Χετούμ Α΄ της Αρμενίας

Ο Χετούμ Α΄ της Αρμενίας (Αρμενικά ː Հեթում Ա, 1213 – 21 Οκτωβρίου 1270) ήταν ο πρώτος Βασιλιάς του Αρμενικού βασιλείου της Κιλικίας από τον Οίκο των Χετουμιδών (1226-1270). Ο Χετούμ Α΄ ήταν δεύτερος γιος του Κωνσταντίνου του Μπαμπερόν και της Αλίκης των Χετουμιδών, κόρης του Χετούμ Γ΄ κυρίου του Λαμπρόν (2ου εξαδέλφου του Κωνσταντίνου). Τα ταξίδια του Χετούμ στη Μογγολία και η υποταγή του στον αυτοκράτορα περιγράφονται στο έργο του συντρόφου του Αρμένιου ιστορικού Κίρακος Γκαντζακέτσι "Τα ταξίδια του Χέτουμ, βασιλιά της Μικρής Αρμενίας στη Μογγολία και η επιστροφή".^[3]

Χετούμ Α' της Αρμενίας
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1213[1]
Θάνατος	28  Οκτωβρίου 1270 ή 1271[2]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μονάρχης[1]
Οικογένεια
Σύζυγος	Ισαβέλλα της Αρμενίας[1]
Τέκνα	Φιμί της Αρμενίας Λέων Γ΄ της Αρμενίας Σιβύλλα της Αρμενίας Μαρία της Αρμενίας Θόρος της Αρμενίας Ρίτα της Αρμενίας Princess Isabella of Armenia Ρίτα της Αρμενίας
Γονείς	Κωνσταντίνος του Μπαμπερόν και Alix of Lampron
Αδέλφια	Σμπατ ο Κοντόσταυλος d:Q45228985
Οικογένεια	Οίκος των Χετουμιδών[1]
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Γκαγκίκ Β΄ της Αρμενίας
Θυρεός
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Γάμος με την Ισαβέλλα της Αρμενίας

Ο πατέρας του Χετούμ Α΄ ήταν αντιβασιλιάς της βασίλισσας Ισαβέλλας, κόρης του Λέων Β΄ της Αρμενίας.^[4] Η Ισαβέλλα της Αρμενίας παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Φίλιππο τρίτο γιο του Βοημούνδου Δ΄ της Αντιόχειας και έναν από τους μεγαλύτερους αδελφούς του Ερρίκου της Αντιόχειας γενάρχη του Οίκου των Πουατιέ - Λουζινιάν.^[4] Ο Φίλιππος της Αρμενίας δηλητηριάστηκε με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Μπαμπερόν (1225) που πίεσε κατόπιν την Ισαβέλλα να παντρευτεί τον γιο του Χετούμ και να τον στέψει συμβασιλέα. Ο γάμος έγινε στις 14 Ιουνίου 1226, το ζεύγος απέκτησε :^[4]

• Λέων Γ΄ της Αρμενίας
• Θόρος απεβ. 1266.
• Σιβύλλα της Αρμενίας, παντρεύτηκε τον Βοημούνδο ΣΤ΄ της Αντιόχειας.^[5]
• Ρίτα, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο του Σερβαντικάρ.^[5]
• Ευφημία απεβ. 1309, παντρεύτηκε τον Ζουλιάν Γκρενιέ κόμη της Σιδώνος.^[5]
• Ισαβέλλα απεβ. π. 1268.
• Μαρία απεβ. 1310, παντρεύτηκε τον Γκυ των Ιμπελέν, γιο του Βαλδουίνου, σενεσάλη της Κύπρου.^[5]

Υποταγή στους Μογγόλους

Ο Χετούμ Α΄ είχε κορυφαίο πολιτικό ρόλο στις συμμαχίες του με τα Σταυροφορικά κράτη αφού οι Αρμένιοι είχαν στενούς δεσμούς με όλα. Οι Αρμένιοι ήταν ισχυροί σύμμαχοι των Ευρωπαίων αλλά την εποχή του Χετούμ η Μογγολική αυτοκρατορία επεκτάθηκε σημαντικά κάτι που ανησύχησε έντονα τον Αρμένιο βασιλιά. Όταν οι Μογγόλοι έφτασαν μέχρι την Καππαδοκία και την Κιλικία ο Χετούμ Α΄ αποφάσισε να δηλώσει την υποταγή του.^[6][7][8][9] Έστειλε τον μεγαλύτερο αδελφό του Σεμπάντ τον Κοντόσταυλο στην αυλή του Μογγόλου Χαν στο Καρακορούμ, ο Σεμπάντ συνάντησε τον Γκυγιοεκ Καν με τον οποίο συμφώνησε το Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας να είναι υποτελές της Μογγολικής αυτοκρατορίας (1247).

Σε λίγα χρόνια ο Χετούμ Α΄ αποφάσισε να διασχίσει ο ίδιος την Ασία για να ανανεώσει τη συμμαχία (1254), πέρασε από τα Τουρκικά κράτη στην ανατολική Μικρά Ασία, το στρατόπεδο των Μογγόλων στο Καρς, τις Σιδηρές πύλες του Ντερμπέντ στις δυτικές ακτές της Κασπίας Θάλασσας και από εκεί μέσω της Ασίας στο Καρακορούμ.^[10] Έφερε πολύτιμα δώρα στους Μογγόλους και συναντήθηκε με τον ξάδελφο του Γκυγιοεκ Καν. Τα ταξίδια του Χετούμ Α΄ στη Μογγολία καταγράφονται στο έργο του συντρόφου του Αρμένιου ιστορικού Κίρακος Γκαντζακέτσι "Τα ταξίδια του Χέτουμ, βασιλιά της Μικρής Αρμενίας στη Μογγολία και η επιστροφή". Τα ταξίδια του Χετούμ μεταφράστηκαν αργότερα στα Ρωσικά, Αγγλικά και Γαλλικά.^[11] Οι αφηγήσεις του είναι σημαντικές γιατί μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τα ήθη, τα έθιμα και τις συνήθειες των Μογγόλων των Βουδιστών και των Κινέζων εκείνη την εποχή, δίνουν επίσης αναλυτικές πληροφορίες για τη γεωγραφία και τη μορφολογία της περιοχής. Στον δρόμο του για το Καρακορούμ ο Χετούμ Α΄ πέρασε από τη Σαμαρκάνδη στη βόρεια Περσία για να επισκεφτεί τον Μογγόλο στρατάρχη Μπαϊζού (1201 - 1260) και να παραστεί στη μεγάλη του νίκη απέναντι στους Σελτζούκους στη Μικρά Ασία.^[12]

Επιτυχίες με τους Μογγόλους

Ο Χετούμ Α΄ της Αρμενίας (καθισμένος δεξιά) στην Αυλή των Μογγόλων - Ταταρικό χειρόγραφο (1307)

Ο Χετούμ πίεσε έντονα και τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ηγεμόνες να ακολουθήσουν το παράδειγμα του και να υποταχθούν στους Μογγόλους αλλά ο μόνος που ανταποκρίθηκε ήταν ο γαμπρός του Βοϊμόνδος ΣΤ΄ της Αντιόχειας (1259). Τα Αρμενικά στρατεύματα βρέθηκαν με τον Μογγολικό στρατό όταν κατέλαβε τη Βαγδάτη (1258) και πολέμησαν μαζί στην πολιορκία του Χαλεπίου και την πτώση της Δαμασκού (1260).^[13] Ο ιστορικός Ναΐτης ο Τύριος δίνει δραματική περιγραφή για τις σκληρές προσπάθειες των τριών ηγεμόνων Χετούμ, Βοϊμόνδου και του Μογγόλου στρατάρχη Κιτμπούκα να μπούν θριαμβευτικά στη Δαμασκό.^[14][15] Σύγχρονοι ιστορικοί ωστόσο αμφισβητούν την ιστορία αυτή ως απόκρυφη.^[16][17][18]

Ήττες από τους Μαμελούκους

Τις νίκες διέκοψαν οι Μαμελούκοι που συνέτριψαν τους Μογγόλους στην ιστορική μάχη του Έιν Ζαλούτ και τους καταδίωξαν πέρα από τον Ευφράτη, οι Μογγόλοι κατέλαβαν ξανά τη Συρία μόνο μια φορά ακόμα (1300) και την κράτησαν λίγους μήνες. Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του ο Χετούμ Α΄ πλήρωσε ακριβά το τίμημα της συμμαχίας του με του Μογγόλους.^[19] Το βασίλειο του δέχτηκε ασταμάτητες επιθέσεις από τους Μαμελούκους, στην καταστροφική μάχη του Μαρί (1266) σκοτώθηκε ο δεύτερος γιος του Θόρος και ο διάδοχος Λέων αιχμαλωτίστηκε με 40.000 Αρμένιους στρατιώτες, ο Χετούμ πλήρωσε ένα τεράστιο ποσό σαν λύτρα για να ελευθερώσει τον γιο του. Οι Μαμελούκοι κατέλαβαν τον Μάιο του 1268 το συμμαχικό Πριγκιπάτο της Αντιόχειας. Ο Χετούμ Β΄ παραιτήθηκε για χάρη του μεγαλύτερου γιου του Λέων Γ΄ (1270), μπήκε σε μοναστήρι και πέθανε την επόμενη χρονιά.

Παραπομπές

1. (Aρμενικά) Αρμένικη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια. Armenian Encyclopedia Publishing House. 1974.
2. «Историческая энциклопедия Сибири». (Ρωσικά) Historical Encyclopedia of Siberia. Νοβοσιμπίρσκ. 2009. ISBN-10 5-8402-0230-4.
3. Morris Rossabi (28 November 2014). From Yuan to Modern China and Mongolia: The Writings of Morris Rossabi
4. Stopka 2016, p. 151.
5. Setton 1969, p. 652.
6. Grousset, Empire, p. 263, "Hethum I (1226-69) was clever enough to place himself voluntarily under Mongol suzerainty in 1244."
7. Claude Mutafian in Le Royaume Arménien de Cilicie describes "the Mongol alliance" entered into by the king of Armenia and the Franks of Antioch ("the King of Armenia decided to engage into the Mongol alliance, an intelligence that the Latin barons lacked, except for Antioch"), and "the Franco-Mongol collaboration" (Mutafian, p.55).
8. Claude Lebedel in Les Croisades describes the alliance of the Franks of Antioch and Tripoli with the Mongols: (in 1260) "the Frank barons refused an alliance with the Mongols, except for the Armenians and the Prince of Antioch and Tripoli".
9. Amin Maalouf in The Crusades through Arab eyes is extensive and specific on the alliance (page numbers refer to the French edition): "The Armenians, in the person of their king Hetoum, sided with the Mongols, as well as Prince Bohemond, his son-in-law. The Franks of Acre however adopted a position of neutrality favourable to the muslims" (p.261), "Bohemond of Antioch and Hethoum of Armenia, principal allies of the Mongols" (p.265), "Hulagu (…) still had enough strength to prevent the punishment of his allies [Bohemond and Hethoum]" (p.267).
10. Bournotian, p. 101
11. Emil Bretschneider tr., "The Journey of Haithon, King of Little Armenia, To Mongolia and Back", Mediaeval Researches Vol 1, Trubner Oriental Series 1888 London, facsimile reprint 2005 Elibron Classic
12. Claude Cahen, Pre-Ottoman Turkey, pp. 275–276
13. Grousset, p. 581
14. "On 1 March Kitbuqa entered Damascus at the head of a Mongol army. With him were the King of Armenia and the Prince of Antioch. The citizens of the ancient capital of the Caliphate saw for the first time for six centuries three Christian potentates ride in triumph through their streets", Runciman, p.307
15. Grousset, p.588
16. David Morgan, The Mongols (2nd ed.)
17. Peter Jackson, "Crisis in the Holy Land in 1260", English Historical Review 376 (1980) 486
18. "While this report cannot be taken literally, it may contain a grain of truth. Armenian troops were part of Ketbuqa's force, while some time during the Mongol occupation Bohemond visited Baalbek and even intended to ask Hulegu for possession of the town. (...) If this prince reached as far as Baalbek, it is most probable that he also passed through Damascus." De Reuven Amitai-Preiss, Mongols and Mamluks, p.31
19. Amitai-Preiss refers to the Armenians as "active allies of the Mongols" and speaks of "the subsequent retribution that Baybars exacted from them" (p. 106).

Πηγές

• Amitai-Preiss, Reuven (1995). Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260–1281. Cambridge University Press, Cambridge.
• Edwards, Robert W. (1987). The Fortifications of Armenian Cilicia: Dumbarton Oaks Studies XXIII. Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, D.C.
• Boase, T. S. R. (1978). The Cilician Kingdom of Armenia. Edinburgh: Scottish Academic Press. ISBN 0-7073-0145-9.
• Bournoutian, George A. (2002). A Concise History of the Armenian People: From Ancient Times to the Present. Mazda Publishers.
• Grousset, René (1935). Histoire des Croisades III, 1188–1291 (in French). Editions Perrin.
• Grousset, René (translator, Naomi Walford) (1970). The Empire of the Steppes. New Brunswick: Rutgers University Press.
• Dobraczinski, Jan (1979). Klíč moudrosti. Praha: Nakladatelství Vyšehrad.
• Setton, Kenneth M., ed. (1969). A History of the Crusades. The University of Wisconsin Press.
• Stopka, Krzysztof (2016). Armenia Christiana: Armenian Religious Identity and the Churches of Constantinople and Rome (4th-15th century). Kraków: Jagiellonian University Press.
• Toumanoff, C. (1966). "Armenia and Georgia". Cambridge Medieval History, τόμ. IV.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Χετούμ Α΄ της Αρμενίας

• ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΧΕΤΟΥΜ Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine.

Χετούμ Α΄ της Αρμενίας Οίκος των Χετουμιδών Γέννηση: 1213 Θάνατος: 21 Οκτωβρίου 1270
Βασιλικοί τίτλοι
Προκάτοχος Ισαβέλλα της Αρμενίας	Βασιλιάς του Αρμενικού βασιλείου της Κιλικίας 1226 - 1270	Διάδοχος Λέων Γ΄