Αμφίκλεια

Η Αμφίκλεια είναι κωμόπολη που ανήκει στο νομό Φθιώτιδος της Στερεάς Ελλάδας σε υψόμετρο 400 μέτρων^[1]. Έχει πληθυσμό σύμφωνα με την απογραφή του 2011, 3.012 κατοίκους^[2].

Αμφίκλεια
Αμφίκλεια Αμφίκλεια
Χάρτης
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Φθιώτιδας
Δήμος	Αμφίκλειας - Ελάτειας
Δημοτική Ενότητα	Αμφίκλειας
Γεωγραφία
Νομός	Φθιώτιδας
Υψόμετρο	400 μέτρα
Έκταση	109,209 (η κοινότητα)
Πληθυσμός
Μόνιμος	2.110
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Δαδί
Ταχ. κώδικας	350 02
δεδομένα

Αποτελεί το διοικητικό, κοινωνικό και εμπορικό κέντρο μιας αγροτικής περιοχής με κύριες καλλιέργειες τα καπνά, το βαμβάκι και τα σιτηρά.

Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Σε αυτό συμβάλλει το γειτονικό χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού, το οποίο αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης παραθεριστών και αθλητών των χειμερινών σπορ.^[3] Στην Αμφίκλεια εδρεύει ο Αθλητικός Σύλλογος Παρνασσός. Η Αμφίκλεια έχει τέσσερις ενορίες. Αυτές είναι ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου, ο Ιερός Ναός Αγίου Ευσταθίου, ο Ιερός Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου και ο Ιερός Ναός Αγίου Βλασίου.

Γεωγραφία

Η Αμφίκλεια βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Παρνασσού και μπροστά της απλώνεται η κοιλάδα του ποταμού Κηφισού. Απέχει 17 χιλιόμετρα από το χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού, 50 χιλιόμετρα από τη Λαμία και 170 χιλιόμετρα από την Αθήνα.

Διοικητικά στοιχεία

Η Αμφίκλεια ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου καποδιστριακού Δήμου Αμφίκλειας, ο οποίος περιελάμβανε τα δημοτικά διαμερίσματα Αμφικλείας, Δρυμαίας, Παλαιοχωρίου Δωριέων, Ξυλικών, Τιθρωνίου^[4] και Μπράλου^[5]. Από το 2011 είναι έδρα ομώνυμης δημοτικής κοινότητας και δημοτικής ενότητας που υπάγεται στον διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας. Η δημοτική κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αστικός ημιορεινός οικισμός, με έκταση 109,209 χμ² (2011). Περιλαμβάνει και τους οικισμούς Άνω Καλύβια, Μονή Δαδίου, Περδικόβρυση, Πευκόβρυση, Σταθμός Αμφίκλειας και Φτερόλακκα. ^[6]

Πληθυσμός

Μόνιμος ^[7][8][9]

Έτος	Πληθυσμός
1991	3.182 (3.270) [4.439]
2001	3.371 (3.389) [4.676]
2011	3.012 (3.191) [4.186]

Πραγματικός (de facto) ^[10][11][6]

Έτος	Πληθυσμός
1961	3.111 (3.157)
1971	3.017 (3.119)
1981	3.496 (3.578)
1991	3.145 (3.239) [5.317]
2001	3.523 (3.585) [5.636]
2011	3.154 (3.280) [4.439]

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της δημοτικής κοινότητας)

[σε αγκύλη ο πληθυσμός της δημοτικής ενότητας]

Ιστορία

Η ιστορία της Αμφίκλειας^[12][13] ξεκινά από την αρχαιότητα. Η πρώτη τοπωνυμία της Αμφίκλειας ήταν Οφιτεία ή Οφίτεια που σήμερα σημαίνει τον τόπο διαμονής κάποιου όφεως. Η δεύτερη – μεταγενέστερη – ήταν Αμφίκαια, ονομασία που πήρε, η προϊστορική και μυθική Οφιτεία, μετά την εγκατάσταση των Φωκέων και Δωριέων. Ως Αμφίκαια την αναφέρει και ο Ηρόδοτος και είναι η πόλη που άκμασε μετά τα Μηδικά, τα οποία εξιστορεί με τόση ακριβολογία, αυθεντία και ιστορική αξιοπιστία. Η λέξη Αμφίκαια, ίσως να παράγεται από το ρήμα αμφικαίνυμαι, το οποίο σημαίνει υπερέχω σε ύψος, διαπρέπω κ.λ.π., οπότε το τοπωνύμιο Αμφίκαια φανερώνει την σε υψηλό τόπο κειμένη πόλη^[14]. Καταστράφηκε από τους Πέρσες κατά το πέρασμά τους από την κοιλάδα του Κηφισού το 480 π.Χ.^[15]. Η Αμφίκλεια ξαναχτίστηκε στην ίδια θέση και αναφέρεται από τον περιηγητή Παυσανία στα Φωκικά. Αργότερα, η περιοχή παράκμασε και ερήμωσε. Πιθανώς κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας,^[16] στην περιοχή της αρχαίας Αμφίκλειας, χτίστηκε ένα νέο χωριό που ονομάστηκε Δαδί, το οποίο άκμασε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.^[13][17] Σημαντική ήταν η συμβολή του Δαδιού στον απελευθερωτικό αγώνα ενώ Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί της Επανάστασης του 1821, όπως ο Αθανάσιος Διάκος και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, αλλά και ο Δημήτριος Υψηλάντης^[18] και άλλοι έδρασαν στην πόλη κατά τα χρόνια του ξεσηκωμού. Αξιοσημείωτη είναι η περίφημη Μάχη του Δαδίου που πραγματοποιήθηκε το 1822 έξω από το χωριό. Μετά την απελευθέρωση, το 1835, το Δαδί έγινε πρωτεύουσα του νεοσύστατου Δήμου Δρυμίας.^[19] Την περίοδο εκείνη είχε 412 οικογένειες και 1.670 κατοίκους, Ο πληθυσμός αυξήθηκε σημαντικά σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, φτάνοντας τους 5.275 κατοίκους το 1907.^[20] Το Δαδί μετονομάστηκε σε Αμφίκλεια το 1915, λόγω της θέσης του δίπλα στην αρχαία πόλη.^[21]

Πολιτισμός

Αξιόλογη είναι η αρχιτεκτονική της σημερινής Αμφίκλειας (έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός – ΦΕΚ1135/Δ/3.12.2004) ενώ την εικόνα συμπληρώνουν παραδοσιακά καλντερίμια, εκκλησίες, βρύσες και πλατείες.

Διατηρεί όλα τα ρουμελιώτικα έθιμα όπως τους λάκκους το Πάσχα, τη γιορτή της Αναλήψεως (γιορτή των κτηνοτρόφων), τα παραδοσιακά Χριστούγεννα, το τέταρτο όνομα και άλλα ήθη και έθιμα. Αξιοσημείωτες είναι και οι Απόκριες στην Αμφίκλεια, με το άναμμα τεραστίων φωτιών (Χέη) και την παρέλαση μασκαράδων. Μοναδική πανελλαδικά είναι και η γιορτή του ψωμιού, ενώ διαθέτει και Μουσείο Άρτου και Επαγγελμάτων.^[22]

Μεταφορές

Η Εθνική Οδός 3 διέρχεται στα όρια της κωμόπολης, συνδέοντάς τη με τη Λιβαδειά, τη Λαμία και άλλες πόλεις της Στερεάς Ελλάδας. Επίσης, η περιφερειακή σιδηροδρομική γραμμή Αθήνας - Λειανοκλαδίου εξυπηρετεί το χωριό, μέσω του ομώνυμου σιδηροδρομικού σταθμού.

Μνημείο πεσόντων στον σιδηροδρομικό σταθμό Αμφίκλειας. 11 Αμφικλειώτες εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς για το σαμποτάζ στον σιδηροδρομικό σταθμό που πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1943.

Ανάμεσα στο σιδηροδρομικό σταθμό και τα πεδία / παλιό αεροδρόμιο, υπάρχει μικρό Μνημείο, στη μνήμη των κατοίκων του χωριού, που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, σε αντίποινα για σαμποτάζ στον σιδηροδρομικό σταθμό. Μέσα στον περίβολο του μνημείου, υπάρχει ένας εγκαταλελειμμένος πυργίσκος από άρμα Pz 38.

Αθλητισμός

Ο Α.Σ. Άρης Αμφίκλειας είναι καλαθοσφαιρική ομάδα που ιδρύθηκε στην Αμφίκλεια τον Μάρτιο του 2015. Είναι η πρώτη μπασκετική ομάδα στον Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας. Αγωνίζεται στο κορυφαίο τοπικό περιφερειακό πρωτάθλημα της Α' Ένωσης Σωματείων Καλαθοσφαίρισης Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας (Α' Ε.Σ.Κ.Α.Σ.Ε.). Λειτουργούν τμήματα μίνι, παίδων, εφήβων δηλαδή από ηλικίες 5 - 18 χρόνων αλλά λειτουργεί και το επαγγελματικό τμήμα ανδρών. Ως έδρα χρησιμοποιεί το Κλειστό Γυμναστήριο Αμφίκλειας.

Επίσης, στο χωριό εδρεύει ο Γ.Σ Παρνασσός Αμφίκλειας που αγωνίζεται στα τοπικά πρωταθλήματα της ΕΠΣ Φθιώτιδας. Έχει έδρα το Δημοτικό Γήπεδο Αμφίκλειας.

Ο Α.Σ. Διόνυσος Αμφίκλειας ιδρύθηκε το 1993 και έχει ακαδημίες ποδοσφαίρου, τμήματα βόλει (παγκορασίδων,κορασίδων και γυναικεία ομάδα) και στίβο. Επίσης ο σύλλογος είναι ο διοργανωτής του ορεινού αγώνα Μονοπάτι Παρνασσού.^[23]

Προσωπικότητες

• Ιωάννης Παπαλουκόπουλος ( ; - 18ΧΧ;), δημογέροντας, δήμαρχος και βουλευτής.
• Αχιλλέας Παπαλουκάς (1830-1915), βουλευτής, γιός του προηγουμένου.
• Αθανάσιος Ευταξίας (1849-1931), βουλευτής, υπουργός και Πρωθυπουργός της Ελλάδας.
• Σωτήρης Τσιτσιπής (1918-1949), στρατιωτικός.
• Στάθης Γιώτας (1940), πολιτικός.

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1981, 2006 (ΠΛΜ)
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Σύνδεσμος Αμφικλειέων (Δαδιωτών)

Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 284, τομ. 3.
2. «Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2011» (PDF). Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 17 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2016.
3. Παρνασσού, Χιονοδρομικό Κέντρο. «Αρχική / Χιονοδρομικό Κέντρο Παρνασσού». www.parnassos-ski.gr. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2016.
4. «tithronio». tithronio. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.^{[νεκρός σύνδεσμος]}
5. «Τα Δημοτικά Διαμερίσματα | Δημόσια Βιβλιοθήκη Αμφίκλειας». vivl-amfikl.fth.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016.
6. https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous
7. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2011_monimos.pdf
8. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_monimos.pdf
9. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_monimos.pdf
10. ΠΛ 2:813-4
11. ΠΛΜ 8:125
12. «Ιστορία Αμφίκλειας». www.amfiklia.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.
13. Ενισλείδης, Χρήστος Μ. (1978). Η Αμφίκλεια (Το Πόλισμα και η περί τον Παρνασόν Χώρα). Αθήνα: Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Αμφικλείας.
14. «Αμφίκλεια – Ονομασία – Ιστορία | Δημόσια Βιβλιοθήκη Αμφίκλειας». vivl-amfikl.fth.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.
15. Βικιθήκη Ιστορίαι (Ηροδότου)/Βιβλίο Η πορευόμενοι γὰρ ταύτῃ παρὰ τὸν Κηφισὸν ποταμὸν ἐδηίουν πάντα, καὶ κατὰ μὲν ἔκαυσαν Δρυμὸν πόλιν κατὰ δὲ Χαράδραν καὶ Ἔρωχον καὶ Τεθρώνιον καὶ Ἀμφίκαιαν καὶ Νέωνα καὶ Πεδιέας καὶ Τριτέας καὶ Ἐλάτειαν καὶ Ὑάμπολιν καὶ Παραποταμίους καὶ Ἄβας, ἔνθα ἦν ἱρὸν Ἀπόλλωνος πλούσιον, θησαυροῖσί τε καὶ ἀναθήμασι πολλοῖσι κατεσκευασμένον
16. Από την περίοδο εκείνη χρονολογείται μεσαιωνικός πύργος, γνωστός ως "Παλιόπυργος", που εν μέρει σώζεται και σήμερα.
17. Από στοιχεία των Οθωμανικών απογραφών το Δαδί έχει 102 σπίτια το 1506 και 211 σπίτια το 1540 (Λοκρίδα: ιστορία και πολιτισμός, 2003, σελίδες 150 και 156) ενώ λίγο πριν την Επανάσταση ο Ληκ αναφέρει 500 οικογένειες (Travels in Northern Greece, vol.2, p.74).
18. Επιστολές του Δημητρίου Υψηλάντη που εστάλησαν από το Δαδί τον Απρίλιο 1822 παρατίθενται στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας (έκδοση 1857), σελίδες 211-213 και 484.
19. «ΦΕΚ 18Α - 18/10/1835» (PDF).
20. Στατιστικά αποτελέσματα της γενικής απογραφής του πληθυσμού κατά την 27 Οκτωβρίου 1907 (PDF). Εν Αθήναις: Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 1909.
21. Μετονομασίες οικισμών της Ελλάδας, Πανδέκτης
22. «Μουσείο Άρτου Αμφίκλειας». www.breadmuseum.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Δεκεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.
23. «ΑΣ Αμφίκλειας "ο Διόνυσος" / Μονοπάτι Παρνασσού». Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2022.