Remove ads
Ο Χένρι Τάουμπε (αγγλικά: Henry Taube, 30 Νοεμβρίου 1915 – 16 Νοεμβρίου 2005) ήταν ένας Καναδοαμερικανός χημικός που το 1983 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Χημείας «για το έργο του στους μηχανισμούς των αντιδράσεων μεταφοράς ηλεκτρονίων, ειδικά στα σύμπλοκα μετάλλων.»[7] Ήταν ο δεύτερος γεννημένος στον Καναδά χημικός που κέρδισε Βραβείο Νόμπελ, και παραμένει o μοναδικός γεννημένος στο Σασκάτσουαν που του απονεμήθηκε Νόμπελ. Ο Τάουμπε ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές σπουδές του και έλαβε μεταπτυχιακό Μάστερ πτυχίο από το Πανεπιστήμιο του Σασκάτσουαν, και Διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϋ. Μετά την ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών σπουδών του ο Τάουμπε εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Κορνέλ, στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.
.jpg)
Συν το Βραβείο Νόμπελ, ο Τάουμπε τιμήθηκε και με πολλά άλλα σημαντικά επιστημονικά βραβεία, όπως το Μετάλλιο Πρίστλυ το 1985 και δύο Υποτροφίες Γκούγκενχαϊμ νωρίς στην καριέρα του (το 1949 και το 1955), καθώς και πολλά τιμητικά διδακτορικά. Οι έρευνές του εστιάζονταν στις αντιδράσεις οξειδοαναγωγής, τα μεταβατικά μέταλλα και τη χρήση ισοτοπικά επισημασμένων ενώσεων για την παρατήρηση αντιδράσεων. Έκανε πάνω από 600 δημοσιεύσεις, με συμπεριλαμβανόμενο ένα βιβλίο, και ήταν μέντορας για πάνω από 200 φοιτητές κατά τη διάρκεια της καριέρας του. Ο Τάουμπε και η γυναίκα του, η Μαίρη, έκαναν τρία παιδιά, και ο γιος του Καρλ είναι ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Ρίβερσαιντ.
Remove ads
Στην ηλικία των 12, ο Τάουμπε άφησε τη γενέτειρά του και μετακόμισε στη Ρετζίνα για να φοιτήσει στο Κολέγιο Λούθερ όπου και ολοκλήρωσε το λύκειο.[8] Μετά την αποφοίτησή του, ο Τάουμπε έμεινε στο Κολέγιο Λούθερ και εργάστηκε ως βοηθός εργαστηρίου για τον Πολ Λίφιλντ, επιτρέποντάς του να παρακολουθήσει τα πρώτα πανεπιστημιακά μαθήματα.[8] Φοίτησε στο Πανεπιστήμιο του Σασκάτσουαν και έλαβε το μπάτσελορ επιστημών το 1935 και το μεταπτυχιακό μάστερ το 1937,[8] με επιβλέποντα της διατριβής του τον Τζον Σπινκς.[9] Ενώ τω μεταξύ είχε την ευκαιρία να μελετήσει μαζί με τον Γκέρχαρντ Χέρζμπεργκ, που το 1971 του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ Χημείας. Μετακόμισε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϋ, όπου και ολοκλήρωσε τις σπουδές για το Διδακτορικό του δίπλωμα το 1940,[8] με μέντορα τον Ουίλιαμ Μπράι.[9] Οι μεταπτυχιακές έρευνες του Τάουμπε αφορούσαν την φωτοδιάσπαση του διοξειδίου του χλωρίου και του υπεροξειδίου του υδρογόνου σε διάλυμα.[9]
Remove ads
Ακαδημαϊκά δημοσιεύματα
Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο Τάουμπε παρέμεινε στις Ηνωμένες Πολιτείες, και έγινε λέκτορας χημείας στο Μπέρκλεϋ μέχρι το 1941. Αρχικά θέλησε να επιστρέψει στον Καναδά για να εργαστεί, αλλά δεν έλαβε απάντηση όταν υπέβαλε αίτηση για θέσεις εργασίας στα μεγάλα Καναδικά πανεπιστήμια.[10] Από το Μπέρκλεϊ, εργάστηκε ως λέκτορας και επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ μέχρι το 1946. Κατά τη διάρκεια του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τάουμπε υπηρέτησε στην Επιτροπή Ερευνών της Εθνικής Άμυνας.[11] Εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου ως επίκουρος καθηγητής, αναπληρωτής καθηγητής και ως τακτικός καθηγητής το 1946-61. Διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος χημείας στο Σικάγο τα έτη 1956-59, αλλά δεν άσκησε διοικητικά καθήκοντα.[10] Όταν έφυγε από το Σικάγο, ο Τάουμπε εργάστηκε ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ μέχρι το 1986, μια θέση που του επέτρεψε να επικεντρωθεί στην έρευνα,[10] ενώ δίδασκε μαθήματα σε τάξεις προπτυχιακού και μεταπτυχιακού επίπεδο.[12] Έγινε Ομότιμος Καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ το 1986,[13] , αλλά συνέχισε το ερευνητικό του έργο μέχρι το 2001,[14] και επισκεπτόταν τα εργαστήριά του καθημερινά μέχρι την ημέρα που πέθανε το 2005.[15] Εκτός από τα ακαδημαϊκά του καθήκοντα, ο Τάουμπε διετέλεσε επίσης σύμβουλος στο Εθνικό Εργαστήριο Λος Άλαμος από το 1956 έως το 1970.[16]
Ερευνητικά ενδιαφέροντα
Η αρχική έρευνα του Τάουμπε στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ επικεντρώθηκε στα ίδια θέματα που μελέτησε όταν φοιτούσε ως μεταπτυχιακός φοιτητής, τους οξειδωτικούς παράγοντες που περιέχουν οξυγόνο και αλογόνα, και τις οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις στις οποίες συμμετέχουν αυτές οι ουσίες. Χρησιμοποίησε ισοτοπικά επισημασμένο οξυγόνο-18 και ραδιενεργό χλώριο για τη μελέτη αυτών των αντιδράσεων. Το 1955 αναγνωρίστηκε από την Αμερικάνικη Χημική Εταιρεία για τις μελέτες του στα ισότοπα.[17]
Το ενδιαφέρον του Τάουμπε για τις δομές συντονισμού κινήθηκε όταν επιλέχθηκε για να αναπτύξει ένα μάθημα για την προχωρημένη ανόργανη χημεία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Στη διαθέσιμη βιβλιογραφία δεν υπήρχαν πολλές πληροφορίες τότε. Ο Τάουμπε συνειδητοποίησε ότι το έργο του σχετικά με την αντικατάσταση του άνθρακα σε οργανικές αντιδράσεις μπορεί να σχετίζεται με ανόργανα σύμπλοκα.[10] Το 1952, ο Τάουμπε δημοσίευσε ένα σημαντικό άρθρο για τη σχέση των ταχυτήτων των χημικών αντιδράσεων με την ηλεκτρονική δομή στο Χημικές Ανασκοπήσεις.[10][12][18] Αυτή η έρευνα ήταν η πρώτη στην οποία αναγνωρίστηκε η συσχέτιση μεταξύ της ταχύτητας υποκατάστασης του προσδέτη και της δ-διαμόρφωσης ηλεκτρονίων του μετάλλου.[9] Η σημαντική ανακάλυψη του Τάουμπε ήταν ο τρόπος με τον οποία τα μόρια χτίζουν ένα είδος "χημικής γέφυρας" αντί απλά να ανταλλάξουν ηλεκτρόνια, όπως πιστευόταν παλαιότερα. Προσδιορίζοντας αυτό το ενδιάμεσο βήμα εξήγησε το γιατί οι αντιδράσεις μεταξύ παρόμοιων μετάλλων και ιόντων διεξάγονταν με διαφορετικές ταχύτητες. Το άρθρο του στις Χημικές Ανασκοπήσεις αναπτύχθηκε ενώ βρισκόταν σε σαββατική άδεια περί τα τέλη της δεκαετίας του 1940.[19] Ένα άρθρο στην Επιστήμη χαρακτήρισε την εργασία του ως «ένα από τα πραγματικά κλασικά έργα της ανόργανης χημείας» κατόπιν της ανακοίνωσης για την απονομή του Βραβείου Νόμπελ.[20] Ο Τάουμπε μελέτησε το ρουθήνιο και το όσμιο, δύο στοιχεία που έχουν υψηλή ικανότητα για π δεσμούς. Αυτός ο τρόπος μεταφοράς των ηλεκτρονίων ήταν σημείο κλειδί στην μελέτη του τρόπου μεταφοράς των ηλεκτρονίων μεταξύ των μορίων σε μια χημική αντίδραση.[10]
Αναπολώντας τις ερευνητικές του εργασίες, ο Τάουμπε εξήγησε ότι συχνά δυσκολεύτηκε να βρει μεταπτυχιακούς φοιτητές πρόθυμους να εργαστούν στις αντιδράσεις μεταφοράς ηλεκτρονίων, εφόσον προτιμούσαν να εργάζονται σε πιο "συναρπαστικά" εργαστηριακά θέματα εστιάζοντας στις εφαρμογές των ισοτοπικών ιχνηθετών και της κινητικής.[9] Ο Τάουμπε θεώρησε ότι το "πρωταρχικό ελάττωμα" στην συσχέτιση μεταξύ της διαφόρφωσης των ηλεκτρονίων και της υποκατάστασης του προσδέτη ήταν ότι περιγράφηκε κύρια από την άποψη της θεωρίας των δεσμών του σθένους, επειδή η θεωρία κρυστάλλων πεδίου και η θεωρία του πεδίου προσδέτη δεν ήταν καλά εδραιωμένες όταν δημοσίευσε το έργο του το 1952.[9]
Βραβεία και τιμητικές διακρίσεις
Βραβείο Νόμπελ
Το 1983 ο Τάουμπε τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Χημείας «για το έργο του σχετικά με τους μηχανισμούς των αντιδράσεων μεταφοράς ηλεκτρονίων, ιδιαίτερα στα σύμπλοκα μετάλλων.»[21] Έλαβε το βραβείο του την 8 Δεκεμβρίου 1983, με ομιλητή της παρουσίασης τον Ίνγκβαρ Λίντκβιστ από την Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών.[22] Η Διάλεξη του στην απονομή είχε τίτλο «Μεταφορά Ηλεκτρονίων μεταξύ Σύμπλοκων Μετάλλων - Αναδρομή.»[23] Το Βραβείο Νόμπελ ήταν το πρώτο που απονεμήθηκε σε χημικό γεννημένο στον Καναδά.[9] Η νίκη του ήταν η πρώτη για ανόργανο χημικό από το 1913 (Άλφρεντ Βέρνερ),[9] διακόπτοντας μια μακρά αλυσίδα βραβεύσεων των οργανικών χημικών.[10] Μολονότι όταν κέρδισε το Νόμπελ, είχαν ήδη περάσει 30 χρόνια από την αρχική δημοσίευση του στις Χημικές Ανασκοπήσεις, το άρθρο του που περιέγραφε τη συσχέτιση μεταξύ της ταχύτητας υποκατάστασης του προσδέτη και της διαμόρφωσης των ηλεκτρονίων για τα σύμπλοκα συντονισμού των μεταβατικών μετάλλων, διατήρησε την σημασία του ως η κυρίαρχη θεωρία για την χημεία των αντιδράσεων αυτών των ουσιών.[20] Μετά την απονομή του Βραβείου Νόμπελ, ο Τάουμπε δήλωσε διπλά επιβαβρευμένος όταν οι μαθητές του άρχισαν να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στην τάξη.[24]
Άλλα βραβεία
Το 1959 ο Τάουμπε έγινε δεκτός ως μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.[12] Το 1976 ο Πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ απένειμε στον Τάουμπε το Προεδρικό Εθνικό Μετάλλιο Επιστήμης «ως αναγνώριση στη συνεισφορά του στην κατανόηση της αντιδραστικότητας και των μηχανισμών αντίδρασης στην ανόργανη χημεία.»[25] Το 1985, ο Τάουμπε τιμήθηκε με την ύψιστη τιμητική διάκριση της Αμερικάνικης Χημικής Εταιρείας, το Μετάλλιο Πρίστλυ, το οποίο απονέμεται ως αναγνώριση «διακεκριμένων υπηρεσιών στη χημεία».[26] Τα έτη 1949 και 1955 βραβεύτηκε με Υποτροφίες Γκούγκενχαϊμ.[13] Ο Τάουμπε έγινε επίτιμο μέλος στο Κολέγιο των Χημικών της Καταλονίας και των Βαλεαρίδων Νήσων (1984), στην Καναδική Χημική Εταιρεία (1986), και στην Ουγγρική Ακαδημία Επιστημών (1988).[13] Τιμήθηκε επίσης με τιμητική διάκριση από την Βασιλική Εταιρεία της Χημείας (1989) και την Ινδική Χημική Εταιρεία (1989)[13] και ψηφίστηκε μέλος της Βασιλικής εταιρείας για το 1988. Ο Τάουμπε έλαβε τιμητικές διακρίσεις από πολλά ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο του Σασκάτσουαν (1973), το Πανεπιστήμιο του Σικάγου (1983), το Πολυτεχνείο της Νέας Υόρκης (1984), το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Στόνι Μπρουκ (1985),[27] το Πανεπιστήμιο του Γκελφ (1987), το Πανεπιστήμιο του Σέτον Χολ (1988), το Πανεπιστήμιο του Ντέμπρετσεν Ουγγαρίας (1988) και το Πανεπιστήμιο Νορθουέστερν (1990).[13] To 1977 στο Πανεπιστήμιο του Σασκάτσουαν έγινε αφιέρωμα στους βραβευμένους με Νόμπελ Τάουμπε και Γκέρχαρντ Χέρζμπεργκ.[9]
Κληρονομιά
Το 1981, ο Τάουμπε έγινε ιδρυτικό μέλος στο Παγκόσμιο Πολιτιστικό Συμβούλιο.[28] Το 1997, ο Τάουμπε είχε πραγματοποιήσει πάνω από 600 δημοσιεύσεις, και πάνω από 250 συνεργασίες με μαθητές. Το 1970 εκδόθηκε το βιβλίο του, με τίτλο "Αντιδράσεις Μεταφοράς Ηλεκτρονίων των Συμπλόκων Ιόντων σε Διάλυμα (Τρέχουσες Χημικές Έννοιες)."[29] Οι μαθητές του κέρδισαν θέσεις στις σχολές πολλών ευυπόληπτων πανεπιστημίων, όπως τα Κορνέλ, Πανεπιστήμιο Ρούτγκερς, Πανεπιστήμιο Τζώρτζταουν και Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια. Από την συνεργασία του με την μεταπτυχιακή φοιτήτρια Κάρολ Κρέτζ, προέκυψε το σύμπλοκο που ονομάστηκε Κρέτζ-Τάουμπε, ένα σύμπλοκο μετάλλων με τον τύπο [Ru(NH3)5]2(C4H4N2)5+.[30] Η ερευνητική του συνεισφορά έχει τιμηθεί πολλές φορές, όπως με ένα συμπόσιο στην ετήσια συνάντηση της Αμερικάνικης Χημικής Εταιρείας το 1982. Η ετήσια σειρά Πρόοδος στην Ανόργανη Χημεία αφιέρωσε τον 30ο τόμο στον Τάουμπε, με τίτλο «Με Εκτίμηση για τον Χένρι Τάουμπε.»[17] Ετήσια, το Κολλέγιο Λούθερ στη Ρεγκίνα του Σασκάτσουαν προσφέρει μια υποτροφία για έναν φοιτητή εισακτέο στην σχολή επιστημών προς τιμήν του Τάουμπε και του Πολ Λιφελντ, του καθηγητή Φυσικής του.[31] Έχει δημιουργηθεί μια σειρά σεμιναρίων προς τιμήν του έργου του στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, και την εναρκτήρια διάλεξη της σειράς την έδωσε ο ίδιος ο Τάουμπε.[32]
Οι συνάδελφοί του τον θυμούνται ως έναν αφοσιωμένο επιστήμονα. Ο Τζιμ Κόλμαν του Στάνφορντ δήλωσε: «Ο Χένρι ήταν επιστημονικός επιστήμονας και μια κυρίαρχη μορφή στο πεδίο της ανόργανης χημείας.»[32] Ο Χάρι Γκρι, καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια είπε, «ήταν εν τάξει μοναδικός, πρότυπο και αρχηγός τον οποίο όλοι θαυμάσαμε και αγαπήσαμε.»[15] Ο παλιός φοιτητής του Πήτερ Φόρντ θυμάται ότι ο Τάουμπε «έκανε τη χημεία όχι μόνο πρόκληση και κίνητρο, αλλά και πολύ διασκεδαστική».[33]
Remove ads
Ο Τάουμπε γεννήθηκε την 30 Νοεμβρίου 1915 στο Νεύδορφ του Σασκάτσουαν, και ήταν το μικρότερο από τέσσερα παιδιά.[8] Οι γονείς του ήταν Γερμανοί εθνικιστές από την Ουκρανία, που είχαν μεταναστεύσει στο Σασκάτσουαν το 1911.[8] Μεγαλώνοντας, η πρώτη γλώσσα που έμαθε ήταν η Κάτω Γερμανική.[19] Το 1700, η Αικατερίνη η Μεγάλη ενθάρρυνε τους αγρότες της Κεντρικής Ευρώπης να εγκατασταθούν στη Ρωσία. παρέχοντας κίνητρα και δικαιώματα. Καθώς οι απολαβές του προγράμματος της Αικατερίνης έφθιναν, πολλοί από τους εποίκους, αντίθετα, κατευθύνθηκαν προς τη Βόρεια Αμερική, όπως προς το Σασκάτσουαν όπου προσφέρονταν καλλιεργήσιμα εδάφη και άλλα κίνητρα στους μετανάστες.[34] Ο Τάουμπε θυμάται τον εαυτό του να μεγαλώνει στο Σασκάτσουαν με στοργή, λέγοντας: «Στο πλαίσιο της συζήτησης για όλα τα πράγματα που θα άλλαζα στην παιδική μου ηλικία, μέχρι τα 21, στο Σασκάτσουαν, σίγουρα, δεν υπάρχει τίποτα. Στα πράγματα που με ευχαρίστησαν περιλαμβάνονται: η υπέροχη εμπειρία του να μεγαλώνεις σε ένα αγρόκτημα, που με έμαθε να εκτιμώ τη φύση, να είμαι πειθαρχημένος και την σημασία του να γίνονται οι απαραίτητες εργασίες...»[9]
Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο Τάουμπε πολιτογραφήθηκε στις ΗΠΑ το 1942.[9] Το 1952 παντρεύτηκε τη σύζυγό του, Μαίρη. Απέκτησαν τρία παιδιά, τους Καρλ, Χάινριχ και Λίντα. Η θετή του κόρη, Μαριάννα, πέθανε από καρκίνο το 1998. Όταν διέκοψε την ενεργή ερευνητική δραστηριότητα, το 2001, παρέμεινε διαθέσιμος ως κριτής και σύμβουλος, αλλά ο κύριος στόχος του ήταν η «καλή ζωή».[24] Πέρα από τη χημεία, είχε ποικίλα ενδιαφέροντα, όπως την κηπουρική και την κλασική μουσική, κυρίως την όπερα.[12] Το 2003 ήταν ένας από τους 22 νομπελίστες που υπέγραψαν το Ανθρωπιστικό Μανιφέστο.[35]
Ο Χένρι Τάουμπε πέθανε στο σπίτι του στο Πάλο Άλτο, Καλιφόρνια την 16 Νοεμβρίου 2005, σε ηλικία 89 ετών.[36]
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads