Ο Προκόπιος ο Καισαρεύς (περί το 500 - 565) ήταν διάσημος Βυζαντινός ιστορικός στην Ύστερη αρχαιότητα από την Παράλιος Καισάρεια.[2][3][4] Ακολουθώντας ως γραμματέας τον στρατηγό Βελισάριο στους πολέμους του Ιουστινιανού, ο Προκόπιος συνέγραψε δύο κύρια ιστορικά έργα, ένα σχετικά με τους πολέμους της περιόδου 527 - 554 (Υπέρ των πολέμων λόγοι) και ένα σχετικά με το οικοδομικό έργο του Ιουστινιανού στην επικράτεια της αυτοκρατορίας (Περί Κτισμάτων), καθώς και ένα πρόσθετο έργο (Απόκρυφη Ιστορία) στο οποίο προσπαθεί, φτάνοντας στον λίβελο, να αποδομήσει την εικόνα των πρωταγωνιστών των δύο προηγουμένων.
| Προκόπιος | |
|---|---|
| Όνομα | Προκόπιος |
| Γέννηση | 500 Καισάρεια, Παλαιστίνη, Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Θάνατος | 565 |
| Επάγγελμα/ ιδιότητες | ιστορικός, δικηγόρος και συγγραφέας[1] |
| Υπηκοότητα | Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Είδη | Κοσμική ιστορία |
| Αξιοσημείωτα έργα | Υπέρ των πολέμων λόγοι Περί Κτισμάτων Απόκρυφη Ιστορία |
 Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα | |
| δεδομένα () | |
Η κύρια πηγή στοιχείων για την ζωή του Προκόπιου είναι το Λεξικό της Σούδας, μια Ελληνική εγκυκλοπαίδεια που γράφτηκε λίγο μετά το 975.[5] Γεννήθηκε και κατάγεται από την Καισάρεια που βρίσκεται στην Ρωμαϊκή επαρχία Παλαιστίνη Πρώτη.[5] Ο Προκόπιος δέχτηκε ανώτατη εκπαίδευση στα Αρχαία Ελληνικά και την Ρητορική στην διάσημη Ρητορική Σχολή της Γάζας.[6][7] Ακολούθησαν οι νομικές του σπουδές στην Νομική Σχολή της Βηρυτού και στην Κωνσταντινούπολη, έγινε διάσημος δικηγόρος και ρήτορας και άριστος γνώστης στην Λατινική γλώσσα με μεγάλη επιδεξιότητα. [5][8] Την πρώτη χρονιά της βασιλείας του κορυφαίου αυτοκράτορα Ιουστινιανού έγινε σύμβουλος του αρχιστράτηγου Βελισάριου. Ο Προκόπιος ακολούθησε τον Βελισάριο σε όλες τις εκστρατείες του στην δύση και κατέγραψε τα κατορθώματα του με λεπτομέρειες. Ακολούθησε τον Βελισάριο στην εκστρατεία του στην ανατολή μέχρι την ήττα του στην "μάχη του Καλλίνικουμ" (531) οπότε και ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.[9] Τον Ιανουάριο του 532 ο Προκόπιος κατέγραψε την Στάση του Νίκα και την σφαγή των στασιαστών στον Ιππόδρομο από τον Βελισάριο και τον Μούνδο.[10] Αργότερα (533) συνόδευσε τον Βελισσάριο στην βόρειο Αφρική στην εκστρατεία του στο Βασίλειο των Βανδάλων, παρέμεινε εκεί με τον νέο Βυζαντινό διοικητή Σολομόντα όταν ο Βελισσάριος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Προκόπιος κατέγραψε τα Ακραία καιρικά φαινόμενα των ετών 535-536, τα παρουσίασε ως φόντο στην εξιστόρηση των στρατιωτικών γεγονότων όπως η ανταρσία του στρατηγού Στότζα.[11] Συνόδευσε κατόπιν τον Βελισσάριο στην νέα του εκστρατεία στο Βασίλειο των Οστρογότθων στην Ιταλία. Η Γοτθική πολιορκία της Ρώμης διατηρήθηκε έναν χρόνο και εννέα μέρες, έληξε τον Μάρτιο του 538, κατόπιν έδωσε συμβουλή στον Βελισσάριο να εισέλθει στην Ραβέννα (540).[12] Οι σχέσεις του με τον Βελισσάριο φαίνεται ότι κατόπιν ψυχράνθηκαν, δεν τον ακολούθησε στην νέα του εκστρατεία στην Ιταλία εναντίον του διάσημου στρατηγού Τωτίλα (544).
Ο Προκόπιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας του μεγάλου λοιμού (πανώλη) που σκόρπισε τον θάνατο στην Κωνσταντινούπολη (541-542), τον οποίο και περιγράφει πολύ αναλυτικά. Αυτό περίπου το διάστημα ο Βελισάριος πέφτει σε δυσμένεια και απομακρύνεται, πράγμα που έχει τις επιπτώσεις του και στον Προκόπιο. Όταν ο Βελισάριος ανακλήθηκε στην ενεργό δράση το 544 και τέθηκε επικεφαλής νέας εκστρατείας κατά των Οστρογότθων της Ιταλίας, ο Προκόπιος μπήκε πάλι στην υπηρεσία του. Από το 549 και μετά βρίσκεται σταθερά στην Κωνσταντινούπολη, όμως δεν έχουμε καμιά πληροφορία για τα τελευταία χρόνια της ζωής του (όπως και για τα πρώτα μέχρι το 527). Εικάζεται ότι πέθανε το 554, χρονιά στην οποία σταματάει το ιστοριογραφικό του έργο ή κατ' άλλους μεταξύ 560-570, που είναι και το πιθανότερο.
- Υπέρ των πολέμων λόγοι, ιστοριογραφικό έργο σε οκτώ βιβλία, που καλύπτουν την περίοδο 527 - 553/554. Τα επτά πρώτα βιβλία, που πρέπει να γράφτηκαν μεταξύ 548 και 550, κυκλοφόρησαν στην Κωνσταντινούπολη το 551 και αναφέρονται στις νικηφόρες εκστρατείες του Βελισάριου κατά των Περσών (Βιβλία Α' και Β'), των Βανδάλων (Βιβλία Γ' και Δ') και των Γότθων (Βιβλία Ε' και Ζ'). Στο τελευταίο όγδοο βιβλίο, που είναι συμπληρωματικό των προηγούμενων και γράφτηκε αργότερα (πάντως πριν από το 555) περιγράφει τα γεγονότα μεταξύ 551-553/554.
- Περί Κτισμάτων, σε έξι βιβλία, όπου εξυμνεί τα έργα και τα οικοδομήματα που κατασκεύασε ο Ιουστινιανός σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, που εικάζεται ότι γράφτηκε κατά παραγγελία της αυτοκρατορικής αυλής.
- Ανέκδοτα ή Απόκρυφη Ιστορία, ένα τελείως διαφορετικό από τα προηγούμενα βιβλίο, όπου ανατρέπει την εικόνα που είχε δώσει για τον Ιουστινιανό και τον περίγυρό του στα άλλα βιβλία. Ο απίστευτος αυτός λίβελος θεωρήθηκε παλιότερα ότι δεν μπορεί να έχει γραφτεί από αυτόν. Η συγκριτική μελέτη του κειμένου όμως, απέδειξε ότι είναι δικό του. Δεν υπάρχει συμφωνία των ειδικών ούτε για το πότε γράφτηκε, ούτε για το πότε δημοσιεύτηκε αυτό το βιβλίο. Πάντως είναι αδύνατο να κυκλοφόρησε πριν από τον θάνατο του Ιουστινιανού (565), αν και υπάρχει η άποψη ότι κυκλοφόρησε νωρίτερα σε στενό κύκλο δυσαρεστημένων αριστοκρατικών.
Η αξία του έργου του
Θεωρείται ο κορυφαίος ιστοριογράφος της Ύστερης Αρχαιότητας ή του Πρώιμου Μεσαίωνα. Η επιμελημένη παιδεία του είναι φανερή στον τρόπο που αντιμετωπίζει τα πράγματα. Η γλώσσα του και το έργο του μιμούνται αρχαιοελληνικά πρότυπα, πράγμα που γίνεται ολοφάνερο στην περιγραφή του λοιμού του 542 στην Κωνσταντινούπολη, όπου μιμείται την αντίστοιχη περιγραφή του Θουκυδίδη για τον λοιμό της Αθήνας στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου.
Έχει συζητηθεί πολύ η στάση του απέναντι στον Χριστιανισμό. Μέσα από τα βιβλία του φαίνεται ότι θεωρεί τον εαυτό του χριστιανό. Δεν είναι όμως φανατικός Χριστιανός και οπωσδήποτε είναι επηρεασμένος και από αρχαιοελληνικές ιδέες, όπως η ειμαρμένη. Μέσα στη διήγησή του παρεμβάλλονται περιστατικά με θεόσταλτα σημάδια και όνειρα στα οποία φαίνεται να πιστεύει.
Τα ιστορικά κείμενά του δεν είναι μονότονες αφηγήσεις αλλά παρεμβάλλει πολλές πληροφορίες σχετικά με την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα των λαών που βρίσκονται γύρω από την αυτοκρατορία. Οι γεωγραφικές του πληροφορίες για τα σύνορα αυτών των φυλών είναι πολύτιμες σήμερα. Επίσης δεν αδιαφορεί για τα όσα συμβαίνουν στην αυτοκρατορία και αναφέρεται στη δημόσια διοίκηση, στα φορολογικά και σε άλλα θέματα. Οι πληροφορίες του στο Περί κτισμάτων είναι πολύ χρήσιμες στην κατανόηση της δημογραφικής κατανομής της αυτοκρατορίας, αλλά και στη σημερινή αρχαιολογία.
Στην Απόκρυφη ιστορία μας δείχνει ένα άλλο πρόσωπο, που οπωσδήποτε μειώνει το ιστορικό του κύρος, μια και αυτά που αναφέρει ξεπερνούν, σε ορισμένα σημεία, τα όρια της υπερβολής. Κατηγορεί τον αυτοκράτορα μετά τον θάνατό του[13] για δεσποτική τυραννία, απληστία και διαφθορά και τη γυναίκα του Θεοδώρα ως ακόλαστη και διεφθαρμένη, παρουσιάζοντάς και τους δύο ως δαιμονικά κατασκευάσματα. Οι κατηγορίες που εκτοξεύει πλήττουν και τον Βελισάριο και τη γυναίκα του Αντωνίνα. Έχει εκφραστεί η άποψη ότι η στάση του στην Απόκρυφη ιστορία μπορεί να οφείλεται στη δυσαρέσκειά του γιατί ποτέ δεν κατάφερε να πάρει κάποιο ανώτατο αυλικό αξίωμα, αν και υπήρξε ιλλούστρος και συγκλητικός για κάποιο διάστημα.
Μικρό απόσπασμα
Στο παρακάτω μικρό απόσπασμα από το έργο του Υπέρ των πολέμων λόγοι, βιβλίο Γ', Βανδαλικός πόλεμος, περιγράφει το ξεκίνημα του πλοίου του Βελισάριου από την Κωνσταντινούπολη, στην εκστρατεία κατά των Βανδάλων:
Ἓβδομον ἤδη ἔτος τὴν αὐτοκράτορα ἀρχήν ἔχων Ἰουστινιανὸς βασιλεὺς ἀμφὶ θερινὰς τροπὰς τὴν στρατηγίδα ἐκέλευσε ναῦν ὁρμίσασθαι ἐς τὴν ἀκτὴν ἣ πρὸ τῆς βασιλέως αὐλῆς τυγχάνει οὖσα. ἐνταῦθα Ἐπιφάνειος ἀφικόμενος, ὁ τῆς πόλεως ἀρχιερεύς, εὐξάμενός τε ὅσα εἰκὸς ἦν τῶν τινα στρατιωτῶν ἄρτι βεβαπτισμένον τε καὶ τοῦ Χριστιανῶν ὀνόματος μεταλαχόντα εἰς τὴν ναῦν εἰσεβίβασεν. οὕτω τοίνυν ὅ τε στρατηγὸς Βελισάριος καὶ Ἀντωνίνα ἡ γυνὴ ἔπλεον. ξυνῆν δὲ αὐτοῖς καὶ Προκόπιος, ὅς τάδε ξυνέγραψε, πρότερον μὲν καὶ μάλα κατορρωδήσας τὸν κίνδυνον, ὄψιν δὲ ὀνείρου ἰδὼν ὕστερον ἣ αὐτὸν θαρσῆσαί τε ἐποίησε καὶ ἐς τὸ στρατεύεσθαι ὥρμησεν.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
