Φιλιάτες

Οι Φιλιάτες είναι κωμόπολη του νομού Θεσπρωτίας και έδρα του Δήμου Φιλιατών με 2512 μόνιμους κατοίκους (απογραφή 2011).^[1] Η πόλη είναι κτισμένη σε ένα μικρό οροπέδιο, σε υψόμετρο 200 μέτρων και απέχει περίπου 17 χιλιόμετρα από την Ηγουμενίτσα.^[2]

Φιλιάτες Θεσπρωτίας
Φιλιάτες Φιλιάτες
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Πληθυσμός
Μόνιμος	2.138
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	463 00
Τηλ. κωδικός	2664
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ιστορία

Παρά την έλλειψη σχετικών μαρτυριών, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις που οδηγούν στην υπόθεση για την ύπαρξη εδώ κάποιου ρωμαϊκού οικισμού που θα υπαγόταν διοικητικά στη ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής. Μια τέτοια ένδειξη προσφέρει η σπουδαία στρατηγική θέση των Φιλιατών, από την οποία μπορούσε κανείς να ελέγχει τον ρωμαϊκό δρόμο που από το αλβανικό έδαφος οδηγούσε στην κοιλάδα του Καλαμά. Άλλη ένδειξη προσφέρει ο εύφορος κάμπος που εκτείνεται νότια και αρδεύεται από τον Καλπακιώτικο ποταμό, από την καλλιέργεια του οποίου μπορούσαν να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα οι κάτοικοι του οικισμού.^[3]

Οι γνωστές μέχρι σήμερα ιστορικές πηγές δεν μας επιτρέπουν να καθορίσουμε ούτε την εποχή ίδρυσης των Φιλιατών, ούτε τη στιγμή κατά την οποία μετατράπηκαν σε διοικητικό κέντρο της περιφέρειας που εκτείνεται στη δεξιά όχθη του ποταμού Καλαμά, γνωστή με την ονομασία «Παρακάλαμος».

Ο Βρετανός στρατιωτικός Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ επισκέφθηκε την περιοχή των Φιλιατών το 1805. Σύμφωνα με το βιβλίο του «Travels in northern Greece», οι Φιλιάτες ήταν μία ημιορεινή κωμόπολη, κοντά στην κοιλάδα του Καλαμά. Την εποχή που ο Ληκ επισκέφθηκε την κωμόπολη, το μουσουλμανικό στοιχείο υπερτερούσε σημαντικά ενώ υπήρχαν και λίγοι χριστιανοί, οι οποίοι εργάζονταν ως τεχνίτες και έμποροι. Η πόλη είχε περίπου 2000 σπίτια και πολλά ισλαμικά τεμένη.^[4] Τα σπίτια ήταν κατασκευασμένα με προσοχή, είχαν παράθυρα σε όλους τους ορόφους και υπήρχαν αρκετοί κήποι με ελαιόδεντρα. Η κωμόπολη δεν διέθετε πηγή και οι κάτοικοι προμηθεύονταν το νερό από τα πηγάδια που υπήρχαν στις ρεματιές. Η περιοχή γύρω από τους Φιλιάτες ήταν ιδιαίτερα εύφορη και οι κάτοικοι καλλιεργούσαν σιτάρι, ελιές, όσπρια, καπνό, σταφύλια ενώ σημαντική ήταν και η εκτροφή βοοειδών.^[5]

Ο Φρανσουά Πουκεβίλ στο έργο του «Ταξίδι στην Ελλάδα», κάνει αναφορά στους Φιλιάτες και μας πληροφορεί ότι η κωμόπολη ήταν χτισμένη σε ένα ευρύ οροπέδιο και το 1814, υπήρχαν περίπου 420 σπίτια, τρία τζαμιά, δημόσια λουτρά και μεγάλες στέρνες για τη συλλογή του βρόχινου νερού. ^[6] Την εποχή της επίσκεψης του Γάλλου περιηγητή, η Ήπειρος μαστιζόταν από την πανώλη. Ο Πούκεβιλ συγκέντρωσε τους κατοίκους και προσπάθησε να τους προειδοποιήσει και τους επισήμανε ότι η πανώλη θα χτυπούσε πολύ σύντομα την ακμάζουσα κωμόπολη και έπρεπε να λάβουν άμεσα κάποια προληπτικά μέτρα και να κατασκευάσουν ένα λαζαρέτο. Ο δερβίσης της πόλης διαφώνησε με τα όσα είπε ο Πουκεβίλ και με οργισμένο και περιφρονητικό ύφος ζήτησε από τους κατοίκους να αγνοήσουν τα λόγια του χριστιανού διότι ήταν αντίθετα με τις αρχές της μουσουλμανικής θρησκείας. Ο δερβίσης τόνισε ότι αν η πανώλή χτυπήσει τη μικρή πόλη, αυτό θα σημαίνει ότι ήταν θέλημα Θεού και οι πιστοί δεν πρέπει να αντιταχθούν στο πεπρωμένο. Ο θρησκευτικός ηγέτης των μουσουλμάνων δεν δίστασε να χαρακτηρίσει την πανώλη ως μία από τις «πόρτες του Παραδείσου» και οι παρευρισκόμενοι χειροκρότησαν το δερβίση.^[7]

Ένα μήνα μετά την ομιλία του Πουκεβίλ, εμφανίστηκε η πανώλη και σε λιγότερο από μια εβδομάδα είχε εξαπλωθεί σε όλα τα μέρη της πόλης. Ολόκληρες οικογένειες έχασαν τη ζωή τους μέσα σε μια ημέρα και οι ζωντανοί δεν επαρκούσαν για να θάψουν τους νεκρούς, οι οποίοι εγκαταλείφθηκαν στα έρημα σπίτια. Το αποτέλεσμα ήταν, από τα μέσα Φεβρουαρίου του 1814 ως τον Ιούνιο του ίδιου έτους, να επιζήσουν μόνο 130 από τους 2800 κατοίκους των Φιλιατών και αυτοί σε άθλια κατάσταση. Μετά τα όσα τραγικά συνέβησαν στη μικρή κωμόπολη, ο Αλή Πασάς έδωσε εντολή, σε όσους επέζησαν, να μην εγκαταλείψουν τους Φιλιάτες και τους απείλησε με θάνατο στην περίπτωση που θα παραβίαζαν την εντολή του.^[8][9]

Ο Παναγιώτης Αραβαντινός στο έργο του «Χρονογραφία της Ηπείρου» μας ενημερώνει ότι, με βάση τον κατάλογο της απογραφής του 1845, στους Φιλιάτες κατοικούσαν 200 μουσουλμανικές και 30 χριστιανικές οικογένειες.^[10]

Το 1878, ο Ηπειρώτης λόγιος Βασίλης Ζώτος στο έργο του «Ηπειρωτικαί Μελέται», κάνει αναφορά στην κωμόπολη της Θεσπρωτίας και μας πληροφορεί ότι οι Φιλιάτες απείχαν περίπου 8 ώρες από την Παραμυθιά, 2 ώρες από τη Βάρφανη και 4 ώρες από την Ηγουμενίτσα. Ο Ζώτος μας αναφέρει ότι στους Φιλιάτες υπήρχαν περίπου 500 οικογένειες μουσουλμάνων και 100 οικογένειες χριστιανών με συνολικό πληθυσμό 4000 άτομα (3000 μουσουλμάνοι και 1000 χριστιανοί). Η κωμόπολη είχε εκκλησία και νεόκτιστο σχολείο, το οποίο στεγάζονταν σε ένα χάνι. Ο Ηπειρώτης λόγιος κάνει αναφορά στην αξιόλογη οικονομική ζωή των Φιλιατών και στις στενές εμπορικές σχέσεις της κωμόπολης με την Κέρκυρα και τα Ιωάννινα. Η περιοχή ήταν υπό τον έλεγχο της οικογένειας του Τζιαφέρ Ντεμ Πασά (Ντεματαίοι) και του Νταλήπ Σεϊκου (Σεϊκάτες), οι οποίοι είχαν στην κατοχή τους σημαντικές εκτάσεις γης.^[11]

Οι Φιλιάτες δεν υπαγόταν στην επισκοπή Παραμυθιάς αλλά στην εξαρχία Γηρομερίου. Συγκεκριμένα, μετά το θάνατο του Αλή πασά, μέσα στα όρια του πασαλικιού των Ιωαννίνων λειτουργούσαν τέσσερις μητροπόλεις (Άρτης και Ναυπάκτου, Ιωαννίνων, Γρεβενών, Βελεγράδων), τέσσερις επισκοπές υποκείμενες στη μητρόπολη των Ιωαννίνων (Παραμυθιάς, Βελλάς και Κονίτσης, Δρυϊνουπόλεως, Δελβίνου και Χειμάρρας), μία υποκείμενη στο μητροπολίτη της Λάρισας (Ραδοβιζίου), μία αυτόνομη αρχιεπισκοπή (Πωγωνιανής) και τρεις πατριαρχικές εξαρχίες (Μετσόβου, Πογδόριανης, Γηρομερίου). Η εξαρχία Γηρομερίου περιλάμβανε την πόλη των Φιλιατών και 12 χωριά του ομώνυμου καζά, χτισμένα στις λοφοσειρές που εκτείνονταν στα βόρεια της πόλης και ενσωματώθηκε στην επισκοπή της Παραμυθιάς, προσωρινά μεταξύ 1863-1867 και οριστικά μετά το 1895, οπότε σχημάτισαν από κοινού τη Μητρόπολη Παραμυθιάς, Φιλιατών και Γηρομερίου.^[12]

Ο Ιφικράτης Κοκκίδης στο έργο του «Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας» που εξέδωσε το 1880 το ελληνικό Υπουργείο Στρατιωτικών, μας πληροφορεί ότι οι Φιλιάτες άνηκαν στο τμήμα Φιλιατών της επαρχίας Παραμυθιάς και κατοικούσαν περίπου 1450 άνθρωποι από τους οποίους οι 250 ήταν χριστιανοί και οι 1200 ήταν μουσουλμάνοι. Σύμφωνα με τον Κοκκίδη, η απόσταση που χώριζε την κωμόπολη από τη Σαγιάδα ήταν περίπου 4 ώρες. Ο Κοκκίδης μας ενημερώνει ότι στους Φιλιάτες υπήρχαν 4 ισλαμικά τεμένη, ένας χριστιανικός ναός και στην κωμόπολη είχε την έδρα του ο καϊμακάμης της περιοχής.^[13]

Εξίσου σημαντική πηγή, είναι η Οθωμανική απογραφή του 1895 (Σαλναμές Ιωαννίνων για το οικονομικό έτος 1311[1895], έκδοση έβδομη). Σύμφωνα με το σχετικό οθωμανικό νόμο, που ίσχυε από το 1864, η πρωτογενής διαίρεση της αυτοκρατορίας ήταν το βιλαέτι («νομαρχία» ή «γενική διοίκηση»). Κάθε βιλαέτι χωριζόταν σε σαντζάκια και αυτά σε καζάδες. Η περιφέρεια Φιλιατών είχε ήδη προβιβαστεί σε μουδιρλίκι από το 1846 και σε καϊμακαμλίκι το 1867 ενώ μέχρι το 1874, ο καζάς Φιλιατών ανήκε στο σαντζάκι Αργυροκάστρου. Σύμφωνα με την απογραφή του 1895, οι Φιλιάτες ανήκαν στον Καζά Φιλιατών, ο οποίος βρισκόταν στο σαντζάκι Ιωαννίνων, το οποίο με τη σειρά του, ανήκε στο βιλαέτι Ιωαννίνων. Με βάση λοιπόν αυτή την απογραφή, στους Φιλιάτες κατοικούσαν 317 οικογένειες (χανέδες) με συνολικό πληθυσμό 1575 άτομα (829 άνδρες, 746 γυναίκες). Ο καζάς Φιλιατών παρέμεινε στο σαντζάκι Ιωαννίνων μέχρι το 1910, εποχή κατά την οποία συστάθηκε το σαντζάκι του Ρεσαδιέ και εντάχθηκε σε αυτό ο καζάς Φιλιατών.^[14][15]

Στις αρχές του 20ου αιώνα πολλοί Φιλιατιώτες μετανάστευσαν στις ΗΠΑ,γνωστοί και ως «Αμερικανοφιλιατιώτες».

Δημογραφικά στοιχεία

Σήμερα ο πληθυσμός ανέρχεται στους 2512 μόνιμους κατοίκους (απογραφή 2011),^[16] εμφανίζοντας αύξηση σε σχέση με την απογραφή του 2001, όπου ο πληθυσμός ανερχόταν στους 2246 κατοίκους.^[17] Στους Φιλιάτες διαμένει περίπου το 32,5% του συνολικού πληθυσμού του διευρυμένου Δήμου Φιλιατών και το 5,7% του πληθυσμού της Περιφερειακής Ενότητας Θεσπρωτίας. Η κωμόπολη των Φιλιατών αποτελεί το τρίτο πολυπληθέστερο δημοτικό διαμέρισμα της Θεσπρωτίας μετά την Ηγουμενίτσα και τη Νέα Σελεύκεια. Η πρώτη φορά που ο πληθυσμός ξεπέρασε τους 2500 κατοίκους ήταν το 1951 ενώ ο μέγιστος αριθμός κατοίκων σημειώθηκε το 1961 με 3065 κατοίκους.

Οι πληθυσμιακές διακυμάνσεις, αποτυπώνονται στον παρακάτω πίνακα.^[18]

Αθλητισμός

Στις Φιλιάτες εδρεύει ο «Αθλητικός Σύλλογος Άρης Φιλιατών»^[19] , ένας από τους ιστορικότερους συλλόγους της Θεσπρωτίας με έτος ίδρυσης το 1928. Έχει κατακτήσει 8 πρωταθλήματα Ε.Π.Σ. Θεσπρωτίας και 5κύπελλα Ε.Π.Σ. Θεσπρωτίας. Έχει αρκετές συμμετοχές στο πρωτάθλημα της Δ΄ Εθνικής κατηγορίας, ενώ τη σεζόν 1977-78 αγωνίστηκε στην Εθνική Ερασιτεχνική κατηγορία, τότε 3η τη τάξει κατηγορία.

Επίσης στις Φιλιάτες εδρεύουν οι: «Α.Σ. Ηρακλής Φιλιατών» με έτος ίδρυσης το 1985 και τμήματα ποδοσφαίρου και στίβου και «Α.Σ. Ηρακλής Φιλιατών 2006» με έτος ίδρυσης το 2006 και τμήμα καλαθοσφαίρισης.

Παραπομπές

1. Ελληνική απογραφή 2011. Αρχειοθετήθηκε 2015-10-16 στο Wayback Machine.
2. Αναζήτηση υψόμετρου από διεύθυνση στον χάρτη.
3. Δ. Κ. Σαμσάρης, Η ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής στη Θεσπρωτία της Ηπείρου (Ιστορικογεωγραφική και επιγραφική συμβολή), Γιάννινα 1994, σ. 88-89
4. «Filiátes, is the principal town of Parakálamo. With the exception of a few Christian artisans and shopkeepers, it is entirely inhabited by Musulman Albanians, contains several handsome mosques, and about 2000 houses, which, as in the generality of Albanian towns, are dispersed over a great space; the ground is hilly, and the place is situated at a distance of some miles from the plain of the Kalamá.», Travels in northern Greece - Volume 1, William Martin Leake, p 104.
5. «Filates, città della Turchia Europea, capoluogo del cantone del suo nome; sopra un rialto dominato da alte montagne. Sono le case fabbricate con buon gusto, e le une dalle altre separate mediante giardini piantati d'olivi; traforate da feritoie in tutti i piani, molte hanno pure una torre. Non vi ha veruna sorgente, e si va a cercare l'acqua nei pozzi costruiti nei burroni vicini. Annovera da 4000 abit. circa. Fertile il cantone di Philatès in grano, olio, legumi, tabacco, vi si coltiva alquanto la vite, e vi allevano di molti bestiami.», Nuovo dizionario geografico universale statistico-storico-commerciale, Tomo IV. Parte I, p.926, Venezia 1831.
6. «Cette ville disséminée à la manière des bourgades albanaises, sur un plateau étendu, comptait en 1814 quatre cent vingt maisons, trois mosquées, des bains publics, de vastes citernes' à ciel ouvert; car les habitants éloignés du fleuve et des sources, ne buvaient que les eaux de pluie, qui conservaient une fraîcheur salutaire au fond de ces grands réservoirs.», Voyage dans la Grèce, François Charles Hugues Laurent Pouqueville, 1820.
7. «J'avais rassemblé les vieillards et ce qu'il y avait d'hommes distingués dans la ville. Je leur avais démontré la nécessité de se défendre d'un fléau auquel Dieu n'avait pas commandé de se soumettre. Je ne demandais que l'établissement d'un lazareth peu dispendieux lorsqu'un de ces insensés qui s'appuient toujours de l'autorité du ciel pour affliger les hommes, s'écria au milieu de la délibération :«Gardez-vous mes frères, d'écouter ce chrétien ! Point de maximes nouvelles; laissez aux Francs «leurs usages; conservons ceux de nos ancêtres, et les principes de notre religion. La peste vient de Dieu qui, de toute éternité, a décrété les événements de ce monde ; et vouloir limite ses progrès, c'est s'opposer à la Providence(Kismet). Qu'est-ce que la peste, mes frères? Une des trois cent soixante portes du paradis qui s'écroule, et que chacun de nous « doit s'empresser de relever C'est sur la brèche qu'il faut se montrer, et non pas, comme les Francs, derrière les grilles d'un lazareth; d'ailleurs, si cette peste doit venir, c'est que le destin le veut ainsi; mais j'ai la persuasion qu'il n'en sera rien.» Le derviche, en prononçant ces mots roula des yeux étincelants de colère. Les assistants applaudirent à son discours. Je fus éconduit;», Voyage dans la Grèce, François Charles Hugues Laurent Pouqueville, 1820.
8. «Εtte conférence, qui avait redoublé la sécurité des mahométans, l'épidémie pénétra à à Philatès. On s'empressa de relever la porte du paradis, en secourant les malades, en lavant les morts, et dans moins d'une semaine, la contagion fut répandue dans tous les quartiers de la ville. Des familles entières périrent dans un seul jour; et les vivants ne suffisant plus pour enterrer les morts, ils furent abandonnés dans les maisons. Enfin, de deux mille huit cents individus de tout âge et de tout sexe, il ne restait plus au mois de juin 1814, cent dix jours après l'invasion de la maladie, que cent trente personnes languissantes, devenues à force de douleurs, comme frappées d'imbécillité et insensibles à la vie! Ainsi s'éteignit une ville florissante», Voyage dans la Grèce, François Charles Hugues Laurent Pouqueville, 1820.
9. «At Filiates, the aspect was different; The mortality, was dreadful, and its traces were evident at every step, the very streets being converted into cemeteries. although the whole population was in a state of the utmost alarm. On the intelligence of the introduction of plague, none presumed to quit the scene of terror, as the Pacha had publicly prohibited the flight of any of the inhabitants of that unfortunate town, threatening those with death who attempted to violate the orders issued for the security of his territory; It does not appear that even medical assistance had been granted.», The History of the Plague, as It Has Lately Appeared in the Islands of Malta, Goza, Corfu, Cephalonia, James Dillon Tully, London, 1821, p.82.
10. Χρονογραφία της Ηπείρου : των τε ομόρων ελληνικών και ιλλυρικών χωρών διατρέχουσα κατά σειράν τα εν αυταίς συμβάντα από του σωτηρίου έτους μέχρι του 1854. / Συντεταγμένη υπό Παναγιώτου Αραβαντινού, σελ.320, εκδ.1856.
11. Ηπειρωτικαί Μελέται, Δρομολόγιον της Ελληνικής Χερσονήσου αρχαιολογικόν, ιστορικόν, γεωγραφικόν στρατιωτικόν, στατιστικόν και εμπορικόν, Β. Δ. Ζώτου Μολοσσού, Αθήναι, 1878, σ.30.
12. Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι : χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ηπειρο (1820-1913), Μιχάλης Κοκολάκης,σελ.237
13. Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας / υπό του παρά τω Υπουργείω των Στρατιωτικών Επιτελικού Γραφείου, Ι.Κοκίδης, Αθήνα 1880.
14. Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι : χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ηπειρο (1820-1913), Μιχάλης Κοκολάκης,σελ.190
15. Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο σαλναμέ του 1895, Μ. Κοκολάκης
16. «Ελληνική απογραφή 2011». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Οκτωβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2016.
17. Απογραφή πληθυσμού της 18ης Μαρτίου 2001,Ελληνική Στατιστική Αρχή(ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Αρχειοθετήθηκε 2015-06-28 στο Wayback Machine.
18. Επίτομο γεωγραφικό λεξικό της Ελλάδος, Μιχαήλ Σταματελάτος - Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου
19. http://arisfiliaton.gr

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δήμος Φιλιατών
• Περιφερειακή Ενότητα Θεσπρωτίας