είναι ένας κινούμενος, κοίλος θόλος που στεφανώνει μία πολύ κυρτή γη. Ο ήλιος και τα αστέρια κινούνται κατά μήκος αυτού του θόλου, και το πέρασμά τους κάτω από τον ορίζοντα είναι απλά η κίνησή τους σε περιοχές της γης που δεν μπορούσαν να δούνε οι Αιγύπτιοι. Αυτές οι περιοχές θα ήταν τότε το Ντουάτ[57].
Η γόνιμη γη της Κοιλάδας του Νείλου (Άνω Αίγυπτος) και το Δέλτα (Κάτω Αίγυπτος) βρίσκονται στο επίκεντρο του κόσμου της Αιγυπτιακής κοσμολογίας. Πέρα από αυτά είναι η άγονες έρημοι, που συνδέονται με το χάος που βρίσκεται πέρα από τον κόσμο[58]. Κάπου πέρα από αυτές τις ερήμους είναι ο ορίζοντας, ο ακέτ. Εκεί, δύο βουνά, ένα στην ανατολή και ένα στη δύση, σηματοδοτούν τα μέρη όπου ο ήλιος μπαίνει και βγαίνει από το Ντουάτ[59].
Τα ξένα έθνη σχετίζονται με τις εχθρικές ερήμους στην αιγυπτιακή ιδεολογία. Ομοίως οι ξένοι, ομαδοποιούνται με τον όρο "εννιά τόξα", λαοί που απειλούν τη φαραωνική εξουσία και σταθερότητα της μάατ, αν και λαοί που είναι σύμμαχοι ή υπήκοοι της Αιγύπτου μπορούσαν να ειδωθούν πιο θετικά[60]. Για αυτούς τους λόγους, τα γεγονότα στην αιγυπτιακή μυθολογία σπανίως λαμβάνουν χώρα σε ξένα μέρη. Ενώ κάποιες ιστορίες αναφέρονται στον ουρανό ή το Ντουάτ, συνήθως η ίδια η Αίγυπτος είναι το σκηνικό για τις πράξεις των θεών. Συχνά, ακόμα και οι μύθοι που τοποθετούνται στην Αίγυπτο, φαίνεται να γίνονται σε ένα πεδίο ύπαρξης ξεχωριστό από αυτό στο οποίο κατοικούν οι θνητοί, αν και σε άλλες ιστορίες θεοί και θνητοί αλληλεπιδρούν. Σε κάθε περίπτωση, οι Αιγύπτιοι θεοί είναι συνδεδεμένοι με τη γη τους[58].
Η άποψη των Αιγυπτίων για τον χρόνο επηρεάστηκε από το περιβάλλον τους. Κάθε μέρα ο ήλιος ανέτειλε και έδυε, φέρνοντας φως στη γη και ρυθμίζοντας την ανθρώπινη δραστηριότητα. Κάθε χρόνο ο Νείλος πλημμύριζε, ανανεώνοντας τη γονιμότητα του εδάφους επιτρέποντας έτσι τη μεγάλη παραγωγή να συντηρήσει τον αιγυπτιακό πολιτισμό. Αυτά τα περιοδικά γεγονότα ενέπνευσαν τους Αιγύπτιους να δούνε τον χρόνο ως μια σειρά από επαναλαμβανόμενα μοτίβα που ρυθμίζονταν από τη μάατ, και ανανεώνανε τους θεούς και το σύμπαν[2]. Αν και οι Αιγύπτιοι αναγνώριζαν ότι διαφορετικές ιστορικές περίοδοι διέφεραν στις λεπτομέρειες τους, τα μυθικά στερεότυπα κυριαρχούσαν στην αιγυπτιακή αντίληψη της ιστορίας[61].
Πολλές αιγυπτιακές ιστορίες για τους θεούς χαρακτηρίζονται σαν να έχουν λάβει χώρα σε έναν αρχέγονο χρόνο όταν οι θεοί ήταν παρόντες στη γη και την εξουσίαζαν. Μετά από εκείνο τον καιρό, πίστευαν οι Αιγύπτιοι, η εξουσία στη γη πέρασε στους ανθρώπινούς φαραώ[62]. Η αρχέγονο εκείνη εποχή φαίνεται να προηγείται από την αρχή του ταξιδιού του ήλιου και τις επαναλαμβανόμενους κύκλους της παρούσας εποχής. Στο άλλο άκρο του χρόνου είναι το τέλος των κύκλων και η διάλυση του κόσμου. Επειδή εκείνες οι μακρινές περίοδοι ταιριάζουν καλύτερα σε γραμμική διήγηση από ό, τι στους κύκλους του παρόντος χρόνου, ο John Baines τις θεωρεί ως τις μόνες περιόδους κατά τις οποίες έλαβαν χώρα οι μύθοι[63]. Όμως, σε κάποιο βαθμό, η κυκλική πλευρά του χρόνου ήταν παρούσα και στο μυθικό παρελθόν. Οι Αιγύπτιοι θεώρησαν τις ιστορίες που έγιναν εκείνο τον καιρό ως διαχρονικά πραγματικές. Οι μύθοι γίνονταν αλήθεια κάθε φορά που συνέβαιναν τα γεγονότα με τα οποία συνδέονταν. Αυτά τα γεγονότα γιορτάζονταν με τελετουργικά, τα οποία συχνά επικαλούνταν μύθους[64]. Τα τελετουργικά επέτρεπαν στον χρόνο να επιστρέφει περιοδικά στο μυθικό παρελθόν και να ανανεώνει τη ζωή και το σύμπαν[65].
Παρακάτω περιγράφονται κάποιες από τις σημαντικότερες κατηγορίες μύθων. Λόγω της αποσπασματικής φύσης των αιγυπτιακών μύθων, υπάρχουν λίγα στοιχεία στις αιγυπτιακές πηγές για τη χρονολογική σειρά των μυθικών γεγονότων[66]. Παρά το παραπάνω γεγονός, οι κατηγορίες είναι με κάποια χαλαρή χρονολογική σειρά.
Από τους πιο σημαντικούς μύθους ήταν εκείνοι που περιέγραφαν τη δημιουργία του κόσμου. Οι Αιγύπτιοι είχαν αναπτύξει πολλές αναφορές για τη δημιουργία, που διέφεραν κατά πολύ ο ένας με τον άλλον στα γεγονότα που περιέγραφαν. Συγκεκριμένα, οι θεοί που πιστώνονταν με τη δημιουργία του κόσμου διαφέρουν σε κάθε αναφορά. Η διαφοροποίηση αυτή εν μέρει αντανακλά την επιθυμία των αιγυπτιακών πόλεων και του ιερατείου να εξάρουν το δικού τους προστάτη θεό της πόλης τους αποδίδοντας σε αυτόν τη δημιουργία. Όμως οι διαφορετικές αναφορές δεν θεωρούνταν αντικρουόμενες. Αντίθετα, οι Αιγύπτιοι θεώρησαν ότι η διαδικασία της δημιουργίας είχε πολλές πλευρές και περιελάμβανε πολλές θεϊκές δυνάμεις[67].
Ένα κοινό χαρακτηριστικό των μύθων είναι η ανάδυση του κόσμου από τα νερά του χάους που τον περικυκλώνουν. Αυτό το γεγονός αντιπροσωπεύει την καθιέρωση της μάατ, δηλαδή της συμπαντικής σταθερότητας και αρμονίας, και την απαρχή της ζωής. Μια αποσπασματική παράδοση επικεντρώνεται σε οκτώ θεούς της Ογδοάδας, που αντιπροσωπεύει τα χαρακτηριστικά των ίδιων των αρχέγονων νερών. Οι ενέργειές τους γέννησαν τον ήλιο (που αντιπροσωπεύεται στους μύθους της δημιουργίας από διάφορους θεούς, ειδικότερα τον Ρα), του οποίου η γέννηση σχηματίζει ένα χώρο φωτός και ξηρότητας μέσα στα σκοτεινά νερά[68]. Ο ήλιος ανατέλλει μέσα από τον πρώτο λόφο ξηράς, άλλο ένα κοινό μοτίβο στους μύθους της δημιουργίας, η οποία έμπνευση για αυτό να έχει αντληθεί πιθανόν από το θέαμα των βουνών της γης που αναδύονται καθώς υποχωρούσε η πλημμύρα του Νείλου. Με την ανάδυση του θεού ήλιου, και την εγκαθίδρυση της μάατ, ο κόσμος είχε τον πρώτο του ηγεμόνα[69]. Αναφορές από την πρώτη χιλιετία προ Χριστού επικεντρώνονται στις ενέργειες του δημιουργού θεού στην υπόταξη των δυνάμεων του χάους που απειλούν τον νεόδμητο κόσμο[14].
Ο Ατούμ, ένας θεός που είναι στενά συνδεδεμένος με τον ήλιο και τον αρχέγονο λόφο, είναι το επίκεντρο ενός μύθου δημιουργίας που χρονολογείται τουλάχιστον από το Παλαιό Βασίλειο. Ο Ατούμ, που ενσωματώνει όλα τα στοιχεία του κόσμου, υπάρχει μέσα στα νερά σαν πιθανή για ύπαρξη οντότητα. Τη στιγμή της δημιουργίας αναδύεται για να δημιουργήσει άλλους θεούς, που καταλήγουν σε μια ομάδα εννιά θεών, την Εννεάδα, η οποία περιλαμβάνει τον Γκεμπ, τη Νουτ, και άλλα κεντρικά στοιχεία του κόσμου. Η Εννεάδα μπορεί κατ’ επέκταση να αντιπροσωπεύσει όλους τους θεούς, έτσι η δημιουργία της αντιπροσωπεύει τη διαφοροποίηση της οντότητας του Ατούμ ως μιας ενιαίας οντότητας που έχει δυνατότητα να υπάρξει, στην πολλαπλότητα των στοιχείων που είναι παρόντα στον κόσμο[70].
Με τον καιρό, οι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν πιο αφηρημένες αντιλήψεις για τη διαδικασία της δημιουργίας. Μέχρι την εποχή των Κειμένων των Σαρκοφάγων, περιέγραψαν τη δημιουργία του κόσμου ως την πραγματοποίηση μιας αφηρημένης ιδέας που πρώτα είχε αναπτυχθεί στο μυαλό του θεού δημιουργού. Η δύναμη του χέκα, η οποία συνδέει τα πράγματα στο θεϊκό βασίλειο και τα πράγματα στον φυσικό κόσμο, είναι η δύναμη που συνδέει την αρχική ιδέα του θεού δημιουργού με τη δική της πραγματοποίηση. Ο ίδιος ο Χεκα είναι ο θεός προσωποποίηση της παραπάνω δύναμης, αλλά αυτή η διανοητική διαδικασία της δημιουργίας του κόσμου δεν συνδέεται μόνο με αυτόν τον θεό. Μια επιγραφή από την Τρίτη Μεταβατική Περίοδο (περ. 1070–664 π.Χ.), το κείμενο της οποίας μπορεί να είναι ακόμα παλιότερο, περιγράφει τη διαδικασία με λεπτομέρεια και την αποδίδει στον θεό Πτα, του οποίου η στενή σχέση με τους τεχνίτες τον καθιστά κατάλληλη θεότητα για να δώσει φυσική μορφή στην αρχική νοητή σύλληψη της δημιουργίας. Ύμνοι από το Νέο Βασίλειο περιγράφουν τον θεό Άμων, μια μυστηριώδης δύναμη που κρύβεται πίσω ακόμα και από τους άλλους θεούς, ως τη αρχική πηγή αυτού του οράματος της δημιουργίας[71].
Η προέλευση των ανθρώπων δεν αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό στις ιστορίες της δημιουργίας. Σε κάποια κείμενα, οι πρώτοι άνθρωποι ξεπετάγονται από τα δάκρυα που ο Ρα-Ατούμ ή το θηλυκό αντίστοιχο του, το Μάτι του Ρα, χύνει σε μια στιγμή αδυναμίας και άγχους, προϊδεάζοντας την ελαττωματική δύση των ανθρώπων και τις γεμάτες λύπη ζωή τους. Άλλες ιστορίες λένε ότι οι άνθρωποι πλάστηκαν από πυλό από τον θεό Κνουμ. Αλλά το επίκεντρο των μύθων της δημιουργίας είναι η εγκαθίδρυση της κοσμικής τάξης παρά η θέση συγκεκριμένα των ανθρώπων μέσα σε αυτή[72].
Στην περίοδο του μυθικού παρελθόντος μετά τη δημιουργία, ο Ρα βρίσκεται στη γη ως βασιλιάς των θεών και των ανθρώπων. Αυτή η περίοδος είναι ό, τι πιο κοντινό σε Χρυσή Εποχή στην αιγυπτιακή παράδοση, η περίοδος της σταθερότητας στην οποία οι Αιγύπτιοι αναφέρονται συνεχώς και προσπαθούν να μιμηθούν. Ακόμα, οι ιστορίες για τη βασιλεία του Ρα επικεντρώνονται στις διαμάχες μεταξύ αυτού και των δυνάμεων που θέλουν να διαταράξουν την εξουσία του, αντικατοπτρίζοντας τον ρόλο του βασιλιά στην Αιγυπτιακή ιδεολογία ως αυτού που επιβάλει τη μάατ[73].
Σε ένα επεισόδιο γνωστό από διαφορετικές εκδοχές από κείμενα των ναών, κάποιοι από τους θεούς αψηφούν την εξουσία του Ρα, και τους καταστρέφει με τη βοήθεια και τη συμβουλή άλλων θεών όπως ο Θωθ και ο Γηραιός Ώρος[74][σ 2]. Σε κάποιο σημείο έρχεται αντιμέτωπος με αποστασία μέρους του ίδιου του εαυτού, του Ματιού του Ρα, το οποίο μπορεί να δρα ανεξάρτητα από εκείνον με τη μορφή θεάς. Η θεά εξαγριώνεται με τον Ρα και φεύγει μακριά του, περιπλανώμενη με κίνδυνο έξω από τη γη της Αιγύπτου. Αποδυναμωμένος από την απουσία της ο Ρα στέλνει έναν από τους άλλους θεούς —τον Σου, τον Θωθ, ή τον Ανχούρ ανάλογα την ιστορία— για τη φέρουν πίσω, με τη βία ή με την πειθώ. Καθώς το Μάτι του Ρα σχετίζεται, μεταξύ άλλων, με το αστέρι του Σείριου, η ηλιακή ανατολή του οποίου σηματοδοτούσε την αρχή της πλημμύρας του Νείλου, η επιστροφή της θεάς του Ματιού στην Αίγυπτο συνέπιπτε με τη ζωογόνα πλημμύρα. Με την επιστροφή της, η θεά γίνεται η σύζυγος του Ρα ή του θεού που την επανέφερε. Η ειρήνευσή της αποκαθιστά την τάξη και ανανεώνει τη ζωή[76].
Καθώς ο Ρα γερνάει και γίνεται πιο αδύναμος, ακόμα και η ανθρωπότητα στρέφεται εναντίον του. Σε ένα επεισόδιο που ονομάζεται "Η καταστροφή της Ανθρωπότητας", που αναφέρεται στο Βιβλίο της Ουράνιας Αγελάδας,ο Ρα ανακαλύπτει ότι η ανθρωπότητα συνωμοτεί εναντίον του και στέλνει το Μάτι του για την τιμωρήσει. Σκοτώνει πολλούς ανθρώπους, αλλά τελικά ο Ρα αποφασίζει ότι δεν θέλει να καταστρέψει όλη την ανθρωπότητα. Βάφτηκε κόκκινος για να μοιάζει με το αίμα και το απλώνει σε όλη τη γη. Η θεά Μάτι πίνει την μπίρα, μεθάει, και σταματάει το καταστροφικό της έργο. Ο Ρα τότε αποσύρεται στον ουρανό, κουρασμένος από το να εξουσιάζει τη γη, και αρχίζει το καθημερινό του ταξίδι στους ουρανούς και το Ντουάτ. Οι άνθρωποι που σώθηκαν είναι απογοητευμένοι, και επιτίθενται στους ανθρώπους που συνωμότησαν εναντίον του Ρα. Τα γεγονότα είναι η αρχή των πολέμων, θανάτου, και του συνεχούς αγώνα των ανθρώπων να προστατέψουν τη μάατ από τις καταστροφικές πράξεις των άλλων ανθρώπων[77].
Στο Βιβλίο της Ουράνιας Αγελάδας, τα αποτελέσματα της καταστροφής της ανθρωπότητας φαίνεται να σηματοδοτούν το τέλος της άμεσης βασιλείας των θεών και του γραμμικού χρόνου του μύθου. Η αρχή του ταξιδιού του Ρα είναι η αρχή του κυκλικού χρόνου του παρόντος[63]. Όμως σε άλλες πηγές, ο μυθικός χρόνος συνεχίζει και μετά αυτή την αλλαγή. Οι Αιγυπτιακές αναφορές παραδίδουν μια σειρά θεϊκών ηγεμόνων που παίρνουν τη θέση του θεού ήλιου ως βασιλιά της Γης, βασιλεύοντας ο καθένας για πολλές χιλιάδες χρόνια[78]. Αν και οι αναφορές διαφέρουν στο ποιοι θεοί βασίλεψαν και με ποια σειρά, η διαδοχή από τον Ρα-Ατούμ στους απογόνους του Σου και Γκεμπ —όπου η βασιλεία περνάει στον αρσενικό σε κάθε γενιά της Εννεάδας— είναι συχνή. Και οι δύο αυτοί αντιμετωπίζουν επαναστάσεις αντίστοιχες εκείνων στη βασιλεία του θεού ήλιου, αλλά η επανάσταση που κατέχει τη μεγαλύτερη προσοχή στις αιγυπτιακές πηγές είναι αυτή εναντίον του διαδόχου του Γκεμπ Όσιρι[79].
Η συλλογή των επεισοδίων που σχετίζονται με τον θάνατο του Όσιρι και τη διαδοχή του είναι η πιο λεπτομερής από όλους τους αιγυπτιακούς μύθους, και αυτό με τη πιο ευρεία επιρροή στον Αιγυπτιακό πολιτισμό[80]. Στο πρώτο μέρος του μύθου, ο Όσιρις, ο οποίος σχετίζεται και με τη γονιμότητα και με το θεσμό της βασιλείας, σκοτώνεται και τη θέση του σφετερίζεται ο αδελφός του Σεθ. Σε κάποιες εκδοχές του μύθου, ο Όσιρις διαμελίζεται και τα κομμάτια του σκορπιούνται σε όλη την Αίγυπτο. Η αδελφή και σύζυγος του Όσιρι Ίσις, βρίσκει το σώμα του συζύγου της και το αποκαθιστά στο ακέραιο[81]. Τη βοηθάνε ταφικές θεότητες όπως η Νέφθυς και ο Άνουβις, και η διαδικασία της αποκατάστασης του σώματος του Όσιρι αντανακλά τις αιγυπτιακές παραδόσεις της βαλσάμωσης και ταφής. Η Ίσις ανασταίνει για λίγο τον Όσιρι, έρχεται σε επαφή μαζί του και συλλαμβάνει ένα διάδοχο μαζί του, τον θεό Ώρο[82].
Το επόμενο μέρος του μύθου αφορά τη γέννηση του Ώρου και την παιδική του ηλικία. Η Ίσις γεννάει και μεγαλώνει τον γιο της σε απομονωμένα μέρη, κρυμμένη από την οργή του Σεθ. Τα επεισόδια σε αυτό το μέρος του μύθου αφορούν τις προσπάθειες της Ίσιδος να προστατέψει τον γιο της από τον Σεθ ή άλλα εχθρικά όντα, ή να τον γιατρέψει από αρρώστια ή τραυματισμό. Σε αυτά τα επεισόδια η Ίσις είναι η επιτομή της μητρικής αφοσίωσης και αυτή που με ισχυρές δυνάμεις ασκεί τη θεραπευτική μαγεία[83].
Στην τρίτη φάση της ιστορίας, ο Ώρος συναγωνίζεται με τον Σεθ για τη βασιλεία. Η πάλη τους περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό ξεχωριστών επεισοδίων και ποικίλει ως προς χαρακτήρα της από βίαιες συγκρούσεις μέχρι κρίση από δικαστήριο που αποτελείται από άλλους θεούς[84]. Σε ένα σημαντικό επεισόδιο, ο Σεθ βγάζει ένα ή και τα δύο μάτια του Ώρου, τα οποία μετά αποκαθίστανται με τις θεραπευτικές προσπάθειες του Θωθ και της Αθώρ. Για αυτό τον λόγο, το Μάτι του Ώρου είναι ένα εξέχων σύμβολο ζωής και ευμάρειας στην αιγυπτιακή εικονογραφία. Επειδή ο Ώρος είναι θεότητα του ουρανού, με το ένα μάτι να αντιστοιχεί στον ήλιο και το άλλο στο φεγγάρι, η καταστροφή και αποκατάσταση του ενός ματιού εξηγεί το γιατί το φεγγάρι είναι λιγότερο φωτεινό από τον ήλιο[85].
Τα κείμενα παρουσιάζουν δύο καταλήξεις για τη θεϊκή διαμάχη: μία στην οποία η Αίγυπτος μοιράζεται μεταξύ των δύο διεκδικητών, και μία άλλη στην οποία ο Ώρος γίνεται ο μοναδικός ηγεμόνας. Σε μία κατοπινή εκδοχή, η άνοδος στον θρόνο του Ώρου, του νόμιμου διαδόχου του Όσιρι, συμβολίζει την αποκατάσταση της μάατ μετά την άδικη βασιλεία του Σεθ. Με την τάξη να έχει αποκατασταθεί, ο Ώρος μπορεί να πραγματοποιήσει τις ταφικές τελετουργίες για τον πατέρα του που αποτελούν καθήκον του ως γιου και διαδόχου. Μέσω αυτών των τελετουργιών δίνεται στον Όσιρι καινούργια ζωή στο Ντουάτ, του οποίοιυ γίνεται ηγεμόνας. Η σχέση του Όσιρι ως βασιλιά των νεκρών και του Ώρου ως βασιλιά των ζωντανών ισχύει για τη σχέση μεταξύ κάθε βασιλιά και των νεκρών προκατόχων του. Ο Όσιρις, εν τω μεταξύ, αντιπροσωπεύει την αναγέννηση της ζωής. Στη γη του αποδίδεται η ετήσια ανάπτυξη των σπαρτών, και στο Ντουάτ σχετίζεται με την αναγέννηση του ήλιου και των ανθρώπινων ψυχών των νεκρών[86].
Αν και ο Ώρος αντιπροσωπεύει σε ένα βαθμό κάθε ζώντα φαραώ, δεν είναι το τέλος της διαδοχής της εξουσίας των θεών. Πρώτα τον διαδέχονται θεοί και μετά από πνεύματα που αντιπροσωπεύουν τις αχνές μνήμες από του Προδυναστικούς ηγεμόνες της Αιγύπτου, της Ψυχές Πε και Νεκχέν. Αυτοί συνδέουν όλους τους μυθικούς ηγεμόνες στο τελικό μέρος τις διαδοχής, αυτή των ιστορικών βασιλιάδων της Αιγύπτου[62].
Πολλά διαφορετικά αιγυπτιακά κείμενα αναφέρονται στο ίδιο θέμα: τη γέννηση ενός παιδιού με πατέρα θεό που είναι ο διάδοχος στη βασιλεία. Η παλιότερη γνωστή εμφάνιση μιας τέτοιας ιστορίας δεν φαίνεται ότι είναι μύθος αλλά ψυχαγωγικό παραμύθι, που βρίσκεται στο Πάπυρο Γουέστκαρ του Μέσου Βασιλείου, και αφορά τη γέννηση των τριών πρώτων βασιλέων της Πέμπτης Δυναστείας της Αιγύπτου. Σε αυτή την ιστορία, οι τρεις βασιλιάδες είναι γιοι τον Ρα και μια θνητής γυναίκας. Το ίδιο θέμα εμφανίζεται σε ένα καθαρά θρησκευτικό πλαίσιο στο Νέο Βασίλειο, όταν οι ηγεμόνες Χατσεψούτ, Αμενχοτέπ Γ΄, και Ραμσής Β΄ αναπαριστούν σε ανάγλυφα ναών τη σύλληψη και γέννησή τους, στην οποία ο πατέρας τους είναι ο Άμων και η ιστορική βασίλισσα είναι η μητέρα τους. Με το να δηλώνεται ότι ο βασιλιάς έχει καταγωγή από τους θεούς και δημιουργήθηκε σκόπιμα από τον πιο σημαντικό θεό της περιόδου, η ιστορία δίνει ένα μυθολογικό υπόβαθρό στη στέψη του βασιλιά, που εμφανίζεται μαζί με την ιστορία της γέννησης. Η θεϊκή καταγωγή νομιμοποιεί την εξουσία του βασιλιά και παρέχει τη λογική για τον ρόλο του σαν μεσολαβητή μεταξύ θεών και ανθρώπων[87].
Παρόμοιες σκηνές εμφανίζονται σε ναούς της μετά από το Νέο Βασίλειο εποχής, αλλά αυτή τη φορά τα γεγονότα που αναπαριστούν περιλαμβάνουν μόνο τους θεούς. Αυτή την περίοδο οι περισσότεροι ναοί είναι αφιερωμένοι σε μια μυθική οικογένεια θεών, συνήθως πατέρα, μητέρα και γιος. Σε αυτές τις εκδοχές της ιστορίας, η γέννηση είναι αυτή του γιου σε κάθε τριάδα[88]. Κάθε ένας από αυτούς του θεούς παιδιά είναι ο διάδοχος του θρόνου, ο οποίος θα ξαναφέρει τη σταθερότητα στη χώρα. Η μετατόπιση του επίκεντρου από τον ανθρώπινο βασιλιά στους θεούς που σχετίζονται με αυτόν αντικατοπτρίζει μια πτώση στο κύρος του φαραώ στα τελευταία στάδια της αιγυπτιακής ιστορίας[87].
Η κινήσεις του Ρα στον ουρανό και το Ντουάτ δεν περιγράφονται πλήρως στις αιγυπτιακές πηγές[89], αν και ταφικά κείμενα όπως το Αμντουάτ, το Βιβλίο των Πυλών, και το Βιβλίο των Σπηλαίων αναφέρονται στο νυχτερινό μισό του ταξιδιού σε μια σειρά από εικόνες[90]. Το ταξίδι αυτό είναι κεντρικό για τη φύση του Ρα και τη διατήρηση όλης της ζωής[30].
Ταξιδεύοντας στον ουρανό, ο Ρα φέρνει το φως στη γη, συντηρώντας όλα τα πράγματα που ζούνε σε αυτήν. Φτάνει στο απόγειο της δύναμής του το μεσημέρι και μετά γερνάει και αποδυναμώνεται καθώς κινείται προς τη δύση. Το απόγευμα, ο Ρα παίρνει τη μορφή του Ατούμ, τον θεό δημιουργό, τον αρχαιότερο από όλα τα πράγματα στον κόσμο. Σύμφωνα με παλιότερα αιγυπτιακά κείμενα, στο τέλος της ημέρας ξερνάει όλες τις άλλες θεότητες που είχε καταπιεί κατά την ανατολή. Εδώ αντιπροσωπεύουν τα αστέρια, και η ιστορία εξηγεί γιατί τα αστέρια είναι ορατά τη νύχτα και φαινομενικά απόντα κατά τη διάρκεια της ημέρας[91].
Κατά τη δύση ο Ρα περνάει μέσω του ακχέτ, του ορίζοντα, στη δύση. Κάποιες φορές ο ορίζοντας περιγράφεται ως πύλη ή πόρτα που οδηγεί στο Ντουάτ. Άλλες φορές, η θεά του ουρανού Νουτ λέγεται ότι καταπίνει τον θεό ήλιο, και έτσι το ταξίδι του στο Ντουάτ συνδέεται με το ταξίδι μέσω του σώματός της[92]. Στα ταφικά κείμενα, το Ντουάτ και οι θεότητες σε αυτό περιγράφονται σε εκτενή, λεπτομερή και εικονογραφία με μεγάλη ποικιλία. Οι εικόνες αυτές είναι συμβολικές του εκπληκτικού και αινιγματικού κόσμου του Ντουάτ, όπου θεοί και νεκροί ανανεώνονται με την επαφή με τις αρχικές δυνάμεις της δημιουργίας. Όντως, παρόλο που τα ταφικά κείμενα αποφεύγουν να το πούνε ξεκάθαρα, η είσοδος του Ρα στο Ντουάτ θεωρείται ως ο θάνατός του[93]
Κάποια θέματα εμφανίζονται επανειλημμένα σε αναπαραστάσεις του ταξιδιού. Ο Ρα ξεπερνά πολλά εμπόδια κατά τη διαδρομή του, που αντιπροσωπεύουν την απαραίτητη προσπάθεια για τη διατήρηση της μάατ. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η αντιμετώπιση του Απέπ, ενός θεού φιδιού ο οποίος αντιπροσωπεύει την καταστροφική πλευρά της αταξίας, και ο οποίος απειλεί να καταστρέψει τον θεό ήλιο και να βυθίσει τη δημιουργία στο χάος[95]. Σε πολλά από τα κείμενα, ο Ρα ξεπερνά τα εμπόδια με τη βοήθεια άλλων θεοτήτων που ταξιδεύουν μαζί του. Αντιπροσωπεύουν τις διάφορες δυνάμεις που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της εξουσίας του Ρα[96]. Στο πέρασμά του αυτό επίσης ο Ρα φέρνει το φως στο Ντουάτ, αναζωογονώντας τους ευλογημένους νεκρούς που κατοικούν εκεί. Αντίθετα, οι εχθροί του —άνθρωποι που είχαν υπονομεύσει τη μάατ— βασανίζονται και ρίχνονται σε σκοτεινούς λάκκους ή λίμνες από φωτιά[97].
Το κεντρικό γεγονός του ταξιδιού είναι η συνάντηση του Ρα με τον Όσιρι. Στο Νέο Βασίλειο, το γεγονός αυτό εξελίχθηκε σε σύνθετο σύμβολο της αιγυπτιακής αντίληψης της ζωής και του χρόνου. Ο Όσιρις, έχοντας εξοριστεί στο Ντουάτ, είναι σαν μουμιοποιημένο σώμα στον τάφο του. Ο Ρα, αιωνίως σε κίνηση, είναι σαν το μπα, ή ψυχή, του εκλιπόντος ανθρώπου, η οποία μπορεί να ταξιδεύει κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά πρέπει να γυρίσει στο σώμα της κάθε νύχτα. Όταν συναντιούνται ο Ρα και ο Όσιρις, ενώνονται σε ένα και μοναδικό ον. Η ένωση τους αντανακλά την αιγυπτιακή αντίληψη του χρόνου ως επαναλαμβανόμενου μοτίβου, με το ένα μέλος (Όσιρις) να είναι πάντα στατικό και το άλλο (Ρα) να ζει σε αέναο κύκλο. Μόλις ενωθεί με την αναζωογονητική δύναμη του Όσιρι, ο Ρα συνεχίζει το ταξίδι του με ανανεωμένη ζωτικότητα[65]. Η ανανέωση αυτή καθιστά δυνατή την ανάδυση του Ρα την αυγή, η οποία βλέπεται ως η αναγέννηση του ήλιου —που εκφράζεται με μία μεταφορά κατά την οποία η Νουν γεννάει τον Ρα μετά που τον είχε καταπιεί— και την επανάληψη της πρώτης ανατολής τη στιγμή της δημιουργίας. Σε αυτό το σημείο, ο ανατέλλων ήλιος καταπίνει τα αστέρια και πάλι, απορροφώντας τις δυνάμεις τους[91]. Σε αυτό το σημείο της αναζωογόνησης, ο Ρα απεικονίζεται ως παιδί ή ως τον θεό σκαραβαίο Χεπρί, τα οποία και τα δύο αντιπροσωπεύουν την αναγέννηση στην αιγυπτιακή εικονογραφία[98].
Τα αιγυπτιακά κείμενα κατά κανόνα αντιμετωπίζουν τη διάλυση του κόσμου σαν πιθανότητα προς αποφυγή, και για αυτό τον λόγο δεν την περιγράφουν συχνά με λεπτομέρεια. Όμως, πολλά κείμενα αναφέρονται στην ιδέα ότι ο κόσμος, μετά από αμέτρητους κύκλους αναγέννησης, είναι προορισμένος να τελειώσει. Το τέλος αυτό περιγράφεται σε ένα εδάφιο των Κειμένων των Σαρκοφάγων και σε ένα με μεγαλύτερη λεπτομέρεια στο Βιβλίο των Νεκρών, στο οποίο ο Ατούμ λέει ότι μια μέρα θα διαλύσει τον εύτακτο κόσμο και τον επιστρέψει στην αρχέγονη, στατική κατάσταση στα νερά του χάους. Όλα τα πράγματα εκτός από τον δημιουργό θα πάψουν να υπάρχουν, εκτός από τον Όσιρι, που θα επιβιώσει μαζί με αυτόν (τον δημιουργό)[99]. Οι λεπτομέρειες για αυτήν την εσχατολογική προοπτική αφήνονται ασαφείς, περιλαμβανομένης και της τύχης των νεκρών που σχετίζονται με τον Όσιρι[100]. Όμως, με τον δημιουργό θεό και τον θεό της αναγέννηση μαζί στα νερά που γέννησαν τον εύτακτο κόσμο, υπάρχει η πιθανότητα για τη δημιουργία μιας νέας δημιουργίας με τον ίδιο τρόπο όπως δημιουργήθηκε η παλιά[101].
Επειδή οι Αιγύπτιοι σπάνια περιγράφουν θεολογικές ιδέες με λεπτομέρεια, οι υπονοούμενες ιδέες της μυθολογίας μορφοποίησαν το μεγαλύτερο μέρος της βάσης της Αιγυπτιακής θρησκείας. Ο σκοπός της αιγυπτιακής θρησκείας ήταν η διατήρηση της μάατ, και οι έννοιες που εξέφραζαν οι μύθοι πιστεύονταν ότι ήταν ουσιώδεις για τη μάατ. Οι τελετουργίες της αιγυπτιακής θρησκείας έπρεπε να κάνουν τα μυθικά γεγονότα και τις έννοιες που αντιπροσώπευαν, και πάλι πραγματικά, ανανεώνοντας έτσι τη μάατ[64]. Οι τελετουργίες πιστευόταν ότι επιτύγχαναν αυτό τον σκοπό μέσω της δύναμης του χέκα, η ίδια σύνδεση μεταξύ του φυσικού και του θεϊκού βασιλείου που επέτρεψε την αρχική δημιουργία[103].
Για αυτό τον λόγο, τα αιγυπτιακά τελετουργικά συχνά περιλαμβάνουν πράξεις που συμβολίζουν μυθικά γεγονότα[64]. Οι τελετουργίες των ναών περιλαμβάνουν την καταστροφή μοντέλων (π.χ. ειδωλίων) που απεικονίζουν κακόβουλους θεούς όπως ο Σεθ και ο Άπωφις, ιδιωτικά μαγικά ξόρκια που επικαλούνται την Ίσιδα για να γιατρέψει τους άρρωστους όπως έκανε και με τον Ώρο[104], και ταφικά τελετουργικά όπως την Τελετή ανοίγματος του στόματος[105], και τελετουργικές προσφορές στους νεκρούς που αναφέρονται στον μύθο της ανάστασης του Όσιρι[106]. Όμως τα τελετουργικά σπάνια, αν όχι ποτέ, περιλαμβάνουν δραματοποιημένες αναπαραστάσεις του μύθου. Υπάρχουν και περιπτώσεις στο ενδιάμεσο, όπως η τελετή που αναφέρεται στον μύθο του Όσιρι κατή την οποία δύο γυναίκες έπαιρναν τον ρόλο της Ίσιδος και της Νέφθυς, αλλά οι μελετητές διαφωνούν αν αυτές οι αναπαραστάσεις σχημάτιζαν / αναπαριστούσαν μια σειρά από γεγονότα[107]. Μεγάλο μέρος των αιγυπτιακών τελετουργιών ήταν επικεντρωμένο σε βασικές δραστηριότητες όπως προσφορές προς τους θεούς, με τα μυθικά θέματα να έχουν θέση ιδεολογικού πλαισίου παρά να είναι το επίκεντρο του τελετουργικού[108]. Όμως, ο μύθος και το τελετουργικό ασκούσαν μεγάλη επιρροή το ένα στο άλλο. Οι μύθοι μπορούσαν να εμπνέουν τελετουργικά, όπως την τελετή της Ίσιδος και της Νέφθυς. Και τα τελετουργικά τα οποία αρχικά δεν είχαν κάποιο μυθικό νόημα μπορούσαν να ερμηνευτούν εκ νέου για να έχουν, όπως στην περίπτωση των τελετών προσφορών, κατά τις οποίες το φαΐ και άλλα αντικείμενα που προσφέρονταν στους θεούς ή τους νεκρούς εξισώνονταν με το Μάτι του Ώρου[109].
Ο θεσμός της βασιλείας ήταν κύριο στοιχείο στην αιγυπτιακή θρησκεία, μέσω του ρόλου του βασιλιά ως δεσμού μεταξύ της ανθρωπότητας και των θεών. Οι μύθοι εξηγούσαν το υπόβαθρο για αυτή τη σύνδεση μεταξύ της βασιλείας και της θείας φύσης. Οι μύθοι για την Εννεάδα καθιέρωσαν τον βασιλιά ως διάδοχο στη γραμμή διαδοχής των ηγεμόνων που φτάνει μέχρι την αρχή της δημιουργίας. Ο μύθος της θείας γέννησης δηλώνει ότι ο βασιλιάς είναι ο γιος και διάδοχος ενός θεού. Και οι μύθοι για τον Όσιρι και τον Ώρο τονίζου ότι η δίκαια διαδοχή στον θρόνο είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της μάατ. Έτσι, η μυθολογία παρείχε τη συλλογιστική για την ίδια τη δύση της αιγυπτιακής διακυβέρνησης[110].
Αναπαραστάσεις θεών και μυθικών γεγονότων εμφανίζονται εκτενώς μαζί με θρησκευτικά κείμενα σε τάφους, ναούς, και ταφικά κείμενα[42]. Οι μυθολογικές σκηνές στην αιγυπτιακή τέχνη σπανίως τοποθετούνται σε διαδοχική σειρά σαν αφήγηση, αλλά μεμονωμένες σκηνές, ειδικά αυτές που αναπαριστούν την ανάσταση του Όσιρι, κάποιες φορές εμφανίζονται στη θρησκευτική τέχνη[111].
Οι αναφορές στον μύθο ήταν πολύ διαδεδομένες στην αιγυπτιακή τέχνη και αρχιτεκτονική. Στο σχεδιασμό των ναών, ο κεντρικός διάδρομος του άξονα του ναού συνδεόταν με τον διάδρομο του θεού ήλιου στον ουρανό, και το ιερό στο τέλος του διαδρόμου αντιπροσώπευε τον τόπο της δημιουργίας από όπου ανέτειλε. Η διακόσμηση των ναών ήταν γεμάτη από σύμβολα του ήλιου που τόνιζαν αυτή τη συσχέτιση. Ομοίως, οι διάδρομοι των τάφων συνδέονταν με το ταξίδι του θεού στο Ντουάτ, και ο ταφικός θάλαμος με τον τάφο του Όσιρι[112]. Η πυραμίδα, το πιο γνωστό από όλες της αιγυπτιακές αρχιτεκτονικές μορφές, μπορεί να είχε την έμπνευση της από μυθικό συμβολισμό, γιατί αντιπροσώπευε τον λόγο της δημιουργίας και του πρώτης ανατολής, συμβολισμό κατάλληλο για ένα μνημείο που ο σκοπός του ήταν να εξασφαλίσει την αναγέννηση του ιδιοκτήτη του μετά τον θάνατο[113]. Τα σύμβολα στην αιγυπτιακή παράδοση συχνά δέχονταν ερμηνεία εκ νέου, έτσι ώστε το νόημα μυθικών συμβόλων μπορούσε να αλλάζει και να πολλαπλασιάζεται ξανά όπως και οι ίδιοι οι μύθοι[114].
Πιο κοινά έργα τέχνης επίσης ήταν σχεδιασμένα για να φέρνουν στο νου μυθικά θέματα, όπως τα φυλακτά που φορούσαν οι Αιγύπτιοι για να επικαλεστούν θείες δυνάμεις. Το Μάτι του Ώρου για παράδειγμα, ήταν ένα πολύ συνηθισμένο σχήμα για φυλακτά προστασίας γιατί αντιπροσώπευε την ευημερία του Ώρου μετά την αποκατάσταση του χαμένου του ματιού[115]. Φυλακτά σε σχήμα σκαραβαίου συμβόλιζαν την ανανέωση της ζωής, αναφερόμενα θεό Χεπρί, τη μορφή που λεγόταν ότι παίρνει ο θεός ήλιος την αυγή[116].
Θέματα και μοτίβα από τη μυθολογία εμφανίζονται συχνά στην αιγυπτιακή λογοτεχνία, ακόμα και εκτός θρησκευτικών γραπτών. Ένα πρώιμο διδακτικό κείμενο, οι "Διδαχές για τον Βασιλιά Μερικαρέ" από το Μέσο Βασίλειο, περιέχει μια σύντομη αναφορά σε έναν μύθο, ίσως της Καταστροφής της Ανθρωπότητας. Η παλιότερη γνωστή σύντομη αιγυπτιακή ιστορία, η "Ιστορία του Ναυαγισμένου Ναυτικού", ενσωματώνει ιδέες για τους θεούς και την τελική διάλυση του κόσμου σε μια ιστορία που τοποθετείτε στο παρελθόν. Κάποιες επόμενες ιστορίες αντλούν την πλοκή τους από μυθολογικά γεγονότα: η "Ιστορία των Δύο Αδελφών" υιοθετεί μέρη από τον μύθο του Όσιρι σε μια φανταστική ιστορία για δύο κανονικούς ανθρώπους, και η "Τύφλωση της Αλήθειας από το Ψέμα" μεταμορφώνει τη σύγκρουση μεταξύ του Ώρου και του Σεθ σε αλληγορία[117].
Ένα απόσπασμα κειμένου για τις πράξεις του Ώρου και του Σεθ από το Μέσο Βασίλειο χρονολογείται από το Μέσο Βασίλειο, υποδηλώνοντας ότι οι ιστορίες για τους θεούς εμφανίστηκαν εκείνη περίπου την περίοδο. Είναι γνωστά πολλά είδη αυτών των κειμένων από το Νέο Βασίλειο, και πολλά περισσότερα γράφτηκαν στην Ύστερη και τις Ελληνό-Ρωμαϊκές περιόδους. Αν και είναι πιο καθαρό ότι αυτά τα κείμενα προέρχονται από μύθους απ’ ό, τι τα προηγούμενα, υιοθετούν τους μύθους για μη θρησκευτικούς σκοπούς. "Οι Φιλονικίες του Ώρου και του Σεθ", από το Νέο Βασίλειο, αφηγείται τη σύγκρουση μεταξύ των δύο θεών, συχνά με χιουμοριστικό και φαινομενικά ασεβές τόνο. Η ιστορία από τη Ρωμαϊκή περίοδο "Μύθος του Ματιού του Ήλιου" ενσωματώνε μυθοπλασίες στο κύριο σώμα της ιστορίας παρμένες από τον μύθο. Γενικά, η ποικιλία των τρόπων με τους οποίους όλες αυτές οι ιστορίες χειρίζονται τη μυθολογία, δείχνει την ευρεία γκάμα στόχων που μπορούσε να υπηρετήσει ο μύθος στον Αιγυπτιακό πολιτισμό[118]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
