Κυριλλικό αλφάβητο

Το κυριλλικό αλφάβητο είναι αλφάβητο που χρησιμοποιείται για διάφορες ανατολικές σλαβικές και νοτιοσλαβικές γλώσσες – Λευκορωσικά, Σερβικά, Βουλγαρικά, Σλαβομακεδονικά, Ρωσικά και Ουκρανικά –και για πολλές άλλες γλώσσες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, της Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης. Στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί και για άλλες γλώσσες. Όλα τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου δεν χρησιμοποιούνται σε κάθε γλώσσα που χρησιμοποιεί το αλφάβητο αυτό. Με την ένταξη της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση την 1η Ιανουαρίου του 2007, το κυριλλικό έγινε το τρίτο επίσημο αλφάβητο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.^[1]

Κυριλλικό αλφάβητο
Είδος	Αλφάβητο
Γλώσσες	Κυρίως σλαβικές. Χρησιμοποιείται επίσης στα μογγολικά, στα τατζικικά, σε τουρκικές γλώσσες και στα μολδαβικά στην Υπερδνειστερία, αλλά και σε όλες τις γλώσσες που ομιλούνται στη Ρωσία.
Χρονική περίοδος	Πρώιμες παραλλαγές περίπου το 940
Προέλευση	(Πρωτο-γραφή) Σφηνοειδής Αιγυπτιακή Πρωτο-Σιναϊτική Φοινικικό Ελληνικό Κυριλλικό
Παρεμφερή συστήματα	Αρμενικό Γεωργιανό Γλαγολιτικό Κοπτικό Λατινικό
ISO 15924	Cyrl, 220 Cyrs (παραλλαγή Σλαβονικής Παλαιάς Εκκλησίας)
Κατεύθυνση	Αριστερά προς δεξιά
Ψευδώνυμο Unicode	Cyrillic
Εύρος τιμών Unicode	U+0400–U+04FF U+0500–U+052F U+2DE0–U+2DFF U+A640–U+A69F

Στη δεκαετία του 2020, περίπου 250 εκατομμύρια κάτοικοι της Ευρασίας χρησιμοποιούν το κυριλλικό για να γράψουν τις γλώσσες τους, εκ των οποίων οι μισοί ζουν στη Ρωσία.^[2]

Το πρώιμο κυριλλικό αλφάβητο αναπτύχθηκε τον 9ο αιώνα μ.Χ. στη Λογοτεχνική Σχολή της Πρεσλάβας. Αυτή η σχολή βρισκόταν στην επικράτεια της Πρώτης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας. Το κυριλλικό αναπτύχθηκε στη Βουλγαρία κατά τη διάρκεια της βασιλείας του τσάρου Συμεών Α΄ του Μεγάλου, ενώ το ίδιο το κυριλλικό πιθανώς δημιουργήθηκε από μαθητές του Αγίου Κυρίλλου και Μεθοδίου, των δύο αδελφών που δημιούργησαν τη γλαγολιτική γραφή.^{[3] [4] [5]} Το νέο σύστημα γραφής έγινε η βάση των αλφαβήτων πολλών σλαβικών γλωσσών. Το κυριλλικό αλφάβητο συνδέθηκε με την Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία κυριαρχούσε στην Ανατολική Ευρώπη. Επομένως εξασφαλίστηκε η υιοθέτηση του από πολλές σλαβικές και μη σλαβικές γλώσσες (όπως τα ρουμανικά που μέχρι το 1860 είχαν μεγάλο ποσοστό σλαβικών λέξεων). Για αιώνες το Κυριλλικό χρησιμοποιήθηκε επίσης από Καθολικούς και Μουσουλμάνους Σλάβους.

Το κυριλλικό προέρχεται από την ελληνική στρογγυλόσχημη γραφή. Το κυριλλικό αλφάβητο έχει, πέρα από τα αρχικά γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, μερικά επιπλέον γράμματα που προέρχονται από το γλαγολιτικό αλφάβητο, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων συμπλεγμάτων. Αυτά τα πρόσθετα γράμματα κάλυπταν τα σύμφωνα και τα φωνήεντα τα οποία απαντώνταν στην παλαιά εκκλησιαστική σλαβονική αλλά όχι στα ελληνικά. Το αλφάβητο πήρε το όνομά από το όνομα του Αγίου Κυρίλλου, ενός από τους δύο Βυζαντινούς αδελφούς^[6] Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο, οι οποίοι δημιούργησαν το γλαγολιτικό αλφάβητο νωρίτερα. Οι σύγχρονοι μελετητές πιστεύουν ότι το Κυριλλικό αναπτύχθηκε και επισημοποιήθηκε από τους πρώτους μαθητές του Κυρίλλου και του Μεθοδίου στη Λογοτεχνική Σχολή της Πρεσλάβας, το σημαντικότερο λογοτεχνικό και πολιτιστικό κέντρο της Πρώτης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας και όλων των Σλάβων την περίοδο του 9ου και 10ου αιώνα.

Στην περιοχή της Πρεσλάβας έχουν βρεθεί οι αρχαιότερες επιγραφές σε κυριλλικό αλφάβητο. Στη Πρεσλάβα και τη Μονή Πατλείνας, στη σημερινή Επαρχία Σούμεν, στη Μονή Ράβνα και στη Μονή Βάρνας.

Με την ορθογραφική μεταρρύθμιση του Αγίου Ευθυμίου του Τυρνόβου και άλλων επιφανών εκπροσώπων της Λογοτεχνικής Σχολής του Ταρνόβου (14ος και 15ος αι.) όπως ο Γρηγόριος Τσαμπλάκ ή ο Κωνσταντίνος του Κοστένετς, η σχολή άσκησε επιρροές στον μεσαιωνικό πολιτισμό των Ρώσων, των Σλάβων, των Βλάχων και των Μολδαβών. Αυτό είναι γνωστό στη Ρωσία ως η δεύτερη νοτιοσλαβική επιρροή.

Στις αρχές του 18ου αιώνα, το κυριλλικό αλφάβητο της Ρωσίας υπέστη εκτενείς τροποποιήσεις από τον Μέγα Πέτρο, ο οποίος είχε πρόσφατα επιστρέψει από τη Μεγάλη Πρεσβεία του στη Δυτική Ευρώπη. Τα γράμματα του τροποποιημένου ρωσικού αλφαβήτου (το τροποποιημένο αλφάβητο που ονομάστηκε Πολιτική γραφή), έγιναν πιο όμοια με αυτά του λατινικού. Αρκετά δύσχρηστα γράμματα αφαιρέθηκαν από το αλφάβητο, ενώ ο Πέτρος σχεδίασε νέα γράμματα ώστε το νέο αλφάβητο να ταιριάζει με την τρέχουσα προφορά της ρωσικής γλώσσας. Κάθε γράμμα απέκτησε κεφαλαία και πεζή μορφή. Υιοθετήθηκε επίσης ο δυτικοευρωπαϊκός τρόπος τυπογραφίας για τα ρωσικά.^[7] Οι παλιές μορφές των ρωσικών γραμμάτων (τα λεγόμενα παλουουστάβ, «Полуустав») διατηρήθηκαν κυρίως στην εκκλησιαστική σλαβονική. Μερικές φορές χρησιμοποιούνται στα ρωσικά ακόμη και σήμερα, ειδικά αν κάποιος θέλει να δώσει σε ένα κείμενο μια «σλαβική» ή «αρχαϊκή» αίσθηση.

Ιστορία

Η μορφή του αλφαβήτου προέρχεται από την πρώιμη μορφή του κυριλλικού αλφαβήτου, το οποίο είναι παράγωγο του γλαγολιτικού αλφαβήτου, μεγαλογράμματης κυρτής γραφής της οποίας η επινόηση τον 9ο αι.μ.Χ. αποδίδεται σε δυο Βυζαντινούς μοναχούς από τη Θεσσαλονίκη, τα αδέλφια Άγιο Κύριλλο και Άγιο Μεθόδιο. Αν και είναι ευρύτατα αποδεκτό ότι το γλαγολιτικό αλφάβητο επινοήθηκε από τους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο, η προέλευση του κυριλλικού αλφαβήτου αποτελεί ακόμη πηγή μεγάλης αντιπαράθεσης. Παρόλο που αποδίδεται συνήθως στον Άγιο Κλεμέντιο της Οχρίδας, μαθητή του Αγίου Κύριλλου και του Αγίου Μεθόδιου από τη Σλαβική Μακεδονία, το αλφάβητο αναπτύχθηκε πιθανότατα στη Λογοτεχνική Σχολή του Πρέσλαβ στη βορειοανατολική Βουλγαρία, όπου έχουν βρεθεί οι παλαιότερες κυριλλικές επιγραφές και χρονολογούνται από τη δεκαετία του 940. Η θεωρία ενισχύεται από το γεγονός ότι το κυριλλικό αλφάβητο αντικατέστησε σχεδόν ολοκληρωτικά το γλαγολιτικό στη βορειοανατολική Βουλγαρία στα τέλη του 10ου αι.μ.Χ., ενώ η Λογοτεχνική Σχολή της Οχρίδας–όπου εργαζόταν ο Άγιος Κλεμέντιος-συνέχισε να χρησιμοποιεί το γλαγολιτικό μέχρι τον 12ο αι.μ.Χ. Καθώς οι μαθητές των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία, είναι πιθανόν αυτά τα δυο κύρια κέντρα να ήταν τμήμα μιας ενιαίας παράδοσης.

Ορισμένοι λόγοι για την αντικατάσταση του γλαγολιτικού με το κυριλλικό αλφάβητο είναι η μεγαλύτερη απλότητα και μεγαλύτερη ευκολία χρήσης του κυριλλικού καθώς και η ομοιότητα του με το ελληνικό αλφάβητο, το οποίο ήταν πολύ γνωστό στην Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία.

Υπάρχουν και άλλες θεωρίες σχετικά με την προέλευση του κυριλλικού αλφαβήτου, δηλαδή ότι το αλφάβητο δημιουργήθηκε από τους ίδιους τους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο, ή ότι προϋπήρξε του γλαγολιτικού αλφαβήτου, αποτελώντας μεταβατικό στάδιο μεταξύ της ελληνικής και γλαγολιτικής κυρτής γραφής, αλλά αυτές οι θεωρίες έχουν διαψευστεί. Το αλφάβητο διαδόθηκε μαζί με την Παλαιά εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα, και το αλφάβητο που χρησιμοποιείται για τη νέα Εκκλησιαστική Σλαβική γλώσσα στα μυστήρια της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Ανατολικής Καθολικής Εκκλησίας εξακολουθεί να έχει κοινά γνωρίσματα με την αρχική μορφή του κυριλλικού. Τους επόμενους δέκα αιώνες όμως, το κυριλλικό αλφάβητο προσαρμόστηκε στις αλλαγές της ομιλούμενης γλώσσας, ανέπτυξε τοπικές παραλλαγές για να ταιριάξει με τα χαρακτηριστικά των εθνικών γλωσσών, και τροποποιήθηκε από ακαδημαϊκές μεταρρυθμίσεις και πολιτικά διατάγματα. Σήμερα, δεκάδες γλώσσες της ανατολικής Ευρώπης και της Ασίας γράφονται με το κυριλλικό αλφάβητο.

Γράμματα του αλφαβήτου

Δείτε επίσης: Μεταγραφή ελληνικών και κυριλλικών χαρακτήρων

Χάρτης με τη γεωγραφική διασπορά του Κυριλλικού αλφαβήτου

Το κυριλλικό αλφάβητο περιλαμβάνει πολλά γράμματα αλλά δεν απαντούν όλα τα γράμματα αυτά σε όλες τις γλώσσες που γράφονται με το εν λόγω αλφάβητο. Το αλφάβητο της ρωσικής γλώσσας για παράδειγμα, της πιο διαδεδομένης γλώσσας κυριλλικού αλφαβήτου, αποτελείται από 33 γράμματα. Ωστόσο, 32 είναι τα κοινά γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου, τα οποία παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα. Το γράμμα που συμπληρώνει το ρωσικό αλφάβητο είναι το φωνήεν Ë (ë), το οποίο προφέρεται ως γιό.

Κοινά γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου
Κεφαλαία γράμματα	Μικρά γράμματα	Μεταγραφή στα ελληνικά
А	а	α
Б	б	μπ
В	в	β
Г	г	γκ
Д	д	ντ
Е	е	γιέ
Ë	ë	γιό
Ж	ж	ζ[8]
З	з	ζ
И	и	ι
Й	й	ι[9]
К	к	κ
Л	л	λ
М	м	μ
Н	н	ν
О	о	ο
П	п	π
Р	р	ρ
С	с	σ
Т	т	τ
У	у	ου
Ф	ф	φ
Х	х	χ
Ц	ц	τσ
Ч	ч	τσ[8]
Ш	ш	σ[8]
Щ	щ	στ
Ъ	ъ	γερ[10]
Ы	ы	ι
Ь	ь	ιερ[11]
Э	э	ε
Ю	ю	γιου
Я	я	για

Σερβική γλώσσα

Το αλφάβητο της σερβικής γλώσσας περιλαμβάνει έξι επιπρόσθετα γράμματα που δεν συναντώνται στο αλφάβητο της ρωσικής γλώσσας. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τα γράμματα αυτά.

Επιπρόσθετα γράμματα του σερβικού αλφαβήτου
Κεφαλαία γράμματα	Μικρά γράμματα	Μεταγραφή στα ελληνικά
ђ	ђ	τζ
J	j	γι
Љ	љ	λι[12]
Њ	њ	νι[13]
Ћ	ћ	τσ
Џ	џ	τζ

Καζακική γλώσσα

Επίσης, το αλφάβητο της καζακικής γλώσσας περιλαμβάνει εννιά επιπρόσθετα γράμματα που δεν συναντώνται στο αλφάβητο της ρωσικής γλώσσας. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τα γράμματα αυτά.

Επιπρόσθετα γράμματα του καζακικού αλφαβήτου
Κεφαλαία γράμματα	Μικρά γράμματα	μεταγραφή στα ελληνικά
І	і	Ι
Ә	ә	ε
Ң	ң	γγ
Ғ	ғ	γ
Ү	ү	ου
Ұ	ұ	ου (με εμβολή)
Қ	қ	κα
Ө	ө	οε
Һ	һ	χε

Ουκρανική γλώσσα

Τέλος, το αλφάβητο της ουκρανικής γλώσσας περιλαμβάνει τέσσερα επιπρόσθετα γράμματα που δεν συναντώνται στο αλφάβητο της ρωσικής γλώσσας. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τα γράμματα αυτά.

Επιπρόσθετα γράμματα του ουκρανικού αλφαβήτου
Κεφαλαία γράμματα	Μικρά γράμματα	Μεταγραφή στα ελληνικά
Ґ	ґ	γκε
Є	є	γιε
І	і	ι
Ї	ї	γι

Παλαιό κυριλλικό αλφάβητο

Παλαιότερα, το κυριλλικό αλφάβητο είχε περισσότερα γράμματα:

Επιπρόσθετα γράμματα του παλαιού κυριλλικού αλφαβήτου
Γράμμα	Απόδοση
Ꙗ	A[14]
Ѥ	E[14]
Ѧ	Γιους[15]
Ѫ	Γιους[16]
Ѩ	Γιους[17]
Ѭ	Γιους[16]
Ѯ	Ξι
Ѱ	Ψι
Ѳ	Φιτά[18]
Ѵ	Ίζιτσα
Ѷ	Ίζιτσα[19]
Ҁ	Κόππα
Ѹ	Ουκ
Ѡ	Ωμέγα
Ѿ	Ωτ
Ѣ	Γιατ

Προφορά γραμμάτων

Γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου (δείτε επίσης Κυριλλικά δίγραφα)
А Α	Б Μπε	В Βε	Г Γκε	Ґ Γκε στροφή	Д Ντε	Ђ Ντζιε	Ѓ Ντζγιε	Е Γιε	Ё Γιο	Є Γιεστ	Ж Ζχε
З Ζε	З́ Ζιε	Ѕ Ζέλο	И Ι	І Δεκαδικό Ι	Ї Γι	Й Βραχύ I	Ј Τζε	К Ka	Л Ελ	Љ Λιε	М Εμ
Н Εν	Њ Νιε	О Ο	П Πε	Р Ερ	С Εσ	С́ [ɕ]	Т Τε	Ћ Τσιο	Ќ Κιε	У Ου	Ў Βραχύ Ου
Ф Εφ	Х Χα	Ц Τσε	Ч Τσο	Џ Ντζε	Ш Σα	Щ Σο	Ъ Σκληρό σημείο (Γιερ)	Ы Γιέρι	Ь Μαλακό σημείο (Γιέρι)	Э E	Ю Γιου
Я Για
Κυριλλικά μη Σλαβικά γράμματα
Ӏ Παλότσκα	Ә Σουα	Ғ Αγίν	Ҙ Μπασκίρ Ντε	Ҫ Μπασκίρ Δε	Ҡ Bashkir Κα	Қ Κα με κατιούσα	Ң Νγκ	Ө Οε	Ү Ευθύ Ου	Ұ Ευθύ Ου με εμβολή	Һ Χε
Κυριλλικά γράμματα που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν
Ꙗ Α γιωτοποιημένο	Ѥ Ε γιωτοποιημένο	Ѧ Γιους μικρό	Ѫ Γιους μεγάλο	Ѩ Γιους μικρό γιωτοποιημένο	Ѭ Γιους μεγάλο γιωτοποιημένο	Ѯ Ξι	Ѱ Ψι	Ѳ Φήτα	Ѵ Ίζιτσα	Ѷ Ίζιτσα όκοβι	Ҁ Κόππα
Ѹ Ουκ	Ѡ Ωμέγα	Ѿ Οτ	Ѣ Γιατ

Δείτε επίσης

• Μεταγραφή ελληνικών και κυριλλικών χαρακτήρων
• Απλό σύστημα για τη μεταγραφή της βουλγαρικής γλώσσας

Βιβλιογραφία

• Κρύσταλ, Ντέιβιντ. Λεξικό γλωσσολογίας και φωνητικής (Dictionary of Linguistics and Phonetics), μτφρ. Γιώργος Ξυδόπουλος, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2003.
• Daniels, Peter και William Bright. The World's Writing Systems, Oxford University Press, Η.Π.Α. (Φεβρουάριος, 1996).
• Matthews, Peter. The Concise Oxford Dictionary of Linguistics, Oxford University Press, 2005.
• Nakanishi, Akira. Writing Systems of the World: Alphabets, Syllabaries, Pictograms, Charles E. Tuttle Co.; (Οκτώβριος 1990).

Παραπομπές

1. Orban, Leonard (24 Μαΐου 2007). «Cyrillic, the third official alphabet of the EU, was created by a truly multilingual European» (PDF). European Union. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2014.
2. List of countries by population
3. Dvornik, Francis (1956). The Slavs: Their Early History and Civilization. Boston: American Academy of Arts and Sciences. σελ. 179. The Psalter and the Book of Prophets were adapted or "modernized" with special regard to their use in Bulgarian churches and it was in this school that the Glagolitic script was replaced by the so-called Cyrillic writing, which was more akin to the Greek uncial, simplified matters considerably and is still used by the Orthodox Slavs.
4. Curta 2006.
5. Hussey, J. M.· Louth, Andrew (2010). «The Orthodox Church in the Byzantine Empire». Oxford History of the Christian Church. Oxford University Press. σελ. 100. ISBN 978-0-19-161488-0.
6. Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–05, s.v. "Cyril and Methodius, Saints"; Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica Incorporated, Warren E. Preece – 1972, p. 846, s.v., "Cyril and Methodius, Saints" and "Eastern Orthodoxy, Missions ancient and modern"; Encyclopedia of World Cultures, David H. Levinson, 1991, p. 239, s.v., "Social Science"; Eric M. Meyers, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, p. 151, 1997; Lunt, Slavic Review, June 1964, p. 216; Roman Jakobson, Crucial problems of Cyrillo-Methodian Studies; Leonid Ivan Strakhovsky, A Handbook of Slavic Studies, p. 98; V. Bogdanovich, History of the ancient Serbian literature, Belgrade, 1980, p. 119
7. «Civil Type and Kis Cyrillic». typejournal.ru. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2016.
8. (παχύ)
9. (βραχύ)
10. σύμβολο διαχωρισμού σκληρού συμφώνου από επόμενο φωνήεν
11. σύμβολο που δηλώνει ότι το προηγούμενο σύμφωνο είναι ουρανισκόφωνο (μαλακό)
12. προφέρεται όπως το ιταλικό "gl" στη λέξη "voglio"
13. προφέρεται όπως το ιταλικό "gn" στη λέξη "sogno" ή το ισπανικό "ñ" στη λέξη "España"
14. γιωτοποιημένο
15. μικρό
16. μέγα γιωτοποιημένο
17. μικρό γιωτοποιημένο
18. Θήτα
19. με διπλή βαρεία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Μεταγραφή του κυριλλικού αλφαβήτου