Κεφάλαιο (εκδόσεις)

Κεφάλαιο είναι καθεμία από τις κύριες θεματικές διαιρέσεις σε ένα έργο όπως βιβλίο πεζογραφίας, ποίησης ή δικαίου. Ένα βιβλίο μπορεί να έχει πολλά κεφάλαια που περιλαμβάνουν αντίστοιχα ξεχωριστά θέματα ή ξεχωριστές ενότητες. Σε κάθε περίπτωση, τα κεφάλαια μπορούν να είναι αριθμημένα, να έχουν τίτλο ή και τα δύο. Για παράδειγμα, το πρώτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος Μαντάμ Σουσού του Δημήτρη Ψαθά τιτλοφορείται "Μεγαλεία και αθλιότητες".^[1]

Η πρώτη σελίδα του The Wood Beyond the World (1894) του Ουίλιαμ Μόρις. Ο τίτλος του κεφαλαίου βρίσκεται στην κορυφή, με κόκκινο.

Ιστορία των τίτλων κεφαλαίων

Πολλά παλιά βιβλία δεν διαιρούνταν σε κεφάλαια.^[2] Στα αρχαία ελληνικά κείμενα, ορισμένα χειρόγραφα άρχισαν να προσθέτουν περιλήψεις και πίνακες περιεχομένων με αριθμούς κεφαλαίων, αλλά στο κείμενο δεν υπήρχαν τίτλοι, παρά μόνο αριθμοί κεφαλαίων. Κάποια στιγμή τον 5ο αι. μ.Χ., άρχισε η πρακτική της διαίρεσης των βιβλίων σε κεφάλαια.^[2] Ο Ιερώνυμος (περ. 420) λέγεται ότι χρησιμοποιεί τον όρο capitulum για να αναφερθεί σε αριθμημένους τίτλους κεφαλαίων και index capitulorum για να αναφερθεί σε πίνακες περιεχομένων.^[3] Τα μεσαιωνικά χειρόγραφα συχνά δεν είχαν τίτλους, μόνο αριθμούς στο κείμενο και λίγες λέξεις, συχνά με κόκκινο, ακολουθούσαν τον αριθμό.

Δομή κεφαλαίων

Πολλά μυθιστορήματα μεγάλης έκτασης χωρίζονται σε κεφάλαια. Τα μη λογοτεχνικά βιβλία, ειδικά αυτά που χρησιμοποιούνται ως έργα αναφοράς, έχουν σχεδόν πάντα κεφάλαια για ευκολία χρήσης. Σε αυτά τα έργα, τα κεφάλαια συχνά υποδιαιρούνται σε ενότητες. Τα μεγαλύτερα έργα με πολλά κεφάλαια συχνά ομαδοποιούνται σε πολλά «μέρη» ως κύρια υποδιαίρεση.

Τα κεφάλαια των έργων αναφοράς παρατίθενται σχεδόν πάντα σε πίνακα περιεχομένων. Τα μυθιστορήματα χρησιμοποιούν ενίοτε πίνακα περιεχομένων, αλλά όχι πάντα. Εάν χρησιμοποιούνται κεφάλαια, κανονικά αριθμούνται διαδοχικά και μπορεί να έχουν (και) τίτλους. Στα παλαιότερα μυθιστορήματα ήταν κοινή πρακτική να συνοψίζεται το περιεχόμενο κάθε κεφαλαίου στον πίνακα περιεχομένων ή/και στην αρχή του κεφαλαίου.

Ασυνήθιστα συστήματα αρίθμησης

Σε έργα μυθοπλασίας, οι συγγραφείς ενίοτε αριθμούν τα κεφάλαιά τους με ιδιόρρυθμο τρόπο. Για παράδειγμα:

• Το Seiobo εκεί κάτω του Λάσλο Κρασναχορκάι έχει κεφάλαια αριθμημένα σύμφωνα με την ακολουθία Φιμπονάτσι.
• Το The Curious Incident of the Dog in the Night-Time του Μαρκ Χάντον έχει κεφάλαια που είναι μόνο πρώτοι αριθμοί.
• Ο δρομέας του Στίβεν Κινγκ χρησιμοποιεί σύστημα αντίστροφης αρίθμησης κεφαλαίων.
• Κάθε μυθιστόρημα της σειράς Μια σειρά από ατυχή γεγονότα του Λέμονι Σνίκετ έχει δεκατρία κεφάλαια, εκτός από το τελευταίο (The End), το οποίο έχει ένα 14ο κεφάλαιο διαμορφωμένο ως ξεχωριστό μυθιστόρημα.
• Ο Οδυσσέας του Τζέιμς Τζόις έχει τα 18 κεφάλαια του χαρακτηρισμένα ως επεισόδια, με 3 βιβλία να χωρίζονται μεταξύ τους.

Σαν βιβλίο

Σε αρχαίους πολιτισμούς, τα βιβλία είχαν συχνά τη μορφή παπύρου ή περγαμηνών σε κυλίνδρους, που περιείχαν περίπου τον ίδιο όγκο κειμένου με ένα τυπικό κεφάλαιο σε ένα σύγχρονο βιβλίο. Αυτός είναι ο λόγος που τα κεφάλαια σε πρόσφατες αναπαραγωγές και μεταφράσεις έργων αυτών των περιόδων παρουσιάζονται συχνά ως «Βιβλίο 1», «Βιβλίο 2» κ.λπ.

Στις αρχές της εποχής της τυπογραφίας, τα μεγάλα έργα δημοσιεύονταν συχνά σε πολλαπλούς τόμους, όπως το βικτοριανό τριπλό μυθιστόρημα, αποτελούμενο από τρία βιβλία, καθένα από τα οποία ήταν χωρισμένο σε πολλά κεφάλαια. Οι σύγχρονες ανατυπώσεις συχνά διατηρούν αυτές τις υποδιαιρέσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα κεφάλαια αριθμούνται διαδοχικά, έτσι ώστε το "Βιβλίο 2" να ξεκινά με "Κεφάλαιο 9", αλλά σε άλλες περιπτώσεις η αρίθμηση μπορεί να μηδενίζεται σε κάθε μέρος (π.χ. "Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1") . Παρόλο που η πρακτική της διαίρεσης των μυθιστορημάτων σε χωριστούς τόμους είναι σπάνια στις σύγχρονες εκδόσεις, πολλοί συγγραφείς εξακολουθούν να δομούν τα έργα τους σε «Βιβλία» ή «Μέρη» και στη συνέχεια να τα υποδιαιρούν σε κεφάλαια. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών που αποτελείται από έξι «βιβλία», καθένα από τα οποία είναι ένα αναγνωρίσιμο μέρος της ιστορίας, αν και συνήθως εκδίδεται σε τρεις τόμους.

Δείτε επίσης

• Πίνακας περιεχομένων

Παραπομπές

1. Ψαθάς, Δημήτρης (1971). Μαντάμ Σουσού. Αθήνα: Βίπερ.
2. «Capituli: Some notes on summaries, chapter divisions and chapter titles in ancient and medieval manuscripts». www.roger-pearse.com. Ανακτήθηκε στις 20 Μαρτίου 2021.
3. Wordsworth, Christopher (1886). The New Testament of Our Lord and Saviour Jesus Christ: In the Original Greek (στα Αγγλικά). Rivingtons.