Το έργο Notitia Dignitatum (στα λατινικά σημαίνει "Ο Κατάλογος των Αξιωμάτων") είναι ένα έγγραφο της ύστερηςΡωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που περιγράφει λεπτομερώς τη διοικητική οργάνωση της Δυτικής και της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είναι μοναδικό ως ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα έγγραφα της ρωμαϊκής κυβέρνησης και περιγράφει αρκετές χιλιάδες αξιώματα από την αυτοκρατορική Αυλή έως τις επαρχιακές κυβερνήσεις, τις διπλωματικές αποστολές και τις μονάδες του στρατού. Συνήθως θεωρείται ακριβές για τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της δεκαετίας τού 420 μ.Χ. και για την Ανατολική (Βυζαντινή) Αυτοκρατορία της δεκαετίας τού 390 μ.Χ. Ωστόσο, το ίδιο το κείμενο δεν έχει ημερομηνία (ούτε κατονομάζεται ο συγγραφέας του) και οι παραλείψεις περιπλέκουν τη χρονολόγησή του από το περιεχόμενό του.
Σελίδα από ένα μεσαιωνικό αντίγραφο της Notitia Dignitatum, που παραγγέλθηκε το 1436 από τον επίσκοπο Πιέτρο Ντονάτo. Απεικονίζει ασπίδες τού Magister Militum Praesentalis II, ενός υστερο-ρωμαϊκού μητρώου στρατιωτικών διοικητώ,ών. Βολδιανή Βιβλιοθήκη, Οξφόρδη. Η Παλαιστίνη και ο ποταμός Ιορδάνης, από το Notitia Dignitatum με μικρογραφίες τούΠερονέ Λαμύ.
Υπάρχουν πολλά σωζόμενα αντίγραφα τού 15ου και 16ου αι. τού εγγράφου, καθώς και μία έγχρωμη εκδοχή τού 1542. Όλα τα γνωστά, σωζόμενα αντίγραφα προέρχονται -άμεσα ή έμμεσα- από τον Codex Spirensis, έναν κώδικα που ήταν γνωστό ότι υπήρχε στη βιβλιοθήκη τού Συλλόγου τού Καθεδρικού Ναού τού Σπάιερ (Spayer) το 1542, αλλά που χάθηκε πριν από το 1672 και δεν έχει ανακαλυφθεί ξανά. Ο Codex Spirensis ήταν μία συλλογή εγγράφων, από τα οποία το Notitia ήταν το τελευταίο και μεγαλύτερο έγγραφο, με έκταση 164 σελίδες, που συγκέντρωνε πολλά προηγούμενα έγγραφα, από τα οποία το ένα ήταν τού 9ου αι. Οι θυρεοί των μικρογραφιών στα χειρόγραφα αντίγραφα της Notitia, πιστεύεται ότι αντιγράφουν ή μιμούνται μόνο αυτούς, που απεικονίζονταν στον χαμένο Codex Spirensis.
Η εκδοχή τού 1542, που έγινε για τον Όθωνα-Ερρίκο των Βίττελσμπαχ εκλέκτορα τού Παλατινάτου, αναθεωρήθηκε με "εικονογραφήσεις πιο πιστές στα πρωτότυπα, που προστέθηκαν σε μεταγενέστερη ημερομηνία" και διατηρείται από την Κρατική Βιβλιοθήκη της Βαυαρίας. [1]
Το πιο σημαντικό αντίγραφο τού κώδικα είναι αυτό, που δημιουργήθηκε το 1436 για τον Πιέτρο Ντονάτo επίσκοπο της Πάντουα το 1436 και μικρογραφήθηκε από τον Περονέ Λαμύ, και τώρα βρίσκεται στη Βολδειανή Βιβλιοθήκη της Οξφόρδης.
Για κάθε μισό της Αυτοκρατορίας, το Notitia απαριθμεί όλες τις μεγάλες «διακρίσεις», δηλαδή αξιώματα, που θα μπορούσαν να απονεμηθούν, συχνά με τον τόπο και το συγκεκριμένο officium («διακριτικό») αριθμημένο, εκτός από τα κατώτερα μέλη, για το καθένα. Οι διακρίσεις έχουν την εξής σειρά:
Αυλικοί υπάλληλοι, συμπεριλαμβανομένων των υψηλότερων αξιωματούχων, όπως οι πραιτοριανοί νομάρχες.
Στρατιωτικοί διοικητές, κόμητες στρατιωτικοί και δούκες, παρέχοντας τους πλήρεις τίτλους και τις θέσεις των συνταγμάτων τους.
Το Notitia παρουσιάζει τέσσερα κύρια προβλήματα ως πηγή, για τον στρατό της Αυτοκρατορίας:
Το Notitia απεικονίζει τον ρωμαϊκό στρατό στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. Ως εκ τούτου, η εξέλιξή του από τη δομή της εποχής τού Πριγκιπάτου (1ος-3ος αι.) είναι σε μεγάλο βαθμό εικασία, λόγω της έλλειψης ενδιάμεσων στοιχείων.
Συντάχθηκε σε δύο διαφορετικούς χρόνους. Το τμήμα για την Ανατολική Αυτοκρατορία προφανώς χρονολογείται από το π. 395 μ.Χ. περίπου και αυτό για τη Δυτική Αυτοκρατορία από το π. 420 μ.Χ. Επιπλέον, κάθε ενότητα πιθανότατα δεν είναι ένα «στιγμιότυπο» της εποχής, αλλά βασίζεται σε δεδομένα, που χρονολογούνται πριν από 20 χρόνια. Το ανατολικό τμήμα μπορεί να περιέχει δεδομένα ήδη από το 379 μ.Χ., την αρχή της βασιλείας τού Αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄. Το δυτικό τμήμα περιέχει δεδομένα ήδη από το 400 μ.Χ. περίπου: για παράδειγμα, δείχνει μονάδες που είχαν αναπτυχθεί στη Βρετανία, οι οποίες πρέπει να χρονολογούνται πριν από το 410, όταν η Αυτοκρατορία έχασε το νησί. Κατά συνέπεια, υπάρχει διπλή αναφορά, με την ίδια μονάδα να αναφέρεται συχνά σε διαφορετικές διοικήσεις. Είναι αδύνατο να εξακριβωθεί, εάν επρόκειτο για αποσπάσματα της ίδιας μονάδας σε διαφορετικά μέρη ταυτόχρονα ή για την ίδια ολόκληρη μονάδα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Επίσης, είναι πιθανό κάποιες μονάδες να ήταν απλώς ονομαστικές ή ελάχιστα στελεχωμένες. [2] Σύμφωνα με τον Ρότζερ Κόλινς, το Notitia Dignitatum ήταν ένα αρχαϊστικό κείμενο, που γράφτηκε γύρω στο 425 μ.Χ., τού οποίου η αναξιοπιστία καταδεικνύεται από «την υποτιθέμενη ύπαρξη παραδοσιακών (ρωμαϊκών στρατιωτικών) μονάδων στη Βρετανία και την Ισπανία σε μία εποχή, που άλλα στοιχεία δείχνουν ότι δεν υπήρχαν εκεί». [3]
Το Notitia έχει πολλά τμήματα που λείπουν και κενά ανάμεσα σε τμήματα. Αυτό οφείλεται αναμφίβολα σε συσσωρευμένες απώλειες κειμένου και λάθη αντιγραφής, επειδή αντιγράφηκε επανειλημμένα ανά τους αιώνες: το παλαιότερο χειρόγραφο που κατέχουμε σήμερα χρονολογείται από τον 15ο αι. Επομένως το Notitia δεν μπορεί να παράσχει έναν ολοκληρωμένο κατάλογο, με όλες τις μονάδες που υπήρχαν.
Το Notitia δεν καταγράφει τον αριθμό τού προσωπικού. Δεδομένου αυτού, και της έλλειψης άλλων στοιχείων για τα μεγέθη μονάδων εκείνη την εποχή, το μέγεθος των μεμονωμένων μονάδων και οι διάφορες διοικήσεις δεν μπορούν να εξακριβωθούν. Με τη σειρά του, αυτό καθιστά αδύνατη την ακριβή εκτίμηση τού συνολικού μεγέθους τού στρατού. Ανάλογα με τη δύναμη των μονάδων, ο στρατός τού τέλους τού 4ου αι. μ.Χ. μπορεί, στο ένα άκρο, να ισοδυναμούσε με το μέγεθος της δύναμης τού 2ου αι. μ.Χ., δηλαδή περισσότερο από 400.000 άνδρες, [4] και στο άλλο άκρο, μπορεί να ήταν πολύ μικρότερο. Για παράδειγμα, οι δυνάμεις που αναπτύχθηκαν στη Βρετανία περί το 400 μ.Χ. μπορεί να ήταν μόνο 18.000 έναντι περίπου 55.000 τον 2ο αι. μ.Χ. [5]
Το Notitia περιέχει διάφορα σύμβολα, όπως το διάγραμμα (στην εικόνα: 4η γραμμή, το 3ο στη σειρά), που αργότερα έγινε γνωστό ως σύμβολο yin και yang. [6] Οι μονάδες πεζικού armigeri defensores seniores ("ασπιδοφόροι") και Mauri Osismiaci είχαν σχέδιο ασπίδας, που αντιστοιχεί στη δυναμική, δεξιόστροφη εκδοχή του συμβόλου, αν και με κόκκινες κουκκίδες, αντί για κουκκίδες αντίθετου χρώματος. [8] Το έμβλημα των Thebaei, ενός άλλου δυτικού ρωμαϊκού συντάγματος πεζικού, παρουσίαζε ένα σχέδιο ομόκεντρων κύκλων συγκρίσιμο με τη στατική του εκδοχή. Τα ρωμαϊκά μοτίβα προηγούνται των αρχαιότερων ταοϊστικών εκδοχών κατά σχεδόν επτακόσια χρόνια [8], αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για σχέση μεταξύ των δύο.
Isabelle Robinet: "Taiji tu. Diagram of the Great Ultimate", in: Fabrizio Pregadio (ed.): The Encyclopedia of Taoism A−Z, Routledge, Abingdon (Oxfordshire) 2008, (ISBN978-0-7007-1200-7), pp. 934−936 (934)
Κρατική Βιβλιοθήκη της Βαυαρίας: Notitia Dignitatum Clm 10291 − πλήρης ηλεκτρονική σάρωση του χειρογράφου του 1542 με τις εκσυγχρονισμένες εικονογραφήσεις του
[Notitia dignitatum; accedunt Notitia urbis Constantinopolitanae et laterculi prouinciarum], Λατινικά με σημειώσεις του Otto Seeck (1876): Internet Archive, HathiTrust, Europeana
