Δημήτρης Πικιώνης

Ο Δημήτρης Πικιώνης (Πειραιάς, 26 Ιουνίου 1887 - Αθήνα, 28 Αυγούστου 1968) ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός, με πλούσιο ζωγραφικό, ποιητικό και συγγραφικό έργο.

Δημήτρης Πικιώνης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	26 Ιουνίου 1887 Πειραιάς
Θάνατος	28 Αυγούστου 1968 (81 ετών) Αθήνα
Τόπος ταφής	Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά[1][2]
Σπουδές	Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	αρχιτέκτονας[3]
Εργοδότης	Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Οικογένεια
Σύζυγος	Αλεξάνδρα Αναστασίου (ν. 1925)
Τέκνα	5
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	μέλος της Ακαδημίας Αθηνών
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Βιογραφία

Ο Πικιώνης γεννήθηκε στον Πειραιά στις 26 Ιουνίου 1887 από Χιώτες γονείς, και ήταν πρώτος εξάδελφος του ποιητή Λάμπρου Πορφύρα και του δημοσιογράφου και συνιδρυτή της εφημερίδας Το Βήμα Γεωργίου Συριώτη. Ο πατέρας του από μικρός -όπως και ο ίδιος- είχε κλίση στη ζωγραφική. Ποίηση και ζωγραφική αποτέλεσαν λοιπόν, το πρώτο περιβάλλον για τον Δημήτρη Πικιώνη. Το 1906 έγινε ο πρώτος (χρονολογικά) μαθητής του Κωνσταντίνου Παρθένη ενώ παράλληλα σπούδαζε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθηνών, απ' όπου το 1908 πήρε το δίπλωμα του πολιτικού μηχανικού. Στη συνέχεια έφυγε για το Μόναχο για να κάνει σπουδές στο ελεύθερο σχέδιο και τη γλυπτική. Στο Παρίσι, διδάχθηκε σχέδιο και ζωγραφική στην Académie de la grande Chaumière. Παράλληλα γράφτηκε στο εργαστήριο του αρχιτέκτονα Λεόν Σιφλό και παρακολούθησε τα μαθήματα των αρχιτεκτονικών συνθέσεων στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού. Η πραγματική του επιθυμία βέβαια, ήταν να ασχοληθεί με τη ζωγραφική, και όχι με την αρχιτεκτονική. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του σημαντική ήταν και η παρουσία του Αναστάσιου Ορλάνδου, του Τζόρτζιο ντε Κίρικο, του Περικλή Γιαννόπουλου και του Γιώργου Μπουζιάνη.

Το 1912, την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων, επέστρεψε στην Ελλάδα και όταν αποστρατεύτηκε στράφηκε και πάλι στην αρχιτεκτονική για να συμπληρώσει τις γνώσεις του αρχίζοντας και τις πρώτες μελέτες του πάνω στην αρχιτεκτονική της νεοελληνικής παράδοσης. Σχεδίασε πολλά σπίτια από τη λαϊκή αρχιτεκτονική της Αίγινας. Το 1921 διορίστηκε επιμελητής του καθηγητή Αναστάσιου Ορλάνδου στο μάθημα της Μορφολογίας της Αρχιτεκτονικής και Ρυθμολογίας όπου παρέμεινε μέχρι τα μέσα του 1923. Το 1925 παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Αναστασίου με την οποία στη συνέχεια απέκτησε πέντε παιδιά. Την ίδια χρονιά ονομάστηκε έκτακτος καθηγητής του Ε.Μ.Π. στην έδρα της Διακοσμητικής και μονιμοποιήθηκε το 1930. Την περίοδο αυτή διατήρησε σημαντικές πνευματικές φιλίες με τους Σπύρο Αλιμπέρτη, Γιάννη Αποστολάκη, Γιώργο και Φώτο Πολίτη, Φώτη Κόντογλου, αρχιτέκτονα Νίκο Μητσάκη, Στρατή Δούκα, Νίκο Βέλμο, Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Γιάννη Τσαρούχη, Νίκο Εγγονόπουλο και Γεράσιμο Σταματελάτο.

Μεταξύ 1935 και 1937 εξέδωσε μαζί με τον ζωγράφο και φίλο του, Χατζηκυριάκο-Γκίκα, το περιοδικό Το τρίτο μάτι, στο οποίο δημοσίευσε ο ίδιος αρκετά κείμενά του. Το περιοδικό χαρακτηριζόταν ως καλλιτεχνικό και συνεργαζόταν με ονόματα όπως οι συγγραφείς Στρατής Δούκας και Τάκης Παπατσώνης, ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς, ο θεατρικός σκηνοθέτης Σωκράτης Καραντινός, ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος και ο χαράκτης Άγγελος Θεοδωρόπουλος.

Το έργο του ως αρχιτέκτονας ξεκίνησε με την οικία Μωραΐτου στις Τζιτζιφιές (1921-1923). Ήταν οικοδόμημα με χαρακτήρα αττικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Το 1932, με την ολοκλήρωση του Δημοτικού Σχολείου στα Πευκάκια Λυκαβηττού, διαπίστωσε πως δεν τον ικανοποιούσαν τα έργα του και άλλαξε τις αισθητικές του αντιλήψεις. Στοχάστηκε πως το οικουμενικό πνεύμα πρέπει να συντεθεί με το πνεύμα της εθνότητας. Όλα του τα επόμενα αρχιτεκτονικά έργα βασίστηκαν σ' αυτή την αντίληψη. Τη δεκαετία 1940-1950 η αρχιτεκτονική του δημιουργία περιορίστηκε σε προσχέδια τάφων. Όμως, την αμέσως επόμενη περίοδο, από το 1951 ως το 1957, ασχολήθηκε με πολλά έργα. Ανάμεσά τους η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη και τον λόφο Φιλοπάππου, ίσως το σημαντικότερο έργο του, και το τουριστικό περίπτερο του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη, επιδιώκοντας το κατ' εκείνον ιδεώδες, τη σύνδεση του οικουμενικού πνεύματος με το πνεύμα της παράδοσης. Η διαρρύθμιση των υπαίθριων χώρων γύρω από τον Ιερό Βράχο αποτελεί ένα έργο τέχνης. Το 1958, μετά από 35ετή θητεία στο ΕΜΠ ως καθηγητής, αποσύρθηκε. Το 1966 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Στις 28 Αυγούστου του 1968 πέθανε στην Αθήνα.

Έργα

Ο Πικιώνης, άνθρωπος των καλών προθέσεων και μετριοπαθής, βίωνε έναν εσωτερικό διχασμό: του ζωγράφου που ήθελε να είχε γίνει και του αρχιτέκτονα που τελικώς έγινε, γεγονός που επηρέασε το σύνολο των έργων του. Πολυπράγμων καλλιτέχνης με πολλαπλές γνώσεις, εμβάθυνε στις φιλοσοφικές αισθητικές του αναζητήσεις και όπως σημείωσε και ο Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας,

"μες στην έρημο εκείνων των χρόνων ο Πικιώνης ήταν πραγματικά ένας αναχωρητής, ένας νέος Ιωάννης της Κλίμακος, ένας ταπεινός ασκητής ή ένας αρχαίος Έλλην σοφός, του οποίου οι πνευματικές και ηθικές συλλήψεις αποκτούσαν την ακρίβεια γεωμετρικού κανόνα"^[4].

"Το εξαιρετικό με τον Πικιώνη είναι ότι σε μια εποχή που η κτιριολογία ήρθε να αντικαταστήσει την αρχιτεκτονική, ο Πικιώνης αντέδρασε θέλοντας να παρουσιάσει την αρχιτεκτονική ως τέχνη, χωρίς να ντρέπεται γι' αυτό, όπως οι σύγχρονοί του που νόμιζαν πως είναι πιο καθωσπρέπει να είναι κτιριολόγοι",

έγραψε ο Γιάννης Τσαρούχης για τον Δημήτρη Πικιώνη, τον εμπνευσμένο αρχιτέκτονα, στοχαστή και φιλόσοφο, που άνοιξε νέους αισθητικούς ορίζοντες στην Ελλάδα^[5]. Προασπιστής της ελληνικής τέχνης που πήγαζε από την παράδοση και την ιστορική μνήμη, υποστήριζε την επιστροφή στις ρίζες, με την έννοια ότι το σφρίγος της νέας δημιουργίας θα ανάβλυζε μέσα από την ελληνική γη. Το έργο του Πικιώνη μπορεί να θεωρηθεί σήμερα σαν ένας εικαστικός αντίλογος της εποχής του μοντερνισμού χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αρνιόταν την απλότητα έκφρασης του μοντέρνου κινήματος. Το Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια του Λυκαβηττού και το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αποδεικνύουν τη συγκρατημένη αποδοχή, από τον Πικιώνη, των αρχών του μοντέρνου κινήματος.

Το αρχιτεκτονικό έργο του Δημήτρη Πικιώνη συνδυάζει καλλιτεχνική δημιουργία και φιλοσοφικό στοχασμό. Αρχικά καθαρά ρασιοναλιστικό, έπειτα συνδυάζοντας το οικουμενικό πνεύμα μαζί με το πνεύμα της εθνότητας, πάντα όμως συνυφασμένο με την ιστορία, την παράδοση και ταυτόχρονα το νεωτερισμό, το έργο του διακρίνεται σε δύο περιόδους: πριν και μετά το 1932. Για την αλλαγή αυτή στη σκέψη του, που τον έκανε ν’ απαρνηθεί τα προ του 1932 έργα του, ο ίδιος σημειώνει:

Από την εποχή αυτή σημειώθηκε μια στροφή στις αισθητικές μου αντιλήψεις. Η ρασιοναλιστική αντιμετώπιση του σχήματος ως απαυγάσματος της οργανικής του υπόστασης […] μου φάνηκε ότι δεν ήταν δυνατό να επιλύσει τον υπερβατικό χαρακτήρα του. Το ωραίο είναι αναγκαίως και οργανικό, αλλά παν το οργανικό δεν είναι αναγκαίως ωραίο για τον άνθρωπο. Ένα σύστημα υπονόμων δύναται να είναι διδακτικό για τον αρχιτέκτονα […]. Δε δύναται όμως να αποτελέσει αντικείμενο της χαράς και της απολαύσεως την οποία χαρίζει μόνο η τέχνη. Το σχήμα είναι κάτι το υπερβατικό κι έτσι δε δύναται να αντιμετωπιστεί με μια στενή ρασιοναλιστική θεώρηση.^[6]

Το ζωγραφικό του έργο ο Δημήτρης Πικιώνης το διαχωρίζει στις ενότητες: Από την Φύση (1904-1905), Αναμνήσεις από το Παρίσι (1910-1925) Αρχαία (1910-1920), Βυζαντινά (1915-1946), Της Φαντασίας (1930-1940) και Λαϊκά (1940-1950). Οι ονομασίες που έδωσε σ' αυτές τις ενότητες καταμαρτυρούν τη στενή σχέση της ζωγραφικής του, της αρχιτεκτονικής του και των στοχαστικών του αναζητήσεων.

Σημαντικά έργα

Δημοτικό σχολείο, στα Πευκάκια Λυκαβηττού, 1932

Το σχολείο εντάσσεται στο πρόγραμμα ευρείας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και ανέγερσης σχολικών κτηρίων του 1930. Ανήκει στα έργα αναφοράς του ελληνικού μοντερνισμού, αν και ο Δημήτρης Πικιώνης το αποκήρυξε αμέσως μετά την κατασκευή του. Πρόκειται για συνηθισμένη τυπολογία σχολικού κτηρίου με τους κλειστούς χώρους διατεταγμένους γύρω από κεντρικό υπαίθριο. Κτισμένο στους πρόποδες του Λυκαβηττού, πατά σ' ένα έντονα επικλινές έδαφος. Οι καθαροί μοντέρνοι όγκοι, που φιλοξενούν τις κλειστές λειτουργίες, και ο κεντρικός υπαίθριος χώρος ακολουθούν την κλίση διαμορφώνοντας επίπεδα. Έτσι, η αυλή του σχολείου αποκτά κλίμακα και θεατρικότητα και δύναται να φιλοξενήσει πολλαπλές δραστηριότητες -που αφορούν στην κάθε αίθουσα διδασκαλίας χωριστά ή στο σύνολο των παιδιών του σχολείου-. Για ακόμα μία φορά σ' αυτό το έργο του Δημήτρη Πικιώνη, ίχνη της ιστορίας και της λαϊκής παράδοσης συντίθενται με το πνεύμα της νεωτερικότητας^[7]. Η μεγάλη στοά της εισόδου παραπέμπει σε αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική. Τα πεζούλια, οι πλακοστρώσεις και τα κλιμακωτά επίπεδα σε παραδοσιακή νησιώτικη αρχιτεκτονική. Στο σύνολο, όμως, το σχολείο κτίστηκε με βάση τις λειτουργικές θεωρίες της γερμανικής σχολής του Μπάουχαους: με ορθολογισμό και καθαρότητα στις λειτουργίες, με πολλούς ελεύθερους χώρους, με φωτεινές αίθουσες. Η κατασκευή του κτηρίου έγινε με μοντέρνα υλικά: ο φέρων οργανισμός είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα, ενώ στις γεωμετρικές και αυστηρές όψεις κυριαρχούν οι επιχρισμένοι με λευκό σοβά τοίχοι και τα μεγάλα ξύλινα υαλοστάσια.

Διαμόρφωση του αρχαιολογικού περί την Ακρόπολη χώρου και του λόφου Φιλοπάππου, Αθήνα, 1954-1957

Μετά από τα νεοκλασικά αρχιτεκτονικά έργα του 19^ου αιώνα και τη ρομαντική κηποτεχνία του Εθνικού Κήπου χρειάστηκε περίπου ένας αιώνας για να εμφανιστεί ένα έργο δημόσιου υπαίθριου χώρου τέτοιας σημασίας για την ευρύτερη νεότερη Αθήνα. Το έργο περιλαμβάνει δύο κύριες σπειροειδείς διαδρομές, που ξεκινούν σχεδόν αντικριστά στη συμβολή Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου. Η μία ανεβαίνει βόρεια το λόφο της Ακρόπολης ως το ιερό της Αθηνάς. Η άλλη απομακρύνεται απ' αυτόν δημιουργώντας δύο συνθήκες θέασής του: μια πρώτη στου Λουμπαρδιάρη, όπου ξεπροβάλλει για μοναδική φορά μετωπικά η κύρια όψη του Παρθενώνα, και μια δεύτερη στο Άνδηρο, όπου καταλήγει η διαδρομή συστρεφόμενη. Σ' όλο το έργο ο Πικιώνης χρησιμοποίησε την οπτική αντίληψη ως συνθετικό εργαλείο. Ένα χωρικό σύστημα οπτικών χαράξεων ενώνει το τοπίο -εγγύτερα ή μακρινά- με την ιστορία του. Στα δύο σημεία θέασης όμως, οι χαράξεις είναι ιδιαίτερα εμφανείς. Στη διαμόρφωση γύρω απ' τον Αγ. Δημήτριο οι αρμοί της δαπεδόστρωσης, κατά την είσοδο στον υπαίθριο χώρο του, οδηγούν το βλέμμα. Στον ημιυπαίθριο χώρο του παλιού καφενείου η κεκλιμένη στέγη στρέφεται προς την Ακρόπολη. Στην κορυφή του λόφου, στο Άνδηρο, μαρμάρινα καθιστικά και μικρές πέτρινες κατασκευές οργανώνονται έτσι ώστε να τοποθετήσουν τον άνθρωπο στα σημεία με την καλύτερη θέα των Προπυλαίων και της Ακρόπολης γενικότερα.^[8] Ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος με τον οποίο ο Πικιώνης συλλαμβάνει την έννοια της φύσης. Φύση που είναι εδώ συνυφασμένη με την ιστορία και το παρελθόν του πολιτισμού της. Ενσωματώνει ανθρώπινες γραφές και απομεινάρια παλαιότερης κατοίκησης, τόσο που δεν ξεχωρίζει απ' αυτά.^[9] Αρχαία μνημεία, κτίσματα, βράχοι, θάμνοι σαν ΕΝΑ τοπίο αφηγούνται την ιστορία της Αττικής Γης. Ο κριτικός τοπικισμός, η επιδραστική αρχιτεκτονική θεωρία που ανέπτυξαν οι Αλέξανδρος Τζώνης και Liane Lefaivre το 1981, ορίστηκε για πρώτη φορά με βάση το συγκεκριμένο έργο του Πικιώνη.^[10]

Παιδικός κήπος, στη Φιλοθέη, 1961-1965

Η παιδική χαρά της Φιλοθέης ανήκει στα έργα εκείνα του Δημήτρη Πικιώνη που εκφράζουν την αντίληψη ότι όλες οι κουλτούρες έχουν μια κοινή και αιώνια βάση: τα πάντα είναι διαφορετικές εκφάνσεις του ίδιου. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, βλέπει:

την παγκόσμια παράδοση ωσάν κάτι ενιαίο, που υπακούει στις "αΐδιες" αρχές (οι αρχές της παράδοσης είναι "αΐδιες", οι μορφές παραλλάσσουν).^[11]

Ο ίδιος ακολουθεί περισσότερο μια φιλοσοφία ανατολίτικη. Στο περίπτερο και στην είσοδο του παιδικού κήπου είναι σαφείς και εμφανείς οι επιρροές από ιαπωνική αρχιτεκτονική -και δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζονται τέτοιες επιρροές στο έργο του-. Η έρευνα του Δημήτρη Πικιώνη για τα παιδιά και το παιδικό παιχνίδι φαίνεται ιδιαίτερα στον εξοπλισμό που επέλεξε: μια ξεχαρβαλωμένη βάρκα, μια καλύβα σαρακατσάνικου τύπου, ένα γεφύρι σε μια μικρή λίμνη. Ένας εξοπλισμός τελικά μυστηριακός, εξερευνητικός -όχι τυποποιημένος, βιομηχανικός-, που προσφέρει πολλές εναλλακτικές -συλλογικού ή ατομικού- αυθόρμητου παιχνιδιού.

Η μελέτη Πικιώνη για το Φρούριο της Φορτέτζας, Ρεθύμνου, 1966

Το 1966 ανατίθεται στον Δημήτρη Πικιώνη η μελέτη του φρουρίου της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο, με σκοπό την τουριστική αξιοποίησή του. Το έργο ανατίθεται από το τότε Υπουργείο Συντονισμού του Βασιλείου της Ελλάδος. Μόλις δύο χρόνια πριν τον θάνατό του και έχοντας ήδη ολοκληρώσει τα σημαντικότερα έργα του (διαμόρφωση αρχαιολογικού χώρου, λόφου Φιλοπάππου, 1957, παιδικός κήπος Φιλοθέης, 1965), γράφει έκθεση με τίτλο «Έργον: Τουριστική αξιοποίησις φρουρίου Φορτέτζα Ρεθύμνου Κρήτης» και ως υπότιτλο «Αρχιτέκτονες: Δ. Πικιώνης-Π. Πικιώνης-Α. Κουτσογιάννης». Πρόκειται για ένα σύντομο κείμενο μόλις δεκατριών σελίδων, που περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη ανάλυση και πρόταση για τον χώρο της Φορτέτζας, τόσο θεωρητικά όσο και χωρικά-σχεδιαστικά.^[12]

Εργογραφικός πίνακας^[13]

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ	ΖΩΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ	ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ	ΚΕΙΜΕΝΑ
1887	ΠΑΙΔΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ με θέμα κυρίως καράβια (1894-1896)
1904	ΓΥΜΝΑ(1904-1908)
	ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ (1905-1930) Τοπία
1912-1918	ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ – ΠΑΡΙΣΙ κ.ά. σχέδια: Δύο σχέδια για το Παρίσι (Φιγούρα-Λούβρο) (1912) / Διάφορα σχέδια (πολλά με γαλλικούς τίτλους) 1912-1925
	ΕΞΩΦΥΛΛΑ: εξώφυλλα του περιοδικού «Κριτική Ποίηση» (1913), εξώφυλλο για τη «Συλλογή δημοτικών τραγουδιών» του Ν. Πολίτη (1918)	Σχέδια από τη λαϊκή αρχιτεκτονική της Αίγινας κ.ά.	Νεανικά ποιήματα: Αγάπη, Ευσέβεια, Ζωγράφος Ι,ΙΙ, Ελιά (αυτοβιογρ.), Άμπελος, Επάνω από την πόρτα ενός σπιτιού, Ειρήνη
	ΑΡΧΑΙΑ (1910-1920) αντίγραφα-εμπνεύσεις από την ελληνική αρχαιότητα	Σχέδια από το σπίτι του ΡΟΔΑΚΗ
	ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ (1915….1946) αντίγραφα εμπνεύσεις
	ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ (μελέτες εκ του φυσικού – διακοσμητικά)
1921-1923		ΟΙΚΙΑ Φ. ΜΩΡΑΪΤΟΥ – Τζιτζιφιές Ν. Φαλήρου (κατεδαφίστηκε)
1925		ΟΙΚΙΑ ΚΑΡΑΜΑΝΟΥ Οδός Ηρακλείου (κατεδαφίστηκε)	Η λαϊκή μας τέχνη κι εμείς
1926		ΣΧΟΛΗ – ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ ΚΑΛΟΓΡΑΙΩΝ στην Αίγινα (δεν εκτελέστηκε)
1927		ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ εις Ν. Ιωνία (δεν εκτελέστηκε)	Για τη Λαϊκή Τέχνη Πρόλογος στα «Φύλλα Τέχνης» του Ν. Βέλμου
		ΟΙΚΙΑ, ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑ πλ. Χαλεπά – Συνοικισμός Κυπριάδου (κατεδαφίστηκε)
1928		ΟΙΚΙΑ Γ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ οδός Μητσάκη
1929			L’ architecture civile de l’ isle de Chio depuis la conquête génoise jusqu’ à nos jours
1930	ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΚΑΙ ΒΙΝΙΕΤΕΣ για το βιβλίο του Σ. Δούκα Εις εαυτόν	ΟΙΚΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ οδός Μαρκορά (κατεδαφίστηκε)	Κριτική για την έκθεση του Στρ. Δούκα
1931	ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΚΑΙ ΒΙΝΙΕΤΕΣ για την έκδοση του Ασύλου Τέχνης «Παληά Αθήνα»		Ο Ζωγράφος Στέρης
	ΣΧΕΔΙΑ ΕΚ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ (Αλεξάνδρα και Ινώ Πικιώνη) (1930-1935)		Το πνεύμα της εποχής μας
	σχέδια από τη ΦΑΝΤΑΣΙΑ (1930-1940)
1932		ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ στα Πευκάκια Λυκαβηττού
1933	ΣΧΕΔΙΑ ΣΚΗΝΙΚΩΝ πρώτης παράστασης του θεάτρου Κοτοπούλη και μερικών από τις επόμενες, σε συνεργασία με το ζωγράφο Στέρη	ΘΕΡΙΝΟ ΘΕΑΤΡΟ Μ. ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ (οδός Χέυδεν) ακολουθεί τις αρχές του αρχαίου και του ιαπωνικού θεάτρου (τριμερής σκηνή, κατάργηση των αιωρούμενων σκηνικών κ.ά.	Γύρω από ένα συνέδριο
1934	Σχέδιο για τον τάφο του Λ. Πορφύρα	ΤΑΦΟΣ του ποιητή Λ. ΠΟΡΦΥΡΑ καθώς και της οικογένειας Παυλή στο νεκροταφείο Αναστάσεως Πειραιώς
		ΔΕΛΦΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Προσχέδια
1935		ΤΑΦΟΣ της οικογένειας ΓΟΥΝΑΡΑΚΗ από Α’ Νεκροταφείο Αθηνών
		ΟΙΚΙΑ Α. ΓΚΑΡΗ στο Ψυχικό
		ΟΙΚΙΑ Α. ΓΚΙΩΝΗ στο Ελληνικό (κατεδαφίστηκε)
		ΟΙΚΙΑ Δ. ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ στο Ελληνικό (κατεδαφίστηκε)
		ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
1936		ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ επί της οδού Χέυδεν με κάτοψη του αρχιτέκτονος Μητσάκη
1935-1937			Δημοσιεύει στο «3ο Μάτι» τα ακόλουθα: Δευτερολογία, Τα παιγνίδια της οδού Αιόλου, Ιδεογράμματα της οράσεως, 23 gravures, Συναισθηματική τοπογραφία, Η θεωρία του αρχιτέκτονος Κ. Α. Δοξιάδη για τη διαμόρφωση του χώρου στην αρχαία αρχιτεκτονική, Ορθογωνικοί δυναμικοί κανόνες, Η αρμονία εις τα χρώματα και τους τόνους, Επίσης σε συνεργασία με τον ποιητή Γ. Σαραντάρη μεταφράζει αποσπάσματα από γραπτά του Paul Klee και V. Kandinsky.
1937			Βασικαί σκέψεις επί της μελέτης της πλαστικής μας παραδόσεως
1938		Σχέδια για ένα ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΠΩΛΗΣΕΩΣ ΕΙΔΩΝ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ στο Νέο Φάληρο
1939		ΣΧΕΔΙΑ από τα σπίτια της ΖΑΓΟΡΑΣ	Ομιλία για τη λαϊκή τέχνη
1940	ΑΡΙΑΔΝΕΣ (σειρά σχεδίων στο ίδιο θέμα) (1940-1950)	ΤΑΦΟΙ Διάφορα προσχέδια για τάφους (1940-1950)	Σημαντικό βιογραφικό σημείωμά του, απευθυνόμενο στο Πολυτεχνείο για την εκλογή του ως τακτικού καθηγητή (1940). Το ίδιο συμπληρώνεται αργότερα για την υποψηφιότητά του στην Ακαδημία (1966)
	ΑΤΤΙΚΑ (πολλά σχέδια στο ίδιο θέμα) (1940-1950)		Το Δίδαγμα
	ΛΑΪΚΑ (διάφορα έργα δουλεμένα στο λαϊκό πνεύμα, όπως οι Καρυάτιδες, Γλυπτικά, Νεφέλες, κ.ά.) 1940-1950		Εξ αφορμής του ζητήματος του εξωραϊσμού του Λυκαβηττού
1942	Σχέδιο για το χάραγμα στον τάφο του αρχιτέκτονα Μητσάκη
1946-1947			Εισήγηση της Αισθητικής Επιτροπής Τουρισμού
			Το πρόβλημα της μορφής
			Η ανοικοδόμηση και το πνεύμα της παράδοσης
			Έκθεσις επί των έργων διευθετήσεως εν Δελφοίς
1948			Σημείωμα για την έκδοση Τα αρχοντικά της Καστοριάς
			Για το Αρσάκειο
1949		ΟΙΚΙΑ και ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ της ΓΛΥΠΤΡΙΑΣ Φ. ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ (Γρυπάρη 10, Πατήσια)
1950-1957			Το πνεύμα της παράδοσης (1950-1951)
			Η ελληνική αρχιτεκτονική (1951)
		ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΣΚΙΤΣΑ (1950-1955)	Αισθητικές αρχές της αρχιτεκτονικής του Αιξωνικού συνοικισμού (1952)
		ΔΑΣΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΣΤΟ ΠΕΡΤΟΥΛΙ (1953-1956)	Οικιστικός κανονισμός Αιξωνής: μορφολόγηση των επί μέρους στοιχείων (1952)
		ΟΙΚΙΑ ΠΟΥΡΗ στο Μαρούσι (1954)	Λόγος για Γ. Κοντολέοντα (1953)
		ΑΙΞΩΝΗ – Σχέδια για έναν πρότυπο ελληνικό οικισμό (1951-1954)	Η ενόραση του θεατή (1953)
		ΞΕΝΙΑ ΔΕΛΦΩΝ (1951-1955)	Γαίας ατίμωσις (1954)
		ΕΠΑΥΛΙΣ Χ. ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ (Φιλοθέη) (1953-1955)	Γράμματα από την Ευρώπη (1954)
		ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ ΦΙΛΟΠΑΠΠΟΥ (1954-1957)	Επιστολή – εισηγητική έκθεση για τα έργα Ακροπόλεως (1955)
		ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΛΟΥΜΠΑΡΔΙΑΡΗ (1954-1957)	Σπουδαστικός κόσμος (1955)
			Έγγραφη διαμαρτυρία της σχολής αρχιτεκτόνων δια τα έργα εξωραϊσμού στο Λυκαβηττό (1956)
			Γ. Μπουζιάνης (Αναμνήσεις) (1956)
1958			Αυτοβιογραφικά σημειώματα
			Για τον Παπαλουκά
			Κείμενα για το τοπίο
			Γράμμα προς τον δήμαρχο Ηρακλείου για το μνημείο του Ν. Καζαντζάκη
1960-1965		Προσχέδια για ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗ στην Ανάβυσσο	Γράμμα προς τον δήμαρχο Βόλου (1960)
		ΟΙΚΙΑ Α. ΓΚΑΡΗ στο Ψυχικό	Το οίκημα της «Σχολής Πράτσικα» (1960)
		Σχέδια όψης της ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΚΟΜΝΗΝΑΚΗ (Στ. Βυζαντίου)
1961		ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ στη ΦΙΛΟΘΕΗ (1961-1965)
		ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΒΟΛΟΥ
		ΑΝΩΤΕΡΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΗΝΟΥ της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος	Η ζωγράφος Δώρα Ποτήρη
		ΝΑΫΔΡΙΟΝ ΑΓ. ΠΑΥΛΟΥ Εθνικής Εστίας	Αντώνιος Σώχος
		ΟΙΚΙΑ Γ. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ (Αγ. Λαύρας και Λασκαράτου, Κυπριάδου	Έκθεσις προς Δοξιάδη
		Διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ του ΡΩΣΣΟΥ από ΠΡΟΚΟΠΙ Ευβοίας (το έργο δεν εκτελέστηκε)
1963		Διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΟΥ ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ στην Κύμη Ευβοίας	Η έκθεση της γλύπτριας Ναταλίας Κωνσταντινίδη
			Υποθήκες
1964			Για τη Λιλή Αρλιώτη
			Για το ζωγράφο Μίκη Ματσάκη
			Ειρήνη
1965			Για την Αγγελική Χατζημιχάλη
1966			Τουριστική αξιοποίηση φρουρίου Φορτέτζας Ρεθύμνου
		Μελέτη για τουριστική αξιοποίηση Φρουρίου ΦΟΡΤΕΤΖΑΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ (συνεργασία Πέτρου Πικιώνη, Α. Κουτσογιάννη)	Σ. Λαζάρου. Ένας προικισμένος ζωγράφος και πηλοπλάστης
			Η μελέτη
			Διάφορα γράμματα προς φίλους από την Αμερική

Παραπομπές

1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb145779753. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
2. CONOR.SI. 160625507.
3. The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/151140. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
4. Δημ. Πικιώνης: Φεύγει ένας σοφός αρχιτέκτονας, Ιστορικό Λεύκωμα 1968, σελ. 148, Καθημερινή (1998)
5. Τσαρούχης, Γιάννης, Η αρχιτεκτονική ως τέχνη, στο αφιέρωμα της Καθημερινής για το Δημήτρη Πικιώνη, Κυριακή 16 Οκτωβρίου 1994
6. Δημήτρης Πικιώνης, όπως παρατίθενται τα λόγια του στο Δημήτρης Πικιώνης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
7. Παναγιώτης Τουρνικιώτης, στο Αρχιτεκτονικοί οραματισμοί για την ιδανική πόλη και κοινωνία Αρχειοθετήθηκε 2013-02-02 στο Wayback Machine. στα λεπτά 4:17 ως 6:50(από την εκπομπή Από τον Καλλικράτη στον Καλατράβα της Ε.Ρ.Τ. WebTV)
8. Τσιαμπάος, Κώστας, Κατασκευές της όρασης, Αθήνα: Ποταμός, 2010
9. " Οδοιπορώντας πάνω στο έδαφος τούτο, βασίλειο του ασβεστόλιθου και της αργίλλου, είδα το πέτρωμα να μεταμορφώνεται σε επιστύλιο και η κόκκινη άργιλλος να βάφει τους τοίχους του φανταστικού σηκού", Πικιώνης Δημήτρης, Συναισθηματική τοπογραφία, στο Πικιώνη Αγνή, Παρούσης, Μ., (επ.), Δημήτρης Πικιώνης, Κείμενα, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 1999
10. Giamarelos, S. (2022). Resisting Postmodern Architecture: Critical Regionalism before Globalisation, London: UCL Press. DOI: https://doi.org/10.14324/111.9781800081338
11. φράση του Δημήτρη Πικιώνη όπως παρατίθεται στο αφιέρωμα Δημήτρης Πικιώνης Αρχειοθετήθηκε 2013-02-06 στο Wayback Machine., ηλεκτρονικό περιοδικό greekarchitects Αρχειοθετήθηκε 2013-02-01 στο Wayback Machine., 07 Ιανουάριος, 2006
12. «Η μελέτη Πικιώνη για το φρούριο της Φορτέτζας, Ρεθύμνου». ARCHETYPE. Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2019.
13. Πικιώνη, Αγνή (επ.) (1994). Δημήτρης Πικιώνης, 1887-1968. Αθήνα: Μπάστα-Πλέσσα, σσ.83-89.

Βιβλιογραφία

• Γιαμαρέλος, Στέλιος. Resisting Postmodern Architecture: Critical Regionalism before Globalisation, Λονδίνο: UCL Press, 2022. DOI: https://doi.org/10.14324/111.9781800081338
• Πικιώνη, Αγνή, Παρούσης, Μ., (επ.), Δημήτρης Πικιώνης, Κείμενα, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 1999
• Τσιαμπάος, Κώστας, Κατασκευές της όρασης, Αθήνα: Ποταμός, 2010
• Tsiambaos, Kostas. From Doxiadis' Theory to Pikionis' Work: Reflections of Antiquity in Modern Architecture. London & New York: Routledge, 2018.
• Αφιέρωμα στο Δημήτρη Πικιώνη, η Καθημερινή, Κυριακή 16 Οκτωβρίου 1994
• Πικιώνη, Α. (επ.), Πικιώνης, Δημήτρης 1887-1968, Αθήνα: εκδόσεις Μπάστα - Πλέσσα, 1994

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία και περιοδικά:

• Λορεντζάτος, Ζήσιμος, Ο Αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης, Αθήνα: Ίκαρος 1969
• Πικιώνη, Αγνή (επ.), Πικιώνης, Ζωγραφικά, τ. Β, Αθήνα: Ίνδικτος, 1997
• Φιλιππίδης, Δημήτρης,Ο λόγος του Πικιώνη,Σύγχρονα Θέματα, τ. 39, 10/1989,σσ. 12-16.
• (Αγγλικά) Antonakakis D. et al., Dimitris Pikionis, architect 1887-1968, A sentimental Topography, London: AA 1989
• Ferlenga, Alberto, Dimitris Pikionis 1887-1968, Electa Mondadori, 1999 (it.)
• Tsiambaos, Kostas, From Doxiadis' Theory to Pikionis' Work: Reflections of Antiquity in Modern Architecture, London & New York: Routledge, 2018
• Αντωνιάδης Α. et al., Δημήτρης Πικιώνης, αφιέρωμα στα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, Αθήνα: ΕΜΠ 1989
• Τσιλαλής, Χρήστος, Η ζωή και το έργο του Δημήτρη Πικιώνη, Επιστημονική Επιτηρίς της Πολυτεχνικής σχολής Δ, Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ 1969-1970
• Παπαγεωργίου, Αλέξανδρος - Βενετάς, Β. Τροβά (επ.), Ρ. Φατσέα (μετάφραση), Ο αρχιτέκτων Δημήτρης Πικιώνης και η εμπειρία της διδασκαλίας του στο ΕΜΠ, Αθήνα: Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
• Πικιώνη, Αγνή (επ.), Παρούσης Μιχαήλ (επ., μετάφραση), Δημήτρη Πικιώνη η αρχιτεκτονική της Χίου: από τη γενουατική κατάκτηση μέχρι των ημερών μας, Αθήνα: Ίνδικτος 2000
• Δ. Πικιώνης 1887-1968: διαδρομές και συναντήσεις, Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας 1987
• Βαλεντής, Θουκυδίδης, Δημήτρης Πικιώνης: απ' τη ζωή και το έργο του, Θεσσαλονίκη: Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ 1963
• Αντωνακάκης, Δημήτρης, Δημήτρης Πικιώνης, Δύο διαλέξεις, Αθήνα : Δομές 2013
• Κοτιώνης, Ζήσης, Το ερώτημα της καταγωγής στο έργο του Δημήτρη Πικιώνη, Αθήνα: Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, 1998 ISBN 960-7018-64-5
• Τσιαμπάος, Κώστας, Κατασκευές της όρασης. Από τη θεωρία του Δοξιάδη στο έργο του Πικιώνη, Αθήνα: Ποταμός, 2010.

Διαλέξεις φοιτητών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. (Υλικό διαθέσιμο μόνο στη βιβλιοθήκη Δοξιάδη της Αρχιτεκτονικής Σχολής Ε.Μ.Π.)

• Στεφανάτου, Παναγιώτα Κανέλλα, ΠΙ-ΤΣΟ-ΝΙ*, Αθήνα, 2010
• Παπακωνσταντινόπουλος, Χρήστος, Οι αρμονικές χαράξεις στο έργο του Le Corbusier και του Δημήτρη Πικιώνη, Αθήνα, 2008
• Καψάλη, Μαριάμ, Διαδρομές στο τοπίο: με αναφορά στο έργο του Δημήτρη Πικιώνη, Αθήνα, 2010
• Παπανικολάου, Γιώργος, Οι ουτοπίες, ο Ebenezer Howard και ο Δημήτρης Πικιώνης, Αθήνα, 2008
• Κανετάκη, Ζωή, Δημήτρης Πικιώνης, ο παιδικός κήπος της Φιλοθέης, ΔΠΜΣ, Αθήνα, 2000
• Κιούρτη, Μυρτώ, Τσιαμπάος, Κώστας, Τόπος σχέσης, τόπος μνήμης, Αθήνα, 1999
• Μουλάκη, Γεωργία, Τσιβουράκη, Μαρία, Παιδί-Παιχνίδι-Χώρος: ο παιδικός κήπος της Φιλοθέης του Δημήτρη Πικιώνη, Αθήνα, 2005
• Πολύδωρα, Μαργαρίτα, Το φυσικό τοπίο και η παράδοση ως στοιχεία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής: η συμβολή του Δημήτρη Πικιώνη, ΔΠΜΣ, Αθήνα, 2003

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Κείμενα:

• Τσιαμπάος, Κώστας, Ο Πικιώνης και η ιστορική 'διαφορά', διάλεξη στο πλαίσιο του συνεδρίου "Ο Πικιώνης σήμερα" που έγινε στις 5-6 Φλεβάρη 2011 στο Μουσείο Μπενάκη.
• Αντονάς, Αριστείδης, Η φύσις ως τεχνική, περιοδικό εν Βόλω.
• Δημήτρης Πικιώνης-Έργα & κείμενα
• Δημήτρης Πικιώνης, ηλεκτρονικό περιοδικό greekarchitects, 07 Ιανουάριος, 2006
• Ο αρχιτέκτονας που ήθελε να είναι ζωγράφος, ηλεκτρονικό περιοδικό greekarchitects, 13 Δεκέμβριος, 2010
• Διερεύνηση των συνθετικών εργαλείων του Δ. Πικιώνη στις διαμορφώσεις του λόφου του Φιλοπάππου, ηλεκτρονικό περιοδικό greekarchitects, 06 Απρίλιος, 2011
• Πολιορκώντας το σχολείο στα Πευκάκια Εισήγηση του Δημήτρη Αντωνακάκη από τη συνάντηση στο Μουσείο Μπενάκη με θέμα Ο Πικιώνης σήμερα, 5 Φεβρουάριος, 2011
• Ομιλία του Δημήτρη Αντωνακάκη, στα πλαίσια της εκδήλωσης "Δημήτρης Πικιώνης" του 14ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών "Δημήτρης Πικιώνης", 12 Μάρτιος, 2013
• Ομιλία της Αγνής Πικιώνη, στα πλαίσια της εκδήλωσης "Δημήτρης Πικιώνης" του 14ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών "Δημήτρης Πικιώνης", 12 Μάρτιος, 2013
• Βαρουξάκη, Ελίνα, Η μελέτη Πικιώνη για το Φρούριο της Φορτέτζας, Ρεθύμνου, ηλεκτρινικό περιοδικό archetype.gr, 2 Σεπτεμβρίου 2019

Οπτικοακουστικό υλικό:

• Αρχιτεκτονικοί οραματισμοί για την ιδανική πόλη και κοινωνία στα λεπτά 4:17 ως 6:50(από την εκπομπή Από τον Καλλικράτη στον Καλατράβα της Ε.Ρ.Τ. WebTV)
• Δημήτρης Πικιώνης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Αρχιτεκτονικοί δρόμοι (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)