Για άλλες χρήσεις, δείτε: Οβελίσκος (αποσαφήνιση).
Ο οβελίσκος (από το αρχαίο ελληνικό: ὀβελίσκος[1], υποκοριστικό του ὀβελός, (σούβλα, καρφί, μυτερός κίωνας)[2], αγγλικά: obelisk) είναι ένα ψηλό μνημείο με τέσσερεις πλευρές που στενεύει προς τα πάνω και καταλήγει σε πυραμοειδές σχήμα στο τέλος του, το πυραμίδιο. Τα μνημεία αυτά ονομάζονταν αρχικά «τεκχενού» από τους κατασκευαστές τους, τους Αρχαίους Αιγυπτίους. Οι Έλληνες που τους είδαν, χρησιμοποίησαν το ελληνικό οβελίσκος για περιγράψουν αυτά τα μνημεία, και η λέξη αυτή πέρασε στα Λατινικά και τα Αγγλικά[3]. Οι αρχαίοι οβελίσκοι είναι μονολιθικοί, δηλαδή αποτελούνται από μία μόνο πέτρα, ή αλλιώς λίθο. Αυτό αποτελεί, εκτός από το σχήμα του, κύριο χαρακτηριστικό του οβελίσκου, καθώς καταδεικνύει ότι αυτοί που τον ανήγειραν είχαν την τεχνολογική ικανότητα που απαιτείται για τη μετακίνηση και ανύψωση βράχων που ζυγίζουν εκατοντάδες τόνων. Ενώ αυτή η τεχνολογική δυνατότητα υπάρχει σήμερα, οι περισσότεροι σύγχρονοι οβελίσκοι αποτελούνται από πολλές πέτρες. Κάποιοι, όπως το Μνημείο Ουάσινγκτον είναι κτίσματα. Τυπικά, τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι πραγματικοί οβελίσκοι αλλά κτίσματα με σχήμα οβελίσκου.
Ο όρος στήλη γενικά χρησιμοποιείται για άλλους μνημειακούς, όρθιους, με επιγραφή και σκαλισμένους λίθους.
Αιγυπτιακοί
Δείτε επίσης: Κατάλογος οβελίσκων στη Ρώμη
.jpg)
Οι οβελίσκοι ήταν κυρίαρχο στοιχείο της αρχιτεκτονικής των αρχαίων Αιγυπτίων, οι οποίοι τους τοποθετούσανε σε ζευγάρια στην είσοδο ναών. Έχουν σωθεί αρχαίοι Αιγυπτιακοί οβελίσκοι (μαζί με τον "ημιτελή οβελίσκο", που βρέθηκε ημιτελώς λαξευμένος στο λατομείο του στο Ασσουάν). Οι οβελίσκοι αυτοί τώρα είναι διασκορπισμένοι ανά τον κόσμο, με λιγότερο από τους μισούς να παραμένουν στην Αίγυπτο.
Ο πιο παλιός οβελίσκος ναού που ακόμα βρίσκεται στην αρχική του θέση είναι ο 20,7 μέτρων και 120 τόνων[4] οβελίσκος από κόκκινο γρανίτη του Σέσωστρι Α΄ της Δωδέκατης Δυναστείας, στο διαμερίσματο Αλ-Ματαρίγια του σύγχρονου προαστίου του Καΐρου Ηλιούπολης[5].
Ο οβελίσκος συμβόλιζε τον θεό ήλιο Ρα, και κατά τη σύντομη θρησκευτική μεταρρύθμιση του Ακενατόν λέγεται ότι ήταν απολιθωμένη ακτίνα του Ατέν, του ηλιακού δίσκου. Πιστευόταν επίσης ότι ο θεός βρισκόταν μέσα στο κτίσμα.
Το μπενμπέν ήταν ο «λοφίσκος της δημιουργίας» που αναδύθηκε από τα αρχέγονα νερά της Νουν και όπου βγήκε ο δημιουργός θεός Ατούμ, σύμφωνα με το Ηλιουπολιτικό μύθο της δημιουργίας της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας. Η πέτρα Μπενμπέν (γνωστή και ως πυραμίδιο) είναι ο επιστεγαστικός λίθος της Αιγυπτιακής πυραμίδας, και σχετίζεται επίσης με τον οβελίσκο.
Έχει γίνει η υπόθεση από την αιγυπτιολόγο του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Πατρίσια Μπλάκγουελ Γκάρι και του αρχισυντάκτη του περιοδικού Astronomy Ρίτσαρντ Τάλκοτ ότι το σχήμα των αρχαίων Αιγυπτιακών πυραμίδων και οβελίσκων έχει προέλθει από φυσικά φαινόμενα που σχετίζονται με τον ήλιο (όντας ο θεός-ήλιος Ρα η μεγαλύτερη θεότητα των Αιγυπτίων)[6]. Η έμπνευση για το σχήμα της πυραμίδας και του οβελίσκου μπορεί να είναι αστρονομικά φαινόμενα που είχαν πριν παραβλεφθεί, και σχετίζονται με την ανατολή και τη δύση: το ζωδιακό φως και τους ηλιακούς πυλώνες αντίστοιχα.
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι είχαν επηρεαστεί πολύ από τη μορφή των οβελίσκων, σε σημείο σήμερα να υπάρχουν δύο φορές περισσότεροι (αρχαίοι Αιγυπτιακοί) οβελίσκοι στη Ρώμη απ’ ό, τι στην Αίγυπτο. Μετά τη Ρωμαϊκή περίοδο, όλοι οι οβελίσκοι έχουν πέσει και ανεγερθεί ξανά σε άλλη τοποθεσία, εκτός από τον Οβελίσκο του Βατικανού που παραμένει στο σημείο που στήθηκε αρχικά.
Ο μεγαλύτερος που στέκεται και ψηλότερος Αιγυπτιακός οβελίσκος είναι ο Οβελίσκος του Λατερανού που βρίσκεται στην πλατεία στη δυτική πλευρά της Βασιλικής του Λατερανού, με ύψος 32,2 μέτρα και βάρος 455 τόνους[7].
Οι Αιγυπτιακοί οβελίσκοι στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ανεγέρθηκαν όλοι στη Ρώμη. Ο Ηρώδης ο Μέγας μιμούμενους τους Ρωμαίους υποστηρικτές του ανήγειρε έναν Αιγυπτιακό οβελίσκο από κόκκινο γρανίτη στο ιπποδρόμιο της νέας του πόλης Καισάρειας, στη βόρεια Ιουδαία. Είχε 12 μέτρα ύψος και ζύγιζε περίπου 100 τόνους[8]. Ανακαλύφθηκε από τους αρχαιολόγους και έχει ανεγερθεί ξανά στην προηγούμενη θέση του.
Στην Κωνσταντινούπολη ο Αυτοκράτορας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Θεοδόσιος Α΄ μετέφερε έναν οβελίσκο το 390 και τον έστησε στον ιπποδρόμιό του, πέρασε από Σταυροφόρους και Σελτζούκους και σήμερα στέκεται στην Πλατεία του Ιπποδρόμου στη σύγχρονη Κωνσταντινούπολη. Αυτός ο οβελίσκος είχε 29 μέτρα ύψος, και ζύγιζε 380 τόνους. Το χαμηλότερο μισό του λέγεται ότι βρισκόταν επίσης στην Κωνσταντινούπολη, αλλά τώρα έχει χαθεί. Έτσι όπως βρίσκεται σήμερα στην Κωνσταντινούπολη ο οβελίσκος έχει ύψος 20 μέτρα[9].
Ο πιο γνωστός οβελίσκος ίσως είναι ο 25 μέτρων και 331 τόνων οβελίσκος στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη[7]. Ο οβελίσκος μέχρι το 37 μ.Χ. βρισκόταν στο μέρος του στον Ιππόδρομο του Νέρωνα, τοποθεσία στην οποία χτίστηκε η Βασιλική του Αγίου Πέτρου:
- "Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στο έργο του Φυσική Ιστορία αναφέρεται στη μεταφορά του οβελίσκου από την Αίγυπτο στη Ρώμη με εντολή του Αυτοκράτορα Γάιου (Καλιγούλα) ως πολύ ξεχωριστό γεγονός. Το ποταμόπλοιο που τον μετέφερε είχε ένα τεράστιο κατάρτι από ξύλο ελάτου που δεν μπορούσαν να αγκαλιάσουν τέσσερεις άντρες. Χρειάστηκαν 120 μόδια φακές για έρμα. Έχοντας εκπληρώσει τον σκοπό του, το γιγάντιο σκάφος δεν χρειαζόταν πια. Έτσι, γεμισμένο με πέτρες και τσιμέντο, βυθίστηκε για να αποτελέσει το θεμέλιο της εξωτερικής προβλήτας του νέου λιμανιού της Όστιας."[10].
Η ανέγερση ξανά σε άλλο σημείο του οβελίσκου ήταν πρόκληση ακόμα και για τον Μικελάντζελο, αλλά ο Σίξτος Ε΄ ήταν αποφασισμένος να τον ανεγείρει μπροστά από τον Άγιο Πέτρο, του οποίου το κλίτος ακόμα δεν είχε χτιστεί. Ανήγειρε ένα ξύλινο ομοίωμα σε πλήρες μέγεθος μέσα σε λίγους μήνες από την εκλογή του. Ο Ντομένικο Φοντάνα, ο βοηθός του Τζάκομο ντέλλα Πόρτα στην κατασκευή της Βασιλικής, παρουσίασε στον Πάπα ένα μικρό μοντέλο από ξύλο και ένα μικρό ομοίωμα του οβελίσκου από μολύβι, τον οποίο ο ίδιος ο Σίξτος μπόρεσε να σηκώσει με το σήκωμα ενός μοχλού. Το έργο ανατέθηκε στον Φοντάνα.
Αρχικά ο οβελίσκος, μισό-θαμμένος από τα χρόνια, ανασκάφτηκε όπως ήταν. Μετά, χρειάστηκε από τις 30 Απριλίου ως τις 17 Μαΐου του 1586 για να μεταφερθεί στην Πλατεία. Επίσης, απαιτήθηκαν περίπου 1000 άντρες, 140 άλογα, και 47 γερανοί. Η ανέγερση που προγραμματίστηκε για τις 14 Σεπτεμβρίου, Γιορτή της Υψώσεως του Σταυρού, παρακολουθήθηκε από μεγάλο πλήθος κόσμου. Ήταν μεγάλο κατόρθωμα μηχανικής, που δημιούργησε φήμη για τον Φοντάνα, ο οποίος την περιέγραψε στο εικονογραφημένο με χαρακτικά βιβλίο Della Trasportatione dell'Obelisco Vaticano et delle Fabriche di Nostro Signore Papa Sisto V (1590)[11][12], το οποίο μόνο του έθεσε νέα στάνταρτ στη μετάδοση τεχνικών πληροφοριών, και επηρέασε κατοπινές εκδόσεις για την αρχιτεκτονική με την εξαντλητική του ακρίβεια[13]. Πριν την ανέγερση του ο οβελίσκος εξορκίστηκε. Λέγεται ότι ο Φοντάνα είχε ομάδα αλόγων κούρσας για να διαφύγει σε περίπτωση που το εγχείρημα αποτύγχανε. Όταν έφτασε ο Κάρλο Μαντέρνο για να χτίσει το κλίτος της Βασιλικής, έπρεπε να βάλει την πιο μικρή λοξότητα στον άξονά του, για να ευθυγραμμίζεται ακριβώς με τον οβελίσκο.
Υπό τον Σίξτο Ε΄ ανεγέρθηκαν στη Ρώμη ακόμα τρεις οβελίσκοι: αυτός πίσω από τη Σάντα Μαρία Ματζόρε (1587), ο γιγάντιος οβελίσκος στη Βασιλική του Λατερανού (1588), και αυτός στην Πιάτσα ντελ Πόπολο (1589)[14].
Ένας οβελίσκος υπάρχει μπροστά από την εκκλησία Τρινιτά ντέι Μόντι, στην αρχή της Σκαλινάτα. Ένας άλλος οβελίσκος υπάρχει στη Ρώμη σε ανάγλυφο, να μεταφέρεται στην πλάτη ελέφαντα. Η Ρώμη «έχασε» έναν οβελίσκο, τον Οβελίσκο Μπόμπολι, όταν οι Μέδικοι τον μεταφέρθηκε το 1790 από τη Βίλα Μέντιτσι (όπου άφησαν ένα αντίγραφο) στους Κήπους Μπόμπολι δίπλα στο Παλάτσο Πίττι, στη Φλωρεντία.
Πολλοί άλλοι Αιγυπτιακοί οβελίσκοι έχουν ανεγερθεί εκ νέου αλλού. Οι πιο γνωστοί από αυτούς είναι το ζευγάρι των Βελόνων της Κλεοπάτρας, αυτός του Λονδίνου 21 μέτρων (69 πόδια) και αυτός της Νέας Υόρκης (70 πόδια), και ο Οβελίσκος του Λούξορ στην Πλας ντε λα Κονκόρντ στο Παρίσι[15].
Οι αρχαίοι Αιγυπτιακοί οβελίσκοι που βρίσκονται ανά τον κόσμο είναι:
- Αίγυπτος – 8
- Φαραώ Τούθμωσις Α΄, Ναός του Καρνάκ, Λούξορ
- Φαραώ Ραμσής Β΄, Ναός του Λούξορ
- Φαραώ Χατσεψούτ, Ναός του Καρνάκ, Λούξορ
- Φαραώ Σέσωστρις Α΄, περιοχή περιοχή Αλ-Μαάλλα του διαμερίσματος Αλ-Ματαρίγια, σύγχρονη Ηλιούπολη, Κάιρο
- Φαραώ Ραμψής Γ΄, Μουσείο του Λούξορ
- Φαραώ Ραμσής Β΄, Νήσος Γκεζίρα [16]
- Φαραώ Ραμσής Β΄, Διεθνές Αεροδρόμιο του Καΐρου
- Φαραώ Σέτι Β΄, Ναός του Καρνάκ, Λούξορ
- Γαλλία – 1
- Φαραώ Ραμσής Β΄, Οβελίσκος του Λούξορ, Πλας ντε λα Κονκόρντ, Παρίσι
- Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής – 1
- Φαραώ Τούθμωσις Γ΄, "Βελόνα της Κλεοπάτρας", Σέντραλ Παρκ, Νέα Υόρκη
- Ηνωμένο Βασίλειο – 4
- Φαραώ Τούθμωσις Γ΄, "Βελόνα της Κλεοπάτρας", Ανάχωμα Βικτώριας, Λονδίνο
- Φαραώ Αμενχοτέπ Β΄, Πανεπιστήμιο του Ντούρχαμ, Ντούρχαμ
- Φαραώ Πτολεμαίος Θ΄, Οβελίσκος της Φίλαι, Κίνγκστον Λέισι, Ντόρσετ
- Φαραώ Νεκτανεβώ Β΄ Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο (από ζευγάρι οβελίσκων)
- Ισραήλ – 1
- Οβελίσκος της Καισαρείας
- Ιταλία – 13 (περιλαμβανομένου και αυτού στο Βατικανό)
- Ρώμη — 8 αρχαίοι Αιγυπτιακοί οβελίσκοι (βλ. Κατάλογος οβελίσκων στη Ρώμη)
- Πιάτσα ντελ Ντουόμο, Κατάνια, Σικελία
- Μπενεβέντο, δύο οβελίσκοι
- Οβελίσκος Μπόμπολι, Φλορεντία
- Ουρμπίνο
- Πολωνία – 1
- Ραμσής Β΄, Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόζναν, Πόζναν (δάνειο από το Αιγυπτιακό Μουσείο του Βερολίνου)[17]
- Τουρκία – 1
- Φαραώ Τούθμωσις Γ΄, ο Οβελίσκος του Θεοδόσιου Α΄ στον Ιππόδρομο, Κωνσταντινούπολη
Ασσυριακοί
Μνημεία οβελίσκων είναι επίσης γνωστά από τον Ασσυριακό πολιτισμό, όπου ανεγείρονταν ως δημόσια μνημεία που μνημόνευαν τα κατορθώματα του Ασσυριακού βασιλιά.
Το Βρετανικό Μουσείο έχει τέσσερεις Ασσυριακούς οβελίσκους:
Τον Άσπρο Οβελίσκο του Ασουρνασιρπάλ Α΄ (που ονομάζεται έτσι λόγω του χρώματός του), που ανακαλύφθηκε από τον Χορμούζντ Ρασσάμ το 1853 στη Νινευή. Τον οβελίσκο ανήγειρε είτε ο Ασουρνασιρπάλ Α΄ (1050–1031 π.Χ.) ή ο Ασουρνασιρπάλ Β΄ (883–859 π.Χ.). Φέρει επιγραφή που αναφέρεται στη λεηλασία αγαθών, ανθρώπων και κοπαδιών που έφερε πίσω στην πόλη του Ασούρ. Τα ανάγλυφα του οβελίσκου αναπαριστούν στρατιωτικές εκστρατείες, κυνήγια, συμπόσια για εορτασμό νικών, και σκηνές απόδοσης φόρου υποτελείας.
Ο Οβελίσκος Ρασσάμ, από το όνομα αυτού που τον ανακάλυψε, βρέθηκε στην ακρόπολη της Νιμρούντ (η βιβλική Χαλάχ). Τον ανήγειρε ο Ασουρνασιμπάλ Β΄, αν και σήμερα σώζονται μόνο κομμάτια του. Τα ανάγλυφα σε αυτά τα κομμάτια αναπαριστούν σκηνές απόδοσης φόρου υποτελείας στον βασιλιά από τη Συρία και τη δύση[18].
Ο Μαύρος Οβελίσκος ανακαλύφθηκε από τον σερ Όστιν Χένρι Λάιαρντ (Sir Austen Henry Layard) το 1846 στην ακρόπολη της Νιμρούντ. Τον ανήγειρε ο Σαλμανασέρ Γ΄ και τα ανάγλυφα αναπαριστούν σκηνές απόδοσης φόρου υποτελείας και την απεικόνιση δύο υποταγμένων ηγεμόνων, τον Ιηού τον Ισραηλίτη, και τον Σουά από το Γκιλζανού (Gilzanu), σε στάσεις και με κινήσεις υποταγής στον βασιλιά. Τα ανάγλυφα συνοδεύονται από επιγραφές, αλλά εκτός από αυτές ο οβελίσκος φέρει μια μεγαλύτερη επιγραφή που καταγράφει μια από τις πιο τελευταίες παραλλαγές των χρονικών του Σαλμανασέρ Γ΄, που καλύπτουν την περίοδο από την άνοδό του στον θρόνο μέχρι το 33ο έτος της βασιλείας του.
Ο Σπασμένος Οβελίσκος, που επίσης ανακαλύφθηκε από τον Ρασσάμ στη Νινευή. Έχει αποκατασταθεί μόνο η κορυφή αυτού του μονόλιθου στο Βρετανικό Μουσείο. Είναι ο παλιότερος καταγεγραμμένος οβελίσκος από την Ασσυρία, χρονολογούμενος τον 11ο αιώνα π.Χ.[19].
Αξουμιτικοί
Ένας αριθμός οβελίσκων έχουν λαξευτεί στο αρχαίο Βασίλειο του Αξούμ της σημερινής βόρειας Αιθιοπίας. Μαζί με την 21 μέτρων Στήλη του Βασιλιά Εζάνα, τον τελευταίο και τον μόνο που δεν είχε σπάσει, το πιο γνωστό παράδειγμα Ακουμιτικού οβελίσκου είναι ο 24 μέτρων Οβελίσκος του Αξούμ. Κατασκευάστηκε περίπου τον 4ο αιώνα μ.Χ. και με το πέρασμα του χρόνου κατέρρευσε και έσπασε σε τρία κομμάτια. Σε αυτήν την κατάσταση βρέθηκε από Ιταλούς στρατιώτες το 1935, μετά τον Δεύτερο Ιταλό-Αιθιοπικό Πόλεμο, λεηλατήθηκε, και μεταφέρθηκε στη Ρώμη το 1937, όπου στεκόταν στην Πιάτσα Πορτα Καπένα (Piazza di Porta Capena). Η Ιταλία συμφώνησε σε συμφωνία του ΟΗΕ το 1947 να τον επιστρέψει, αλλά δεν επικύρωσε τη συμφωνία ως το 1997, μετά από χρόνια πιέσεων και διάφορων διακανονισμών. Το 2003 η Ιταλική κυβέρνηση έκανε τα πρώτα βήματα για την επιστροφή του, η οποία έγινε το 2005, και τελικά το 2008 πραγματοποιήθηκε η ανέγερσή του στην αρχική του θέση.
Ο μεγαλύτερος γνωστός οβελίσκος, η Μεγάλη Στήλη στο Αξούμ, σήμερα έχει καταρρεύσει, με 33 μέτρα ύψος και 3 μέτρα επί 2 στη βάση (και βάρους 520 τόνων)[20] είναι ένα από τα μεγαλύτερα κομμάτια μονοκόμματης πέτρας που έχουν δουλευτεί ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία (το μεγαλύτερο είναι είτε στο Μπάαλμπεκ ή στο Ραμέσσειο), και πιθανώς κατέρρευσε κατά την ανέγερση ή σύντομα μετά από αυτήν, καταστρέφοντας ένα μεγάλο μέρος του ταφικού θαλάμου από κάτω του. Οι οβελίσκοι, που κανονικά αποκαλούνται στήλες (στα ντόπια χαουίλτ ή χαουιλτί) καθώς δεν καταλήγουν σε πυραμίδα, χρησιμοποιούνταν για να δείχνουν τάφους και ταφικούς θαλάμους. Οι μεγαλύτεροι από αυτούς τους οβελίσκους ήταν για τους βασιλικούς ταφικούς θαλάμους και ήταν διακοσμημένοι με πολυεπίπεδα ψευτοπαράθυρα και ψευτοθύρες, ενώ η αριστοκρατία είχε μικρότερους και λιγότερο διακοσμημένους. Ενώ όρθιοι σώζονται πολύ λίγοι μεγάλοι, υπάρχουν όρθιοι εκατοντάδες.
Αρχαίοι Ρωμαϊκοί
Οι Ρωμαίοι ανάθεταν την κατασκευή οβελίσκων σε αρχαίο Αιγυπτιακό στιλ. Παραδείγματα περιλαμβάνουν:
- Αρλ, Γαλλία —ο Οβελίσκος της Αρλ, στο Πλατεία της Δημοκρατίας (Place de la République), 4ος αιώνας, αρχαίος a Ρωμαϊκός
- Μπενεβέντο, Ιταλία— Ρωμαϊκοί οβελίσκοι[21][22]
- Μόναχο — οβελίσκος του Τίτου Σέξτιου Αφρικανού, Κρατικό Μουσείο Αιγυπτιακής Τέχνης, Κουνσταρεάλ, Μόναχο, 1ος αιώνας μ.Χ.
- Ρώμη — πέντε αρχαίοι Ρωμαϊκοί οβελίσκοι. Βλ. Κατάλογος οβελίσκων στη Ρώμη.
Βυζαντινοί
- Κτιστός οβελίσκος, Ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης. Χτίστηκε από τον Κωνσταντίνο Ζ΄ (905–959) και αρχικά ήταν καλυμμένος με επιχρυσωμένες χάλκινες πλάκες.
Προ-Κολομβιανοί
Ο προϊστορικός Οβελίσκος του Τέλλο, που βρέθηκε το 1919 στο Τσαβίν ντε Χουαντάρ στο Περού, είναι μια μονολιθική στήλη με αναλογίες παρόμοιες οβελίσκου. Έχει εγχαραχθεί με τεχνική εηχού ανάγλυφου με σύμβολα Τσαβίν, όπως σειρά δοντιών και κεφάλια ζώων. Τοποθετημένο για πολύ καιρό στο Εθνικό Μουσείο Αρχαιολογίας, Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Περού (Museo Nacional de Arqueología, Antropología e Historia del Perú) στη Λίμα, μεταφέρθηκε στο Εθνικό Μουσείο του Τσαβίν (Museo Nacional de Chavín), που άνοιξε τον Ιούλιο του 2008. Ο οβελίσκος πήρε το όνομά του από τον αρχαιολόγο Χούλιο Τέλλο (Julio C. Tello), ο οποίος τον ανακάλυψε και θεωρούταν ο "πατέρας της Περουβιανής αρχαιολογίας". Ήταν ο πρώτος ιθαγενής αρχαιολόγος της Αμερικής[23].
Αυτοί είναι κάποιοι από τους οβελίσκους της σύγχρονης εποχής (ως έχει ο πίνακας είναι με κατάταξη με χρονολογία).
| Όνομα | Εικόνα | Τοποθεσία | Χώρα | Ύψος (μ.) | Ολοκλήρωση | Σημειώσεις |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Οβελίσκος Ρίπον | .jpg) | Ρίπον | Ηνωμένο Βασίλειο | 24 | 1702 | Ο πρώτος μεγάλου μεγέθους οβελίσκος στη Βρετανία[24] |
| Οβελίσκος Στίλοργκαν |  | Στίλοργκαν, Δουβλίνο | Ιρλανδία | 30 | 1727 | |
| Οβελίσκος Μάμχεντ |  | Μάμχεντ (Mamhead) | Ηνωμένο Βασίλειο | 30 | 1742–1745 | Για βοήθεια στη ναυσιπλοΐα[25] |
| Μνημείο Γκρότον |  | Φρούριο Γκρίσγολντ, Γκρότον Κονέκτικατ | Η.Π.Α. | 41 | 1830 | [26] |
| Μνημείο του Λόφου Μπάνκερ |  | Τσάρλσταουν, βοστόνη, Μασαχουσέτη | Η.Π.Α. | 67 | 1827-43 | [27] |
| Μνημείο Λάνσντοουν |  | Ουΐλτσαϊαρ, Αγγλία | Ηνωμένο Βασίλειο | 38 | 1845 | Ανεγέρθη από τον 3ο Μαρκήσιο του Λάνσντοουν ως μνημείο για τον σερ Γουίλιαμ Πέττι (William Petty)[28] |
| Μνημείο Ουέλλινγκτον |  | Ουέλλινγκτον, Σόμερσετ | Ηνωμένο Βασίλειο | 53 | 1854 | [29] |
| Μνημείο Ουέλλινγκτον |  | Φίνιξ Παρκ, Δουβλίνο | Ιρλανδία | 62 | 1861 | Ο ψηλότερος της Ευρώπης[30] |
| Μνημείο Ουάσινγκτον |  | Ουάσινγκτον | Η.Π.Α. | 169 | 1884 | Ο μεγαλύτερος του κόσμου[31][32] |
| Μνημείο της Μάχης του Μπέννινγκτον |  | Μπέννινγκτον, Βερμόντ | Η.Π.Α. | 92 | 1889 | [33] |
| Μνημείο Φλάγκλερ |  | Νησί του Μνημείου Φλάγκλερ, Παραλία Μαϊάμι, Φλόριντα | Η.Π.Α. | 34 | 1920 | [34] |
| - |  | Πλατεία Μνημείου Βετεράνων (Veterans Memorial Plaza), Ινδιανάπολη, Ιντιάνα | Η.Π.Α. | 30 | 1923 | [35] |
| Μνημείο Τζέφερσον Ντέιβις |  | Φέρβιου (Fairview), Κεντάκι | Η.Π.Α. | 107 | 1924 | |
| Μνημείο Χάι Πόιντ |  | Χάι Πόιντ, Μόνταγκιου, Νιου Τζέρσεϊ | Η.Π.Α. | 67 | 1930 | Βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του Νιου Τζέρσεϊ, υψόμετρο 550 μέτρα |
| Οβελίσκος του Μοντεβιδέο |  | Μοντεβιδέο | Ουρουγουάη | 40 | 1930 | [36] |
| Οβελίσκος του Μουένο Άιρες |  | Μπουένος Άιρες | Αργεντινή | 71,5 | 1936 | |
| Οβελίσκος Trujillo |  | Σάντο Ντομίγκο | Δομινικανή Δημοκρατία | 137 | 1937 |
Στην Ελλάδα ο οβελίσκος, σε μικρό μέγεθος κυρίως, απαντάται κυρίως σε δύο περιπτώσεις, σε ταφικά μνημεία / τάφους, και σε μνημεία / ηρώα. Η χρήση στην πρώτη περίπτωση απαντάται και στη Ρωμαϊκή περίοδο της Ελλάδας, καθώς οι τάφοι της περιόδου αυτής έχουν τη μορφή αψίδας, κίονα, πυραμίδας, οβελίσκου κ.τ.λ.[37]. Όσον αφορά στη δεύτερη περίπτωση, η χρήση οβελίσκου ως ηρώου απαντάται σε μεγάλη κλίμακα στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο[38]. Κάποια παραδείγματα των παραπάνω μεταξύ των πολλών είναι, το Μνημείο των Φιλελλήνων στο Ναύπλιο [39], το μνημείο για τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου στην Πύλο[40], το Μνημείο στη Γέφυρα Ντε Μποσέ στο Αργοστόλι[41], το Μνημείο του Νικηταρά στην Αργολίδα[42], το Μνήμα του Γάλλου ή Γαλλικό Μνημείο στο Άγγλο-Γαλλικό Νεκροταφείο στο Νέο Φάληρο[43], και σε διάφορους τάφους[44][45].
Οι οβελίσκοι στην Ελλάδα που δεν περιλαμβάνονται στις παραπάνω δύο κατηγορίες είναι λίγοι[46]:
- Ο Οβελίσκος της Νάουσας, 2002, 11 μέτρα, κατασκευάστηκε ως αξιοθέατο της πόλης [47]
- Ο Οβελίσκος του Χάουαρντ Ντάγκλας (Howard Douglas) ή Κολόνα του Ντούγκλα στην Κέρκυρα, 1843, κατασκευάστηκε προς τιμήν του Άγγλου πρόξενου Χάουαρντ Ντάγκλας[48][49]
- Οβελίσκος στο Πάρκο Μεσογειακών Αγώνων στην Πάτρα, 2008, το πάρκο κατασκευάστηκε για τη διεκδίκηση των Μεσογειακών Αγώνες του 2009 από την Πάτρα[50][51]
- Ο οβελίσκος στο Σιντριβάνι της Θεσσαλονίκης, 1889, κατασκευάστηκε ως μέρος του μνημείου[52]
Όσον αφορά άλλες περιπτώσεις που αναφέρεται ο όρος οβελίσκος στην Ελλάδα, μπορεί να αναφερθεί το Ύψωμα του Οβελίσκου στη Δοϊράνη, Κιλκίς, όπου υπάρχει μνημείο για τους πεσόντες στις μάχες τις περιόδου 1916-1918[53], και που ονομάζεται έτσι παρόλο που το μνημείο δεν έχει μορφή οβελίσκου, ο οβελίσκος στην κεντρική πλατεία της Νέας Σμύρνης που επίσης δεν έχει τη μορφή οβελίσκου[54], και ένας τούβλινος οβελίσκος (ο οποίος δεν καταλήγει σε πυραμίδα) στον Λόφο Φιλοπάππου που δείχνει τα σημεία του ορίζοντα[55]. Επίσης, οβελίσκος ύψους 30 μέτρων όπου στη βάση του θα είχε την προτομή του Γεωργίου Α΄ ήταν στα σχέδια του αρχιτέκτονα Λούντβιχ Χόφμαν (Ludwig Hoffmann, 1852-1932) να ανεγερθεί στην Ομόνοια[56].
Τέλος, ο βαίτυλος ήταν μια πέτρα, και επίσης το σύμβολο και απεικόνιση του θεού Απόλλωνα[57], ο οποίος ως Αγυιεύς λατρευόταν με τη μορφή βαίτυλου[58], η οποία πέτρα ήταν οξυτενής κίονας με τη μορφή οβελίσκου, αναπαραστάσεις του οποίου έχουν σωθεί σε νομίσματα[59][60][61].
Οβελίσκος στο Πάρκο των Μεσογειακών Αγώνων, Πάτρα
Ο οβελίσκος στο Σιντριβάνι της Θεσσαλονίκης
Ο Οβελίσκος της Νάουσας
Το μνημείο για τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, Πύλος
Το Μνημείο Φιλελλήνων, Ναύπλιο
Μνημείο για τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, Λευκάδα
Μνημείο, Μεθώνη
Μνημείο, Μέση Μηλιά
Στο τέλος του καλοκαιριού του 1999, οι Ρότζερ Χόπκινς (Roger Hopkins) και Μαρκ Λέχνερ συνεργάστηκαν με την ομάδα της τηλεοπτικής επιστημονικής σειράς για να ανεγείρουν έναν οβελίσκο 25 τόνων. Αυτή ήταν η Τρίτη προσπάθεια για την ανέγερση οβελίσκου. Οι πρώτες δύο, το 1994 και το 1999 κατέληξαν σε αποτυχία. Υπήρξαν επίσης δύο επιτυχημένες προσπάθειες ανέγερσης οβελίσκου δύο τόνων, και μία εννιά τόνων. Τελικά, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 1999, μετά από την εμπειρία τους, μπόρεσαν να ανεγείρουν τον οβελίσκο των 25 τόνων.
Πρώτα οι Χόπκινς και Ραΐς Αμπντέλ Αλίμ οργάνωσαν ένα πείραμα για να σύρουν μία πέτρα βάρους περίπου 25 τόνων. Οργάνωσαν τη διαδρομή τοποθετώντας ξύλινες ράγες στο έδαφος, και βάζοντας σε αυτές έλκηθρο που σήκωνε τον ογκόλιθο βάρους περίπου 25 τόνων. Αρχικά χρησιμοποίησαν πάνω από 100 άτομα στην προσπάθεια να τον τραβήξουν αλλά δεν μπόρεσαν να τον μετακινήσουν. Τελικά, με πάνω από 130 άτομα τραβώντας σε συγχρονισμό και ακόμα περίπου 12 να προωθούν μπροστά το έλκηθρο, μετακίνησαν τον ογκόλιθο. Σε μία μέρα, οι εργάτες μπόρεσαν να τον τραβήξουν 3 με 6 έξι μέτρα. Παρά τα προβλήματα με σπασμένα σκοινιά, απέδειξαν ότι το μνημείο μπορεί να μετακινηθεί με αυτόν τον τρόπο[62]. Παρόμοια πειράματα έγιναν στην Αίγυπτο και άλλα μέρη για τη μεταφορά ογκόλιθων χρησιμοποιώντας μόνο αρχαία τεχνολογία, κάποιες από τις οποίες αναφέρονται εδώ.
Ένα πείραμα ήταν η μεταφορά ενός μικρού οβελίσκου σε βάρκα στον ποταμό Νείλο. Η βάρκα κατασκευάστηκε με βάση τα αρχαία Αιγυπτιακά πρότυπα. Έπρεπε να είναι πολύ φαρδιά για να χωρέσει τον οβελίσκο, με αναλογία 2 με 1 μήκους και πλάτους, και ήταν τουλάχιστον δύο φορές πιο μακριά από τον οβελίσκο. Ο οβελίσκος ήταν περίπου 3 μέτρα και όχι παραπάνω από 5 τόνους. Μια βάρκα αρκετά μεγάλη για να μεταφέρει τους μεγαλύτερους αρχαίους Αιγυπτιακούς οβελίσκους με αυτές τις αναλογίες, θα πρέπει να ήταν περίπου 61 μέτρα μήκος και 30 πλάτος. Οι εργάτες χρησιμοποίησαν σκοινιά τα οποία ήταν τυλιγμένα σε έναν οδηγό που τους επέτρεπε να τραβάνε μακριά από το ποτάμι ενώ τον σέρνανε στη βάρκα. Η βάρκα καθελκύσθηκε με επιτυχία στον Νείλο.
Η τελική και επιτυχημένη τελετή ανέγερσης οργανώθηκε από τους Ρικ Μπράουν (Rick Brown), Χόπκινς, Λέχνερ και Γρενγκ Μούλλεν (Gregg Mullen) σε λατομείο της Μασαχουσέτης. Οι εργασίες της προετοιμασίας έγιναν με μοντέρνα τεχνολογία, αλλά τα πειράματα έδειξαν ότι με αρκετό χρόνο και άτομα θα μπορούσαν να είχαν γίνει μόνο με αρχαία τεχνολογία. Αρχικά, ο οβελίσκος ήταν τοποθετημένος σε ένα μία ράμπα από χαλίκι και πέτρα. Ένα χαντάκι στη μέση είχε γεμιστεί με ξερή άμμο. Προηγούμενα πειράματα έδειξαν ότι η βρεγμένη άμμος δεν θα μετακινιούνταν τόσο καλά. Η ράμπα ασφαλίστηκε με πέτρινα τοιχία. Τα άτομα ανήγειραν τον οβελίσκο αφαιρώντας σιγά-σιγά την άμμο, ενώ τρεις ομάδες εργατών χειρίζονταν σκοινιά για να ελέγχουν την κάθοδό του στον λάκκο. Το πίσω τοιχίο είχε σχεδιαστεί ώστε να καθοδηγήσει τον οβελίσκο στη σωστή θέση. Ο οβελίσκος έπρεπε να ακολουθήσει συγκεκριμένη αυλάκωση, τέτοια που να τον αποτρέπει από το να γλιστρήσει. Για την αποφυγή αυτής της πιθανότητας, χρησιμοποίησαν σκοινιά "φρεναρίσματος". Τέτοιες αυλακώσεις έχουν βρεθεί σε αρχαία βάθρα. Η βαρύτητα έκανε την περισσότερη δουλειά μέχρι τις τελευταίες 15 μοίρες που ο οβελίσκος έπρεπε να τραβηχτεί όρθιος. Ολοκλήρωσαν το έργο στις 12 Σεπτεμβρίου[63].
Το πείραμα αυτό έχει χρησιμοποιηθεί για να εξηγηθεί πώς οβελίσκοι μπορούν να είχαν ανεγερθεί στο Λούξορ και σε άλλες τοποθεσίες. Αυτή η διαδικασία φαίνεται να στηρίζεται από έναν κύλινδρο παπύρου 3.000 χρόνων στην οποία ένας γραφέας πειράζει έναν άλλο, λέγοντας του να στήσει ένα μνημείο για «τον άρχοντά του». Σ’ αυτόν διαβάζουμε "Άδειασε την άμμο που έχει γεμιστεί κάτω από το μνημείου του Άρχοντα"[64]. Για την ανέγερση των οβελίσκων στο Λούξορ με αυτή τη μέθοδο, θα απαιτούσε τη χρήση πάνω από ενός εκατομμυρίου κυβικών μέτρων πέτρας, τούβλο από πηλό και άμμο για τη ράμπα και την πλατφόρμα για την τοποθέτηση του οβελίσκου[65]. Ο μεγαλύτερος οβελίσκος που είχε ανεγερθεί με επιτυχία στην αρχαιότητα ζύγιζε 455 τόνους. Μια στήλη 520 τόνων έχει βρεθεί στο Αξούμ, αλλά οι ερευνητές πιστεύουν ότι είχε σπάσει κατά την προσπάθεια ανέγερσής του.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
