Νόαμ Τσόμσκι

Ο Νόαμ Τσόμσκι (αγγλ.: Avram Noam Chomsky, 7 Δεκεμβρίου 1928) είναι Αμερικανός καθηγητής στο Τμήμα Γλωσσολογίας και Φιλοσοφίας του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (MIT)^[31]. Έχει συγγράψει πλήθος βιβλίων και άρθρων, ενώ είχε δώσει και εκτενείς διαλέξεις επάνω σε ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων τα οποία περιλαμβάνουν τη γλωσσολογία, τη φιλοσοφία και την ιστορία της διανόησης. Επίσης, ο Τσόμσκι έχει πλούσιο ιστορικό πολιτικού ακτιβισμού από τη δεκαετία του '60 κι έπειτα, με πληθώρα βιβλίων τα οποία επικρίνουν κυρίως την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, ενώ με δήλωσή του τοποθέτησε ιδεολογικά τον εαυτό του στον αναρχικό χώρο, αν και κατά καιρούς έχουν σχολιαστεί οι φιλελεύθερες καταβολές της πολιτικής του σκέψης^[32]. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, απ' όπου αποφοίτησε με πτυχίο φιλοσοφίας το 1949 και με μεταπτυχιακό στη γλωσσολογία το 1951. Η συνεργασία του εκεί με τον διάσημο γλωσσολόγο Zellig Harris έθεσε τις βάσεις για τις μετέπειτα θεωρίες του στη γλωσσολογία και την πολιτική του σκέψη.^[33]

Νόαμ Τσόμσκι
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Noam Chomsky (Αγγλικά)
Γέννηση	7  Δεκεμβρίου 1928[1][2][3] Ηστ Όουκ Λέιν, Φιλαδέλφεια[4][5] ή Φιλαδέλφεια[6]
Κατοικία	Τούσον Ηστ Όουκ Λέιν, Φιλαδέλφεια Allston (1951–1965) Λέξινγκτον (από 1965)
Εθνικότητα	Ασκεναζίτες[7]
Χώρα πολιτογράφησης	Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Θρησκεία	αγνωστικισμός[8]
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Αμερικανικά αγγλικά Αγγλικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Αγγλικά[9][10] Αμερικανικά αγγλικά Εβραϊκά
Εκπαίδευση	διδάκτωρ φιλοσοφίας
Σπουδές	Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ (1951–1955) Central High School (έως 1945) Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης Oak Lane Day School[11] Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια (1945–1949) Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια (1949–1951)
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	φιλόσοφος[12][6] γλωσσολόγος[12][6] πολιτικός συγγραφέας διδάσκων πανεπιστημίου[6] ψυχολόγος[13] ανθρωπολόγος[14] αγωνιστής/στρια υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων[15] εκπαιδευτικός κριτικός των μίντια συγγραφέας[16] δημοσιογράφος άποψης επιστήμονας υπολογιστών ιστορικός[17] φιλόλογος[6]
Εργοδότης	Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης (1955–2002)[18]
Αξιοσημείωτο έργο	Syntactic Structures World Orders Old and New Aspects of the Theory of Syntax Manufacturing Consent The Chomsky Reader Class Warfare Necessary Illusions: Thought Control in Democratic Societies Ilusionistas Deterring Democracy Making the Future Conditions on Transformations Middle East Illusions Knowledge of Language Cartesian Linguistics The Sound Pattern of English 9-11 Interventions Imperial Ambitions Occupy Objectivity and Liberal Scholarship The Prosperous Few and the Restless Many Gaza in Crisis Current Issues in Linguistic Theory American Power and the New Mandarins Propaganda and the Public Mind The Fateful Triangle Understanding Power: The Indispensable Chomsky Hegemony or Survival: America’s Quest for Global Dominance Lectures on Government and Binding The Political Economy of Human Rights Profit over People: Neoliberalism and Global Order Failed States Ευεργετικά λουτρά αίματος: στα γεγονότα και στην προπαγάνδα Why Only Us: Language and Evolution What Kind of Creatures Are We? Rogue States: The Rule of Force in World Affairs Ιεραρχία Τσόμσκι
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτική ιδεολογία	Αναρχοσυνδικαλισμός, Ελευθεριακός σοσιαλισμός και αντιμιλιταρισμός
Οικογένεια
Σύζυγος	Κάρολ Τσόμσκι (1949–2008)[19] Βαλέρια Βάσερμαν (από 2014)
Τέκνα	Αβίβα Τσόμσκι
Γονείς	Ουίλιαμ Τσόμσκι[6]
Συγγενείς	Judith Chomsky (brother's wife)
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	καθηγητής πανεπιστημίου (από 1955)[18]
Βραβεύσεις	Βραβείο Όργουελ (1987)[20] Υποτροφία Γκούγκενχαϊμ[21] Μετάλλιο Βενιαμίν Φραγκλίνος (1999) Μετάλλιο Χέλμχολτς (1996) βραβείο Τόμας Μέρτον (2010) Sretenje Order Βραβείο Τζέιμς Τζόυς βραβείο Έριχ Φρομ (2010) βραβείο Γουΐλιαμ Τζέιμς Φίλοου (1989)[22] βραβείο Αλβέρτος ο Μέγας (2011) βραβείο Κιότο στις βασικές επιστήμες (1988)[23] βραβείο Διακεκριμένης Επιστημονικής Συνεισφοράς στην Ψυχολογία της Αμερικάνικης Ομοσπονδίας Ψυχολογίας (1984)[24] επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Σαιντ Άντριους επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Κολούμπια επίτιμος διδάκτωρ του πανεπιστημίου Χάρβαρντ επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Ουψάλα επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Μπολόνια επίτιμος διδάκτωρ του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βρυξελλών (2003)[25] επίτιμος διδάκτωρ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών επίτιμος διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο CSS Fellow Εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας του Καναδά Εταίρος της Γλωσσολογικής Εταιρείας της Αμερικής επίτιμος διδάκτωρ του πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου ΜακΓκιλ επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Πεκίνου (2007)[26] BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Award (2018) επίτιμος διδάκτωρ του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστημίου του Μεξικού honorary doctor of Loyola University Chicago επίτιμος διδάκτωρ του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Μαδρίτης επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Χιλής Associate Member of the Tunisian Academy of Sciences επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Καλκούτας επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας επίτιμος διδάκτωρ του Κολεγίου Άμχερστ βραβείο Αλβέρτος ο Μέγας (2011)[27] Carl von Ossietzky Prize (2004) Βραβείο Ειρήνης Σιν Μακμπρίτζ (2017)[28] US Peace Prize (2011)[29] Βραβείο Ειρήνης Σίδνεϊ (2011)[30] Honorary Fellow of the British Psychological Society
Ιστότοπος
chomsky.info
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Τσόμσκι είναι ο εισηγητής της λεγόμενης «γενετικής-μετασχηματιστικής γραμματικής», κυρίως με το ριζοσπαστικό γλωσσολογικό του σύγγραμμα Συντακτικές Δομές του 1957. Η γενετική θεωρία για τη γλώσσα, παρά τις αλλεπάλληλες εξελίξεις και αναθεωρήσεις της, χαρακτηρίζεται από κάποιες σταθερές παραδοχές όπως η ακόλουθη: η ικανότητα του ανθρώπου να παράγει και να κατανοεί ασύλληπτο για τον ανθρώπινο νου αριθμό προτάσεων είναι έμφυτη και μας οδηγεί βάσιμα στην υπόθεση για την ύπαρξη γλωσσικών καθολικών, γενικευμένων δομών και περιορισμών στους οποίους υπακούν όλες οι φυσικές γλώσσες, παρά την παρατηρούμενη τεράστια τυπολογική ποικιλία τους. Η ύπαρξη μιας εγγενούς «Καθολικής Γραμματικής» καθιστά το παιδί ικανό να μαθαίνει τη μητρική του γλώσσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, παρά την αποσπασματικότητα των δεδομένων τα οποία προσλαμβάνει ο άνθρωπος κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του.

Ο Τσόμσκι αμφισβήτησε τη συμπεριφοριστική θεωρία για την γλωσσική κατάκτηση και προώθησε ένα τυπικό/φορμαλιστικό πρότυπο περιγραφής και ανάλυσης της γλώσσας, ιδιαίτερα στο επίπεδο της σύνταξης. Ο τρόπος με τον οποίο ο Τσόμσκι απέδωσε φορμαλιστικά την γλωσσική ικανότητα εξηγεί επαρκώς τη λεγόμενη "γλωσσική δημιουργικότητα", κεντρική ιδιότητα των φυσικών γλωσσών: με ένα πεπερασμένο αριθμό κανόνων και ένα ορισμένο σύνολο γλωσσικών μονάδων (φωνολογικών και λεξικών), οι άνθρωποι είναι ικανοί να παραγάγουν και να αντιληφθούν άπειρο πλήθος προτάσεων, συμπεριλαμβανομένων προτάσεων που ποτέ ξανά δεν έχουν παραχθεί.

Ο Τσόμσκι αναφέρει ότι τα παιδιά δεν γεννιούνται «tabula rasa» (κενό χαρτί) αλλά είναι γενετικά προδιατεθειμένα, ώστε να μπορούν να δομήσουν την απόκτηση της γλώσσας. Σύμφωνα με αυτόν υπάρχει ένας έμφυτος μηχανισμός κατάκτησης της γλώσσας που  βοηθά τα παιδιά στο να κατακτήσουν και να αποκτήσουν την γλώσσα τους.

Συνεισφορά στη γλωσσολογία

Συντακτικές Δομές (1957) και Βασική Θεωρία (1965)

Ο Τσόμσκι δημοσιεύει το 1957 τις Συντακτικές Δομές (Syntactic Structures)^[34], βιβλίο που αποτελεί σύνοψη της διδακτορικής του διατριβής (1955), η οποία είχε τίτλο Η Λογική Δομή της Γλωσσολογικής Θεωρίας (και η οποία δημοσιεύτηκε τελικά το 1975). Στις Συντακτικές Δομές ο Τσόμσκι εισάγει την έννοια της «μετασχηματιστικής γραμματικής». Ορίζει ως στόχο της γραμματικής την πρόβλεψη όλων των γραμματικών (δηλαδή ορθά σχηματισμένων) προτάσεων μιας γλώσσας και μόνον αυτών. Θεωρεί έτσι καταρχήν ότι η παραγωγή προτάσεων δεν περιγράφεται ικανοποιητικά στο πλαίσιο γραμμικών αναπαραστάσεων (όπως το πρότυπο πεπερασμένων καταστάσεων/πρότυπο του Μάρκοφ), με το επιχείρημα ότι στις φυσικές γλώσσες είναι δυνατή η απεριόριστη παρεμβολή άλλων δομών μεταξύ δύο αλληλεξαρτώμενων συστατικών, ενώ ένα γραμμικό πρότυπο εξηγεί την αλληλεξάρτηση μόνο συνεχόμενων συστατικών. Έτσι, επιχειρηματολογεί υπέρ της άποψης ότι η πρόταση έχει ιεραρχική δομή, η οποία μπορεί να αναπαρασταθεί στο πλαίσιο των γραμματικών φραστικής δομής. Οι κανόνες φραστικής δομής προσφέρουν το πλεονέκτημα της «αναδρομής» (recursion), δηλ. της ιδιότητας των κανόνων να μπορούν να εφαρμόζονται απεριόριστα (στο πλαίσιο κυρίως της Βασικής Θεωρίας του 1965). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αναδρομής του όρου πρόταση μπορεί να θεωρηθεί το εξής: [Η Μαρία ισχυρίστηκε [ότι άκουσε [τον Γιάννη να λέει [ότι η Κατερίνα δεν θέλει [να πάει εκδρομή μαζί μας]]]]]. Η παραπάνω πρόταση παράγεται χονδρικά από τους ακόλουθους κανόνες:

1. Π-> ΟΦ + ΡΦ
2. ΡΦ-> Ρ + (ΟΦ) + (Π)

(*Π=πρόταση, ΟΦ=ονοματική φράση, ΡΦ=ρηματική φράση, σε παρένθεση οι προαιρετικοί όροι)

Επομένως, αν αρχίσουμε να επαναγράφουμε το Π σύμφωνα με τους κανόνες, μπορούμε να έχουμε:
Π-> ΟΦ + ΡΦ,
Π-> ΟΦ + Ρ + Π,
Π-> ΟΦ + Ρ + ΟΦ + ΡΦ,
Π-> ΟΦ + Ρ + ΟΦ + Ρ + ΟΦ + Π κ.ο.κ.

Κρίνεται ωστόσο ότι ούτε το πρότυπο φραστικής δομής επαρκεί πλήρως, για τους εξής λόγους:

α) δεν μπορεί να αποδώσει τη δομή προτάσεων με «ασυνεχή συστατικά», π.χ. (i) «Έφυγε η Μαρία από το σπίτι».

Η πρόταση παράγεται κανονικά ως εξής:

1. Π-> ΟΦ + ΡΦ
2. ΟΦ-> Αρθ + Ο
3. ΡΦ-> Ρ + ΠροθΦ
4. ΠροθΦ-> Πρόθ + ΟΦ
5. Αρθ-> η, το
6. Ο-> Μαρία, σπίτι
7. Ρ-> έφυγε
8. Πρόθ-> από.

Εφαρμόζοντας τους κανόνες επαναγραφής, η δυνατή παραγόμενη δομή είναι η (ii) «η Μαρία έφυγε από το σπίτι» και οι κανόνες δείχνουν αυτό που διαισθητικά αντιλαμβανόμαστε, ότι η φράση «έφυγε από το σπίτι» αποτελεί ενιαίο συστατικό. Ωστόσο, και η πρόταση (i) δεν είναι αντιγραμματική, θεωρείται δηλαδή ορθά σχηματισμένη από έναν φυσικό ομιλητή. Είναι όμως γεγονός ότι δεν μπορεί να προβλεφθεί από τους ανωτέρω κανόνες.

β) κατ' επέκταση, δεν μπορεί να αποδώσει τις δομικές σχέσεις μεταξύ διαφορετικών προτάσεων, τις οποίες ωστόσο ο φυσικός ομιλητής διαισθητικά αντιλαμβάνεται, π.χ. μεταξύ των προτάσεων (iii) «Οι Ρωμαίοι κατέστρεψαν την Καρχηδόνα» και (iv) «η Καρχηδόνα καταστράφηκε από τους Ρωμαίους» ή (v) «Κατέστρεψαν οι Ρωμαίοι την Καρχηδόνα;».

Για τους παραπάνω λόγους, ο Τσόμσκι κρίνει αναγκαία τη συμπλήρωση της γραμματικής της φραστικής δομής με «μετασχηματιστικούς κανόνες», οι οποίοι θα εξηγούν τον μετασχηματισμό της μιας δομής σε μια άλλη, π.χ. της (i) στην (ii) ή της (iii) στην (iv) ή στην (v). Για παράδειγμα, η (iv) παράγεται από την (iii) με τον ακόλουθο μετασχηματιστικό κανόνα της παθητικοποίησης:

ΟΦ₁ Ρ_[ενεργ] ΟΦ₂ --> ΟΦ₂ Ρ_[παθ] από ΟΦ₁

Οι δομικά συγγενείς προτάσεις θεωρείται ότι ανάγονται στην ίδια Βαθεία Δομή. Με την λειτουργία των κατάλληλων μετασχηματιστικών κανόνων, η Βαθεία Δομή μπορεί να δώσει στην Επιφανειακή Δομή διαφορετικές προτάσεις. Η διάκριση Βαθείας και Επιφανειακής Δομής ανάγεται κυρίως στο έργο του Τσόμσκι Απόψεις της Συντακτικής Θεωρίας (Aspects of the Theory of Syntax) του 1965, όπου γίνεται επίσης η προσάρτηση στη γραμματική και του σημασιολογικού τομέα, τον οποίο είχαν παραμερίσει οι δομιστικών καταβολών «Συντακτικές Δομές». Η σημασιολογική ερμηνεία (δηλ. η παραγωγή του νοήματος) της πρότασης, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, γίνεται ήδη στη Βαθεία Δομή. Έτσι, το πρότυπο της μετασχηματιστικής γραμματικής, σε αυτό το πολύ πρώιμο στάδιο της γενετικής θεωρίας, τη λεγόμενη Βασική Θεωρία (Standard Theory), σχηματικά έχει ως εξής:

     Λεξικό + Κανόνες Φραστικής Δομής
                  ∇
              Βαθεία Δομή---------------->Σημασιολογικός τομέας (σημασιολογικές αντιπροσωπεύσεις)
                  ∇           
        Μετασχηματιστικοί Κανόνες
                  ∇
            Επιφανειακή Δομή
                  ∇
           Φωνολογικός Τομέας (φωνητικές αντιπροσωπεύσεις)

Διευρυμένη Βασική Θεωρία (δεκαετία 1970)

Από τις διαλέξεις του Τσόμσκι στην Πίζα της Ιταλίας το 1979, τέθηκαν οι βάσεις για μια νέα προσέγγιση, βασισμένη σε ένα πλαίσιο «Αρχών και Παραμέτρων». Η νέα προσέγγιση, τα θεωρητικά θεμέλια της οποίας περιγράφονται στο έργο Lectures on Government and Binding του 1981, αναβαθμίζει τον ρόλο της Καθολικής Γραμματικής^[35]. Σε όλες τις γλώσσες υπόκειται ένα σύνολο καθολικών, έμφυτων, αφηρημένων Αρχών (γενικοί περιορισμοί και γενικευμένα δομικά σχήματα). Ταυτοχρόνως, η παρατηρούμενη τυπολογική ποικιλία των γλωσσών οφείλεται σε μια σειρά από Παραμέτρους, δηλαδή καθολικά διαζευκτικά σύνολα τυπολογικών χαρακτηριστικών, από την παρουσία ή απουσία των οποίων καθορίζονται οι διάφορες ομάδες γλωσσών. Οι Παράμετροι συχνά παρομοιάζονται με διακόπτες, οι οποίοι ενεργοποιούμενοι σε διαφορετική θέση κάθε φορά, δίνουν διαφορετικές γλώσσες:

«Μπορούμε να θεωρήσουμε την αρχική κατάσταση της γλωσσικής ικανότητας» (σσ. την Καθολική Γραμματική) «ως ένα μόνιμο δίκτυο που συνδέεται με ένα πίνακα διακοπτών. Το δίκτυο αποτελείται από τις αρχές της γλώσσας, ενώ οι διακόπτες είναι οι επιλογές που καθορίζονται από την εμπειρία. Όταν οι διακόπτες είναι τοποθετημένοι σε μια συγκεκριμένη θέση, έχουμε τα μπαντού. Όταν είναι τοποθετημένοι σε μια άλλη θέση έχουμε τα ιαπωνικά. Η κάθε συγκεκριμένη ανθρώπινη γλώσσα αναγνωρίζεται ως μια συγκεκριμένη θέση των διακοπτών.» (Τσόμσκι 1997 και 2003)

Μια χαρακτηριστική περίπτωση Παραμέτρου είναι η δυνατότητα/μη δυνατότητα παράλειψης του γραμματικού υποκειμένου (pro-drop parameter). Γλώσσες όπως η Ελληνική, που μπορούν να έχουν μη φωνολογικά εκπεφρασμένο υποκείμενο, χαρακτηρίζονται ως pro-drop γλώσσες, ενώ γλώσσες όπως τα αγγλικά, όπου η δήλωση του υποκειμένου είναι υποχρεωτική, χαρακτηρίζονται ως non pro-drop.

Έτσι, σύμφωνα με αυτήν την οπτική, το παιδί κατακτά εύκολα τη μητρική του γλώσσα, εφόσον κατέχει εγγενώς ένα σύνολο καθολικών αρχών και το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι, αφενός, με λίγες μόνο ενδείξεις από το περιβάλλον του, να ενεργοποιήσει τις κατάλληλες παραμετρικές επιλογές και, αφετέρου, να μάθει απλώς ένα σύνολο λεξημάτων, γραμματικών μορφημάτων και ιδιω(μα)τισμών.

Η νέα αυτή φάση της γενετικής θεωρίας συνοδεύεται από αλλαγές και στον «φραστικό δείκτη», δηλαδή στην φορμαλιστική απόδοση της δομής των προτάσεων. Η κυριότερη καινοτομία είναι η «Σύνταξη του Χ-τονούμενου» (που έχει την αφετηρία της στη Διευρυμένη Βασική Θεωρία, αγγλ. Extended Standard Theory (EST), και κυρίως στο άρθρο του Τσόμσκι (1970) «Remarks on Nominalization»^[36]), σύμφωνα με την οποία κάθε φράση αποτελεί προβολή των ιδιοτήτων της κεφαλής της (της λέξης που αποτελεί τον πυρήνα της φράσης) και οργανώνεται σε τρία επίπεδα:

α) λεξική κατηγορία Χ, π.χ. Ο (όνομα), Ρ (ρήμα), Πρόθ (Πρόθεση), Επίθ (Επίθετο),

β) ενδιάμεση προβολή Χ΄, η οποία αποτελείται από την κεφαλή Χ και (το πολύ) ένα συμπλήρωμα. Ένα Ρ΄ π.χ. αποτελείται από ένα ρήμα και ένα αντικείμενο, ένα Ο΄ από ένα όνομα και μια ΟΦ σε γενική κ.λπ.

γ) μέγιστη προβολή Χ΄΄ ή ΧΦ, η οποία αποτελείται από έναν (προαιρετικό) χαρακτηριστή και το Χ΄. Έτσι, π.χ. ένα Ο΄΄ αποτελείται από ένα άρθρο και το Ο΄, ένα Ρ΄΄ από ένα λογικό υποκείμενο και το Ρ΄, ένα Επιθ΄΄ από έναν ποσοδείκτη και το Επίθ΄.

Στο Χ΄ και στο Χ΄΄ μπορούν να προσαρτηθούν και ένα ή περισσότερα προαιρετικά προσαρτήματα (προσδιορισμοί). Έτσι, όλες οι φράσεις φαίνεται να υπακούουν στο ακόλουθο αφηρημένο σχήμα:

α. Χ΄΄--> (Υ), Χ΄

β. Χ΄ --> Υ, Χ΄ (αλλά και: Χ΄΄--> (Υ),Χ΄΄ «προσάρτηση σε μέγιστη προβολή»)

γ. Χ΄ --> Χ, (Υ)

Το κόμμα δηλώνει ελεύθερη διάταξη των στοιχείων, η οποία ρυθμίζεται από την παραμετροποίηση, και η παρένθεση προαιρετική παρουσία μίας φραστικής κατηγορίας. Ο κανόνας β. είναι προαιρετικός και επιτρέπει την δυνάμει άπειρη προσάρτηση προσδιορισμών (π.χ. ΕπιθΦ στο Ο' ή επιρρημάτων και ΠροθΦ στο Ρ'), με απεριόριστη επαναγραφή της ενδιάμεσης προβολής Χ΄.

Το βασικό διάγραμμα του Χ-τονούμενου (χωρίς προσαρτήματα και με ενεργοποιημένες τις παραμέτρους [Χαρ πριν] και [Κεφαλή πριν]) είναι το εξής:

Η κοινή αυτή ανατομία που παρουσιάζουν οι φράσεις και των τεσσάρων βασικών λεξικών κατηγοριών (Ο, Ρ, Επίθ, Πρόθ), δηλαδή η δυνατότητα αναπαράστασής τους με τη σύμβαση του Χ-τονούμενου, θεωρείται ως μια καθολική Αρχή.

Άλλη σημαντική καινοτομία αυτού του προτύπου προς την κατεύθυνση της οικονομίας και της καθολικότητας (επικρατούσα τάση της θεωρίας κατά τη δεκαετία του '70 κ.εξ.) ήταν ο περιορισμός του αριθμού των μετασχηματιστικών κανόνων σε έναν μόνο, τον κανόνα «move α» (μετακίνησε το α). Έτσι, μια σειρά υποχρεωτικών και μη μετασχηματισμών, όπως η παθητικοποίηση, η ερώτηση κ.ά., ερμηνεύονται ως μετακινήσεις ενός στοιχείου (κεφαλής ή μέγιστης προβολής) από μια αρχική θέση σε μια άλλη, «επιφανειακή». Το μετακινημένο συστατικό αφήνει ένα ίχνος t στην αρχική του θέση, στην οποία και ερμηνεύεται σημασιολογικά, π.χ.

«Ποιο βιβλίο είπε η Μαρία ότι διάβασε t;» (η φράση «ποιο βιβλίο» ερμηνεύεται ως συμπλήρωμα του ρήματος διάβασε).

Και ένα παράδειγμα μετακινήσεων από τα αγγλικά: «Which book did Mary read t?»

α) Το βοηθητικό did μετακινείται από την αρχική του θέση I (Infl), στην οποία δηλώνει την Κλίση (χαρακτηριστικά Χρόνου, εν προκειμένω αορίστου, και Συμφωνίας, δηλ. γ' ενικού προσώπου), στη θέση του συμπληρωματικού δείκτη C (complementizer), όπου δηλώνει την ερώτηση (μετακίνηση κεφαλής)

β) Η ΟΦ Mary μετακινείται από τη θέση του χαρακτηριστή της ΡΦ (VP), την αρχική θέση όπου παράγεται ο δράστης, στη θέση του χαρακτηριστή της IP, όπου θεωρείται ότι προσλαμβάνει (αφηρημένη) πτώση ονομαστική.

γ) Η wh-φράση «which book» ανυψώνεται από τη θέση συμπληρώματος του ρήματος σε θέση χαρακτηριστή της CP (β, γ: μετακινήσεις μέγιστης προβολής).

σσ. Και οι λειτουργικές κατηγορίες, π.χ. η Κλίση (I) και ο Συμπληρωματικός Δείκτης (C), ακολουθούν, όπως και οι λεξικές κατηγορίες, τη δομή του Χ-τονούμενου.

Η πιο πρόσφατη εκδοχή της θεωρίας (από τη δεκαετία του '90 και εξής), ο μινιμαλισμός, αποτυπώνεται μεταξύ άλλων στα έργα του The Minimalist Program ^[37](1995) και Minimalist Inquiries^[38] (2000) και αποτελεί προέκταση της θεωρίας «Αρχών και Παραμέτρων» της δεκαετίας του 1980.

Πολιτική

Κύριο λήμμα: Πολιτικές θέσεις του Νόαμ Τσόμσκι

Ο Νόαμ Τσόμσκι είναι ευρέως γνωστός διανοούμενος, πολιτικός ακτιβιστής και επικριτής της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και άλλων κυβερνήσεων. Ο ίδιος αυτοχαρακτηρίζεται ελευθεριακός σοσιαλιστής, υποστηρικτής του αναρχοσυνδικαλισμού ενώ θεωρείται σημαίνουσα προσωπικότητα στο χώρο της Αριστεράς στις ΗΠΑ. Οι πολιτικές του θέσεις έχουν αλλάξει ελάχιστα από τη νεανική του ηλικία,^[39] και το περιβάλλον της εβραϊκής μεσοαστικής οικογένειας στο οποίο μεγάλωσε.^[40][41] Θεωρεί τις θέσεις του όχι ως ακριβείς πολιτικές θεωρίες αλλά ως ιδανικά που καλύπτουν τις ανάγκες του ανθρώπινου είδους, όπως η ελευθερία, κοινωνία, και ελευθερία συναναστροφής.^[42] Αντίθετα με τους μαρξιστές, ο Τσόμσκι θεωρεί πως η πολιτική δεν μπορεί να οριστεί από την επιστήμη.^[43]

Η κύρια ώθηση πίσω από τις πεποιθήσεις της πολιτικής κοσμοθεωρίας του Τσόμσκι είναι η ιδέα πως η αλήθεια σχετικά με την πολιτική πραγματικότητα διαστρεβλώνεται συστηματικά και οργανωμένα μέσω της χειραγώγησης από τα μεγαλο-επιχειρηματικά συμφέροντα, πολιτικές ελίτ, και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης τα οποία ελέγχονται επίσης από αυτά τα κέντρα εξουσίας,^[44][45] και ο ίδιος ασχολείται με την αποκάλυψη αυτών των δραστηριοτήτων.^[46] Θεωρεί πως η κοινή λογική είναι αρκετή για την ανακάλυψη της αλήθειας, εάν εφαρμοστεί υπό το πρίσμα της κριτικής σκέψης και με επίγνωση του ρόλου που διαδραματίζει η ιδιοτέλεια και αυτοεξαπάτηση στον εαυτό του καθενός καθώς και έναντι στους άλλους.^[47] Αν και έχει συμμετάσχει σε πολλές πολιτικές διαμαρτυρίες και συγκεντρώσεις, ταυτίζεται περισσότερο με τον τομέα της εκπαίδευσης και προσφέρει δωρεάν σεμινάρια και διαλέξεις με σκοπό την ενδυνάμωση και ενθάρρυνση ευρύτερης πολιτικής συνειδήσεως.^[48]

Είναι επίσης γνωστός για την διαχρονικά αιχμηρή κριτική προς την εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, και τη διάβρωση που υφίσταται η κυβέρνηση των ΗΠΑ από τις μεγάλες εταιρείες και επιχειρηματικό κατεστημένο, κάτι που έχει παγκόσμιο αρνητικό αντίκτυπο μέσω του επηρεασμού της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ,^[49] με τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα που αναφέρει να είναι αυτά του πολέμου στο Βιετνάμ, Φιλιππίνες, Λατινική Αμερική και Μέση Ανατολή.^[50] Έχει επίσης διατυπώσει έντονη κριτική προς το Ισραήλ σχετικά με το Παλαιστινιακό ζήτημα, με αποτέλεσμα να του έχει απαγορευτεί η είσοδος στη χώρα το 2010.^[51][52][53]

Θεωρεί πως οι περισσότερες θεωρίες συνωμοσίας είναι αναποτελεσματικές, καθώς δεν φέρνουν πρακτικά αποτελέσματα και αποπροσανατολίζουν τους ανθρώπους από το να ασχολούνται με τη δημιουργία και βελτίωση της πολιτικής σε θεσμικό επίπεδο, όπου η ατομική χειραγώγηση είναι δευτερεύουσα ως προς τις ευρύτερες κοινωνικές εγκλίσεις.^[54] Σχετικά με την κριτική που έχει δεχθεί πως και οι δικές του θεωρίες αποτελούν θεωρία συνωμοσίας, απάντησε πως θεωρεί πολύ λογικό τα ΜΜΕ να χειραγωγούν τις πληροφορίες έτσι ώστε να αποτελούν ένα καλύτερο προϊόν προς πώληση, όπως κάθε άλλη επιχείρηση.^[45]

Εργογραφία

Πλήρης κατάλογος των εκδόσεων του Νόαμ Τσόμσκι διατίθεται στον ιστότοπο του ΜΙΤ.

Γλωσσολογία

Βιβλία που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά:

• (1957) Syntactic Structures The Hague: Mouton - Συντακτικές Δομές, μετάφρ. Φώτης Α. Καβουκόπουλος, εκδ. Νεφέλη, 1991, ISBN 9789602110942
• (1968) Language and Mind - Γλώσσα και νους, μετάφρ. Γιάννης Μανιάτης - Ιόλαος, Νίκος Πατέλης, εκδ. Πολύτροπον, 2008, ISBN 9789608354883
• (2000) New Horizons in the Study of Language and Mind - Οι νέοι ορίζοντες στη μελέτη της γλώσσας και του νου, μετάφρ. Μαρίνα Βασιλείου, εκδ. Πατάκη, 2005, ISBN 9789601614519
• (2000) The Architecture of Language Noam Chomsky, Nirmalangshu Mukherjee (Editor), B. N. Patnaik (Editor) - Η αρχιτεκτονική της γλώσσας, μετάφρ. Φιλιππάτος Άγγελος, εκδ. Καστανιώτη, 2003, ISBN 960-03-3512-5
• (2002) On Nature and Language (Adriana Belletti and Luigi Rizzi, editor) - Για τη φύση και τη γλώσσα, μετάφρ. Κοτζόγλου Γιώργος, εκδ. Παπαδήμας, 2004

Πολιτική

Βιβλία που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά:

• (1969) American power and the new mandarins - Αμερικανική ισχύς και νέοι μανδαρίνοι, μετάφρ. Ράπτης Νίκος, εκδ. Scripta, 2004, ISBN 960-7909-57-7
• (1973) Counter-Revolutionary Violence: Bloodbaths in Fact & Propaganda (with Edward S. Herman) - Ευεργετικά λουτρά αίματος: στα γεγονότα και στην προπαγάνδα, συγγραφείς Ν.Τσόμσκι και Έντουαρντ Σ. Χέρμαν, μετάφρ. Ελένη Γαρίδη, εκδ. Ηριδανός
• (1976) Intellectuals and the State - Οι διανοούμενοι και το κράτος, μετάφρ. Νίκος Β. Αλεξίου, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, 2000
• (1983, 1999) The Fateful triangle: The United States, Israel and the Palestinians - Μοιραίο τρίγωνο: Οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και οι Παλαιστίνιοι, μετάφρ. Βούβαλη Δάφνη, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 2002, ISBN 960-14-0650-6
• (1986) Pirates and Emperors: International Terrorism and the Real World - Πειρατές και αυτοκράτορες, παλιοί και νέοι. Η διεθνής τρομοκρατία στον πραγματικό κόσμο, μετάφρ. Βούλγαρης Νίκος, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 2004, ISBN 960-14-0853-3
• (1988) The Culture of Terrorism - Η κουλτούρα της τρομοκρατίας, μετάφρ. Ελένη Αστερίου, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 2000, ISBN 960-14-0326-4
• (1989) Necessary Illusions - Η βιομηχανία κατασκευής υπηκόων, μετάφρ. Νίκος Β. Αλεξίου, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, 1999
• (1993) Year 501:the conquest continues - Έτος 501:η κατάκτηση συνεχίζεται, μετάφρ. Νίκος Ράπτης, εκδ. Τόπος, 1994 ISBN 960-8425-01-8
• (1994) Keeping the Rabble in Line: Interviews with David Barsamian - Η χειραγώγηση των μαζών Συνεντεύξεις με τον Ντέιβιντ Μπαρσαμιάν, μετάφρ. Θεολ. Βουλγαρίδης, εκδ. Scripta, 1997, ISBN 960-7909-03-8
• (1994) World Orders, Old and New - Παλιές και νέες τάξεις πραγμάτων, μετάφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 1996, ISBN 960-236-617-6
• (1996, 1997) Powers and Prospects: Reflections on Human Nature and the Social Order - Δυνάμεις και προοπτικές: Σκέψεις για τη φύση του ανθρώπου και την κοινωνική τάξη, μετάφρ. Λάμπης Χαραλαμπίδης, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 1999, ISBN 960-14-0013-3
• (1997) Class Warfare: Interviewed by David Barsamian - Οι έχοντες και μη κατέχοντες Οι κοινωνικοί αγώνες σήμερα: Συνεντεύξεις στον Ντέιβιντ Μπαρσαμιάν, μετάφρ. Άγγελος Φιλιππάτος, εκδ. Καστανιώτη, 1998, ISBN 960-03-2338-0
• (1997) Media Control: The Spectacular Achievements of Propaganda - Τα ΜΜΕ ως όργανο κοινωνικού ελέγχου και επιβολής, μετάφρ. Νότης Πάτσαλος, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, 1997
• (1998) The Common Good - Το κοινό καλό, Συνεντεύξεις με τον Ντέιβιντ Μπαρσαμιάν, μετάφρ. Παντελής Ανδρικόπουλος, εκδ. Scripta, 2000, ISBN 960-7909-20-8
• (1999) Acts of Aggression: Policing Rogue States - Νέα τάξη: Μυστικά και ψέματα, συγγραφείς Ν.Τσόμσκι, Ramsey Clark, Edward W. Said, μετάφρ. Αριάδνη Αλαβάνου, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 2000, ISBN 960-14-0249-7
• (1999) Latin America: From Colonization to Globalization - Λατινική Αμερική από την αποικιοκρατία στην παγκοσμιοποίηση, μετάφρ. Γεωργία Γιαννακοπούλου, εκδ. Ελεύθερος Τύπος
• (1999) The New Military Humanism: Lessons From Kosovo - Ο νέος στρατιωτικός ανθρωπισμός: Μαθήματα από το Κοσσυφοπέδιο, μετάφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Scripta, 2001, ISBN 960-7909-27-5
• (1999) Profit over People: Neoliberalism and Global Order - Κέρδος και πολίτης: Νεοφιλελευθερισμός και παγκόσμια τάξη, μετάφρ. Λάμπης Χαραλαμπίδης, εκδ. Καστανιώτη, 2000, ISBN 960-03-2776-9
• (2000) A New Generation Draws the Line: Kosovo, East Timor and the Standards of the West - Μια νέα γενιά χαράζει τα όρια: Κοσσυφοπέδιο, Ανατολικό Τιμόρ και τα κριτήρια της Δύσης, μετάφρ. Καλαϊτζής Νεκτάριος, εκδ. Scripta, 2001, ISBN 960-7909-35-6
• (2000) Rogue States: The Rule of Force in World Affairs - Ο νόμος της δύναμης στην παγκόσμια τάξη, μετάφρ. Δάφνη Βούβαλη, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 2001, ISBN 960-14-0454-6
• (2001) Propaganda and the Public Mind. South End Press - Προπαγάνδα και κοινός νους. Ο έλεγχος της σκέψης, συγγραφείς Ν.Τσόμσκι & Barsamian David, μετ. Τσαπόγας Κώστας, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 2003, ISBN 9789601407456
• (2001) Deux heures de lucidité - Δύο ώρες διαύγειας. Συνομιλίες του Νόαμ Τσόμσκι με τον Ντενί Ρομπέρ και τη Βερόνικα Ζαράχοβιτς: Σιένα, 22 Νοεμβρίου 1999 (συμπληρωματικά κείμενα μέσω e-mail Παρίσι - Βοστόνη), μετάφρ. Αργύρογλου Αργύρης, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 2006, ISBN 960-14-1173-9
• (2001) On MisEducation - Εκπαίδευση χωρίς ελευθερία και κρίση, μετάφρ. Φιλιππάτος Άγγελος, εκδ. Καστανιώτη, 2002, ISBN 978-960-03-3122-6
• (2001) 9-11 Seven Stories Press - 11/9, μετάφρ. Μιχαήλ Σάββας, εκδ. Άγρα, 2001, ISBN 960-325-414-2
• (2002) Pirates and Emperors, Old and New: International Terrorism and the Real World - Πειρατές και αυτοκράτορες. Η διεθνής τρομοκρατία στον πραγματικό κόσμο, μετάφρ. Τσολακίδου Ιουλία, εκδ. Παρατηρητής, 2003, ISBN 978-960-374-18-24
• (2003) Power and Terror: Post-9/11 Talks and Interviews. Seven Stories Press - Εξουσία και τρομοκρατία: Ομιλίες και συνεντεύξεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου, μετάφρ. Τριανταφύλλου Σώτη, εκδ. Πατάκη, 2003, ISBN 9601607560
• (2003) Hegemony or Survival: America's Quest for Global Dominance - Ηγεμονία ή επιβίωση: Η εκστρατεία της Αμερικής για παγκόσμια κυριαρχία, μετάφρ. Γιώργος Κ. Καλαμαντής, εκδ. Πατάκη, 2004, ISBN 978-960-16-1419-9
• (2005) Chomsky on Anarchism - Περί αναρχισμού, μετάφρ. Αλαβάνου Αριάδνη, εκδ. Κέδρος, 2009, ISBN 978-960-04-3898-7
• (2005) Government in the Future - Το μέλλον της διακυβέρνησης. Ο ρόλος του κράτους σε μια αναπτυγμένη βιομηχανική κοινωνία, μετάφρ. Λασκαράτος Άρης, εκδ. Αιώρα, 2007, ISBN 978-960-7872-33-3
• (2006) Failed States: The Abuse of Power and the Assault on Democracy - Αποτυχημένες πολιτείες: Η κατάχρηση της εξουσίας και οι εχθροί της δημοκρατίας, μετάφρ. Γιάννης Ε. Ανδρέου, εκδ. Πατάκη, 2007, ISBN 978-960-16-2567-6
• (2006) Perilous Power: The Middle East and U.S. Foreign Policy - Επικίνδυνη δύναμη: Η Μέση Ανατολή και η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ: Συζήτηση για την τρομοκρατία, τη δημοκρατία, τον πόλεμο και τη δικαιοσύνη, συγγραφείς Ν.Τσόμσκι & Achcar Gilbert, μετάφρ. Σίσσυ Βωβού, εκδ. Πολύτροπον, 2007, ISBN 978-960-8354-71-5
• (2007) Interventions - Παρεμβάσεις, μετάφρ. Αλαβάνου Αριάδνη, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Α.Α.Λιβάνη, 2009, ISBN 978-960-14-2005-9
• (2007) What we Say Goes: Conversations on U.S. Power in a Changing World - Ισχύει ότι πούμε εμείς. Για την εξουσία των ΗΠΑ σ' έναν κόσμο που αλλάζει: Συζητήσεις με τον Ντέϊβιντ Μπαρσαμιάν, συγγραφείς Ν.Τσόμσκι & Barsamian David, μετάφρ. Γιάννης Ε. Ανδρέου, εκδ. Πατάκη, 2008, ISBN 960-16-2974-2

Έργα για τον Τσόμσκι

• Δ. Θεοφανοπούλου-Κοντού, 1989: Μετασχηματιστική Σύνταξη. Από την θεωρία στην πράξη, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα.
• Δ. Θεοφανοπούλου-Κοντού, 2002: Γενετική Σύνταξη. Το πρότυπο της Κυβέρνησης και της Αναφορικής Δέσμευσης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα.
• Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, εισαγωγή στο Τσόμσκι, 1991: Συντακτικές Δομές εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, ελλ. μτφρ. Φ. Καβουκόπουλος από το [Τσόμσκι, 1957: Syntactic Structures, εκδ. Mouton, The Hague].
• Στίβεν Πίνκερ, 2000: Το γλωσσικό ένστικτο -Πώς ο νους δημιουργεί τη γλώσσα, εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα, ελλ. μτφρ. Ε. Μούμα από το [Steven Pinker, 1994: The Language Instict -The new science of language and mind, εκδ. Penguin]
• Τάκης Φωτόπουλος, Ο Καπιταλισμός του Τσόμσκι, Ο Μετακαπιταλισμός του Άλμπερτ και η Περιεκτική Δημοκρατία, εκδ. Γόρδιος, Αθήνα.
• Peter Wintonick, Mark Achbar, 1997,Κατασκευάζοντας Συναίνεση- Ο Νόαμ Τσόμσκι και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (Το βιβλίο της βραβευμένης ταινίας των Peter Wintonick και Mark Achbar, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, ελλ. μτφρ. Ν. Βούλγαρης

Δείτε επίσης

• Ιεραρχία Τσόμσκι
• Φιλοσοφία της γλώσσας

Παραπομπές

1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9  Απριλίου 2014.
2. «Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28  Σεπτεμβρίου 2015.
3. (Αγγλικά) Internet Movie Database. nm0159008. Ανακτήθηκε στις 13  Οκτωβρίου 2015.
4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 10  Δεκεμβρίου 2014.
5. «Хомский Ноам» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28  Σεπτεμβρίου 2015.
6. (Γερμανικά) Κατάλογος της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γερμανίας. 118520520. Ανακτήθηκε στις 14  Αυγούστου 2024.
7. globetrotter.berkeley.edu/people2/Chomsky/chomsky-con0.html.
8. www.unav.edu/web/ciencia-razon-y-fe/chomsky-la-naturaleza-humana-el-lenguaje-y-las-limitaciones-de-la-ciencia#:~:text=Chomsky%20es%20agn%C3%B3stico%20pero%20no,el%20mundo%20lo%20hacen%20movidos.
9. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11896756j. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
10. CONOR.SI. 6935651.
11. Ανακτήθηκε στις 4  Μαρτίου 2021.
12. The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/170897. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
13. Ανακτήθηκε στις 22  Μαΐου 2019.
14. Ανακτήθηκε στις 14  Ιουνίου 2019.
15. Ανακτήθηκε στις 20  Ιουνίου 2019.
16. www.nytimes.com/2006/09/23/books/23chomsky.html.
17. Ανακτήθηκε στις 23  Μαΐου 2019.
18. web.archive.org/web/20200804235511/https://www.bostonmagazine.com/news/2017/08/29/noam-chomsky-mit-arizona/.
19. Boston.com. archive.boston.com/news/education/higher/articles/2008/12/20/carol_chomsky_at_78_harvard_language_professor_was_wife_of_mit_linguist/. Ανακτήθηκε στις 20  Φεβρουαρίου 2022.
20. ncte.org/awards/george-orwell-award/. Ανακτήθηκε στις 20  Φεβρουαρίου 2022.
21. (Αγγλικά) Guggenheim Fellows database. noam-chomsky.
22. www.psychologicalscience.org/members/awards-and-honors/fellow-award/recipent-past-award-winners.
23. www.kyotoprize.org/en/laureates/.
24. www.apa.org/about/awards/scientific-contributions?tab=3.
25. cavavub.be/nl/eredoctoraten.
26. (Κινεζικά) Ministry of Education of the People's Republic of China. www.moe.gov.cn/s78/A22/xwb_left/moe_829/tnull_44386.html. Ανακτήθηκε στις 11  Απριλίου 2019.
27. amp.phil-fak.uni-koeln.de/professorinnen/2011-noam-chomsky. Ανακτήθηκε στις 19  Ιουλίου 2021.
28. www.ipb.org/sean-macbride-peace-prize/.
29. www.uspeaceprize.org.
30. sydneypeacefoundation.org.au/sydney-peace-prize/.
31. The Cambridge Dictionary of Philosophy (1999), Chomsky, Noam», Cambridge University Press, σελ. 138. «Chomsky, Noam (born 1928), preeminent American linguist, philosopher, and political activist... Many of Chomsky's most significant contributions to philosophy, such as his influential rejection of behaviorism... stem from his elaborations and defenses of the above consequences...»
32. e-rooster.gr» Βιβλιοκριτικές Φιλελευθερισμός » Ένας φιλελεύθερος αντικαπιταλιστής
33. Barsky, Robert Franklin (1997). Noam Chomsky: A Life of Dissent – Google Book Search. books.google.co.uk. ISBN 9781550222814. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2008.
34. Kordić, Snježana (1991). «Transformacijsko-generativni pristup jeziku u Sintaktičkim strukturama i Aspektima teorije sintakse Noama Chomskog» (στα Serbo-Croatian). SOL: lingvistički časopis 6 (12–13): 103–112. ISSN 0352-8715. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-09-02. https://www.webcitation.org/6ANNlKB4s?url=http://bib.irb.hr/datoteka/446914.Transformacijsko-generativni_pristup.PDF. Ανακτήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2012.
35. Noam Chomsky. «The 'Chomskyan Era' (Excerpted from The Architecture of Language)». Chomsky.info. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουνίου 2014. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2011.
36. Remarks on nominalization PDF
37. The minimalist program PDF
38. Minimalist Inquiries PDF
39. Barsky 1997, σελ. 95· McGilvray 2014, σελ. 4.
40. Sperlich 2006, σελ. 77.
41. Sperlich 2006, σελ. 14· McGilvray 2014, σελ. 17.
42. McGilvray 2014, σελ. 17.
43. Sperlich 2006, σελ. 74· McGilvray 2014, σελ. 16.
44. Rai 1995, σελίδες 20.
45. Rai 1995, σελίδες 42.
46. Sperlich 2006, σελ. 8.
47. Sperlich 2006, σελ. 74· McGilvray 2014, σελίδες 12–13.
48. Sperlich 2006, σελ. 71.
49. Sperlich 2006, σελ. 92.
50. McGilvray 2014, σελ. 13.
51. Pilkington, Ed (16 Μαΐου 2010). «Noam Chomsky barred by Israelis from lecturing in Palestinian West Bank». the Guardian. Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2016.
52. Bronner, Ethan (2010-05-17). «Israel Roiled After Chomsky Barred From West Bank». The New York Times. ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/2010/05/18/world/middleeast/18chomsky.html. Ανακτήθηκε στις 2016-05-04.
53. «Israel: Chomsky ban 'big mistake'». www.aljazeera.com. Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2016.
54. Rai 1995, σελίδες 70.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Wikiquote logo

Στα Βικιφθέγματα υπάρχει υλικό σχετικό με το λήμμα:    Νόαμ Τσόμσκι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Νόαμ Τσόμσκι

• Προσωπική ιστοσελίδα του Τσόμσκι
• Επίσημο ιστολόγιο (weblog)
• Ιστοσελίδα του Τσόμσκι στο MIT Αρχειοθετήθηκε 2007-02-10 στο Wayback Machine.
• ZNet: Αρχείο Νόαμ Τσόμσκι
• Άρθρο: Ένας φιλελεύθερος αντικαπιταλιστής
• Noam Chomsky (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)