Αγνή της Γαλλίας (Άννα του Βυζαντίου)

Η Αγνή της Γαλλίας, αργότερα Άννα (Agnès de France, 1171 - περ. 1240) ήταν Βυζαντινή αυτοκράτειρα, κόρη του βασιλιά Λουδοβίκου Ζ΄ της Γαλλίας από την τρίτη σύζυγό του Αδέλα της Καμπανίας. Ήταν επίσης αδελφή του Γάλλου βασιλιά Φιλίππου Β΄.

Άννα του Βυζαντίου
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1171
Θάνατος	1220 (περίπου)[1] ή 1240 (περίπου)
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία Βασίλειο της Γαλλίας
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Γαλλικά[2]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	Σύζυγος αυτοκράτορα
Οικογένεια
Σύζυγος	Αλέξιος Β΄ Κομνηνός (από 1180)[3] Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός (από 1183)[3] Θεόδωρος Βρανάς (από 1204)[3]
Τέκνα	Βράναινα
Γονείς	Λουδοβίκος Ζ´ της Γαλλίας και Αδέλα της Καμπανίας
Αδέλφια	Φίλιππος Β΄ της Γαλλίας Μαργαρίτα της Γαλλίας, βασίλισσα της Αγγλίας και της Ουγγαρίας Αλίκη της Γαλλίας Αλίκη της Γαλλίας Μαρία της Γαλλίας
Οικογένεια	Οίκος των Καπετιδών
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Βυζαντινή Αυτοκράτειρα (1180–1185)
Θυρεός
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Γάμος

Το 1178 ο Φίλιππος, κόμης της Φλάνδρας, επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη στην επιστροφή του από τους Αγίους Τόπους. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μανουήλ Α' Κομνηνός είχε ήδη φιλοξενήσει τον Λουδοβίκο Ζ΄ της Γαλλίας κατά τη διάρκεια της 2ης Σταυροφορίας στην Κωνσταντινούπολη, οπότε ο Φίλιππος είχε εγγυηθεί για μια ικανή συμμαχία του με το μεγάλο ανατολικό κράτος. Τον χειμώνα του 1178, μια αυτοκρατορική αντιπροσωπεία έφθασε στην Γαλλική αυλή, συνοδευόμενη από τον ναύαρχο Βαλντοβίνο Γκέρσιο^[4], προκειμένου να οριστικοποιηθεί ο γάμος ανάμεσα στην κόρη του βασιλιά, Αγνή, με τον Αλέξιο, τον μοναδικό γιο και διάδοχο του βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ με την δεύτερη σύζυγο του Μαρία της Αντιόχειας. Ήταν άλλος ένας συμμαχικός γάμος που είχε ευλογηθεί από τον Πάπα Αλέξανδρο Γ΄ (1171)^[5].

Δεν ήταν ασυνήθιστο για τις βασιλικές οικογένειες, όταν ένας γάμος είχε συμφωνηθεί, να ανατραφούν στην οικογένεια του συζύγου τους. Αυτός, αντιθέτως, είναι ο λόγος για τον οποίο η Αγνή πιθανότατα δεν συναντήθηκε ποτέ με τη μεγαλύτερη αδερφή της Αλίκη της Γαλλίας (γεννημένη το 1160). Η Άλυς ζούσε στο Βασίλειο της Αγγλίας από την ηλικία των οκτώ ετών, 2 χρόνια περίπου πριν γεννηθεί η Αγνή.^[6]

Η Αγνή με πλοίο από το Μονπελιέ έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ περνώντας από τη Γένοβα ο στόλος της αυξήθηκε σταδιακά από 5 μέχρι 19 πλοία υπό τον Βαλντοβίνο Γκέρσιο.^[7] Η Αγνή έφτασε στην Κωνσταντινούπολη το καλοκαίρι του 1179 και έγινε δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό και εκδηλώσεις^[8]. Μετονομάστηκε σε Άννα. Την ύμνησαν πολλοί ανώνυμοι συγγραφείς και ιδιαίτερα ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, ο οποίος έγραψε για χάρη της και ύμνο.

Σύμφωνα με τον μεγάλο ιστορικό Γουλιέλμο της Τύρου, η Αγνή ήταν 8 ετών όταν έφθασε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ ο Αλέξιος 13. Ο Γουλιέλμος έγραψε λάθος την ηλικία του Αλέξιου, αφού αυτός είχε γεννηθεί το 1169^[9], ενώ δεν υπάρχει καμιά άλλη πηγή για το έτος γέννησης της Αγνής. Αν ήταν πραγματικά 8, τότε ήταν 3 χρόνια μικρότερή του, διαφορά συνηθισμένη στα βασιλικά ζεύγη της εποχής. Ο Γουλιέλμος της Τύρου ήταν αυτόπτης μάρτυρας στην τελετή, την οποία περιγράφει ως πολυτελέστατη^[10]. Η τελετή έγινε στο μεγάλο παλάτι, στην αίθουσα του Τρούλλου, στις 2 Μαρτίου 1180. Η τελετή έγινε περίπου ένα μήνα μετά το γάμο της ετεροθαλούς αδελφής του Αλεξίου Μαρίας Πορφυρογέννητης με τον Ρενιέ του Μομφεράτου από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Θεοδόσιο.

Αυτοκράτειρα της Κωνσταντινούπολης

Τον Σεπτέμβριο του 1180, ο Μανουήλ Α' πέθανε και τον διαδέχθηκε στο θρόνο ο Αλέξιος Β΄, που ήταν πολύ νέος και γι' αυτό την εξουσία ασκούσε η μητέρα του, Μαρία της Αντιόχειας. Αργότερα, το 1183, η Μαρία εκτοπίστηκε και εμφανίστηκε μια νέα δύναμη πίσω από τον θρόνο, ο Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός, πρώτος εξάδελφος του Μανουήλ Α΄ με αυτοκρατορικές φιλοδοξίες. Φαίνεται ότι κρυβόταν πίσω από τη δηλητηρίαση της Μαρίας της Πορφυρογέννητης και του συζύγου της Ρενιέ. Αιχμαλώτισε, και στη συνέχεια εκτέλεσε, τη Μαρία της Αντιόχειας και στέφθηκε συναυτοκράτορας με τον Αλέξιο Β΄.^[11]

Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους ο Αλέξιος Β΄ στραγγαλίστηκε και ο Ανδρόνικος έμεινε μόνος αυτοκράτορας. Τότε ο 65χρονος Ανδρόνικος Α΄ παντρεύτηκε την μόλις 12χρονη Άννα δια της βίας^[12]. Ο Ανδρόνικος είχε ήδη παντρευτεί για πρώτη φορά μια γυναίκα (ίσως από την οικογένεια των Παλαιολόγων), και είχε ερωτικές σχέσεις με δύο ανιψιές του, την Ευδοκία Κομνηνή (κόρη του Ανδρονίκου) και τη Θεοδώρα Κομνηνή (κόρη του Ισαακίου) όπως και με τη Φιλίππα της Αντιόχειας, αδελφή της Μαρίας της Αντιοχείας. Ο Ανδρόνικος είχε 2 γιους από τον πρώτο του γάμο, και 2 νόθα παιδιά (γιο και κόρη) από τη Θεοδώρα. Ο μεγάλος του γιος Μανουήλ είχε ήδη έναν γιο, τον μέλλοντα Αλέξιο Α΄ της Τραπεζούντας.

Η Άννα ήταν Βυζαντινή αυτοκράτειρα για δύο χρόνια, μέχρι την εκθρόνιση του γηραιού συζύγου της Ανδρόνικου Α΄ (Σεπτέμβριο 1185). Ο Ανδρόνικος Α΄, προσπαθώντας να δραπετεύσει, αφού έφυγε από την Κωνσταντινούπολη με τη σύζυγό του Άννα, την ερωμένη του (γνωστή ως Μαραπτική) και τη συνοδεία του, έφτασαν σε ένα φρούριο στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, στη Βιθυνία, όπου προσπάθησαν να φύγουν με πλοία για την Κριμαία. Τα πλοία τους όμως συγκρατήθηκαν από αντίθετους ανέμους και δεν κατάφεραν να αποπλεύσουν. Τότε ο Ανδρόνικος Α΄ συνελήφθη, μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη^[13] και εκτελέσθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1185 με μαρτυρικό θάνατο.

Μετέπειτα ζωή

Η Άννα παρέμεινε μια σημαντική πολιτική προσωπικότητα και μετά τον θάνατο των συζύγων της.^[14] Οι σταυροφόροι, που κατά το πλείστον ήταν γαλλικής καταγωγής και τελούσαν υπό τις εντολές του Γάλλου βασιλιά Φίλιππου Β', την θεωρούσαν φιλικό πρόσωπο στο Βυζάντιο γιατί ήταν αδελφή του βασιλιά τους και γι΄αυτό την αποκαλούσαν «Γαλλίδα αυτοκράτειρα».^[14] Οι Βυζαντινοί πάλι φυσικά την εμπιστεύονταν γιατί ήταν μια πρώην αυτοκράτειρα.^[14] Έτσι τον Ιούλιο του 1203, οκτώ μήνες πριν από την πτώση της Κωνσταντινούπολης, μία ομάδα σταυροφόρων την επισκέφθηκε με σκοπό να συζητήσει μαζί της τη δυνατότητα της βοήθειάς της και της διαμεσολάβησής της υποσχόμενοι την προστασία της.^[14] Εκείνη όμως προσποιήθηκε πως δεν θυμόταν πια τη γαλλική γλώσσα και τους μιλούσε μόνο στα ελληνικά με αποτέλεσμα εκείνοι να φύγουν άπραγοι.^[14][15] Αμέσως μετά η Άννα επικοινώνησε σχετικά με τον εξάδελφό της Κόμη Λουδοβίκο του Μπλουά, μια επικοινωνία που προφανώς έγινε στα γαλλικά.^[14] Με την άνοδο της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης το 1204 και τη στέψη του πρώτου Λατίνου αυτοκράτορα Βαλδουίνου, παντρεύτηκε τον στρατηγό Θεόδωρο Βρανά και μαζί του συγκυβέρνησε την Ανδριανούπολη εξασφαλίζοντας με την αίγλη της ως πρώην αυτοκράτειρα την αποδοχή του στη θέση του κυβερνήτη ακόμα και από ισχυρότερες οικογένειες ευγενών που ίσως διαφορετικά να θεωρούσαν πως είχαν μεγαλύτερο δικαίωμα στην Ανδριανούπολη όπως επίσης και την αποδοχή του από τον λαό.^[14][16] Η Άννα με την παρουσία της υπενθύμιζε πως η εξουσία του Βρανά παρέμενε κοντά στο παλαιό βυζαντινό καθεστώς.^[14]

Το 1205 η Ανδριανούπολη επαναστάτησε ενάντια στους σταυροφόρους αλλά την επόμενη χρονιά αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει. Η πόλη παρέμεινε υπό τον έλεγχο των Βενετών αλλά μετά την διπλωματική παρέμβαση της Άννας απέκτησε ένα καθεστώς μερικής αυτονομίας και οι Βενετοί συμφώνησαν να αφήσουν την διοίκησή της στον Θεόδωρο Βρανά για λογαριασμό τους αλλά «σύμφωνα με τα ελληνικά έθιμα».^[14] Η Άννα εξασφάλισε επίσης στον Βρανά το δικαίωμα της κληρονομικής διαδοχής στην Ανδριανούπολη.^[14] Με αυτόν τον τρόπο επιρεύχθηκε μια ισορροπία ανάμεσα στην επιθυμία των Βενετών για έλεγχο και την επιθυμία των Βυζαντινών για ανεξαρτησία και σεβασμό των εθίμων τους.^[14]

Η Άννα απέκτησε με τον Βρανά τουλάχιστον μια κόρη, που παντρεύτηκε τον αντιβασιλιά Ναρζό του Τουσί^[17] ενώ ο Βρανάς εξακολουθούσε να μάχεται για λογαριασμό της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης έως τον θάνατό του (1219). Αν και η συμβολή της όπως και άλλων ευγενών γυναικών του Βυζαντίου με καταγωγή από τη Δυτική Ευρώπη όπως π.χ. η Μαργαρίτα της Ουγγαρίας στην καθιέρωση της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης και την ειρηνική συνύπαρξη των Βυζαντινών με τους σταυροφόρους ήταν κομβική οι σύγχρονες έρευνες τείνουν να την παραβλέπουν και να επικεντρώνονται περισσότερο στις πολιτικές και στρατιωτικές δράσεις αντρών.^[14]

Πρόγονοι

Παραπομπές

1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 132979128. Ανακτήθηκε στις 13  Αυγούστου 2015.
2. «Identifiants et Référentiels» (Γαλλικά) Agence bibliographique de l'enseignement supérieur. 086817299. Ανακτήθηκε στις 11  Μαΐου 2020.
3. p10520.htm#i105200. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2020.
4. Bernardo and Salem Maragone, Annales Pisani pp. 68-9 Gentile.
5. Letter of Alexander III to Archbishop Henry of Reims, 28 February 1171 (Patrologia Latina vol. 200 column 783).
6. Robert of Torigny, Chronicles of the reigns of Stephen, Henry II, and Richard I, ed. Richard Howlett, vol. 4 p. 240; John of Salisbury, Letters (ed. W. J. Millor, H. E. Butler) vol. 2 pp. 648–9
7. Annales Pisani; Ottobono, Annales Genuenses, 1179.
8. Garland. p. 5.
9. For references see Alexios II Komnenos.
10. William of Tyre, Historia Transmarina 22.4; Roger of Howden, Chronicle, year 1180.
11. For details, with references to sources, see Maria of Antioch.
12. Charles Diehl 1959, p. 238.
13. Niketas Choniates, Histories p. 347 van Dieten.
14. Short, E. (2019). The Agency and Authority of Agnes of France and Margaret of Hungary in the Aftermath of the Fall of Constantinople (1204-1206). Question.
15. Nicetas Choniates, Historia, ed. J.-L. Van Dieten, 2 vols. (Berlin and New York, 1975); trans. as Ο City of Byzantium, Annals of Niketas Choniates, by H.J. Magoulias (Detroit; Wayne State University Press, 1984). Eustathios of Thessaloniki, a Disembarkation Speech for Agnes-Anna (ed. P. Wirth, Eustathii Thessalonicensis Opera Minora pp. 250–60 and translated with commentary by Andrew F. Stone, Eustathios of Thessaloniki, Secular Orations, pp. 147–65, Eustathios, The Capture of Thessaloniki ed. John R. Melville-Jones, pp. 53 and 188 and Lynda Garland Byzantine empresses: women and power in Byzantium, AD 527-1204. London, Routledge, 1999.
16. Alberic of Trois-Fontaines, Chronicle 1204. According to the Crusade memoir of Robert of Clari they were already married; however, Alberic's information appears more soundly based.
17. Alberic of Trois-Fontaines, Chronicle 1205 and 1235.

Πηγές

• Cartellieri, Alexander. Philipp II. August, König von Frankreich. Vols 1-2. Leipzig: Dyksche Buchhandlung, 1899-1906.
• Hilsdale, Cecily J. "Constructing a Byzantine Augusta: A Greek Book for a French Bride" in Art Bulletin vol. 87 (2005) pp. 458–483 Paywall
• Magdalino, Paul. The Empire of Manuel I Komnenos. 2002.