Άτταλος Γ΄ της Περγάμου

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Άτταλος.

Ο Άτταλος Γ΄ ο Φιλομήτωρ (βασ. 138 π.Χ. - 133 π.Χ.) ήταν ηγεμόνας του ελληνιστικού βασιλείου της Περγάμου στη Μικρά Ασία, μέλος της Δυναστείας των Ατταλιδών. Ήταν γιος του Ευμένη Β΄ του Σωτήρος και της Στρατονίκης.^[1] Η ολιγόχρονη βασιλεία του δεν χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα αξιοσημείωτα γεγονότα. Διακρίθηκε ωστόσο ως βοτανολόγος, ενώ συνέγραψε και σχετικό σύγγραμμα στο οποίο κάνουν αναφορά πολλές πηγές της αρχαιότητας. Όταν πέθανε ήταν άτεκνος και συνεπώς επέλεξε να κληροδοτήσει το βασίλειό του στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία.^[1]

Άτταλος Γ΄ ο Φιλομήτωρ
Τμήμα αγάλματος που απεικονίζει είτε τον Άτταλο Β΄ είτε τον Άτταλο Γ΄ Παλαιά Πινακοθήκη του Βερολίνου
Βασιλιάς της Περγάμου
Περίοδος εξουσίας
138 π.Χ. - 133 π.Χ.
Προκάτοχος	Άτταλος Β΄
Διάδοχος	κατά τον νόμο Ρωμαϊκή Δημοκρατία εκ των πραγμάτων (Αριστόνικος) Ευμένης Γ΄
Εθνικότητα	Έλληνας, Περγαμηνός
Οίκος/Γενεά	Ατταλίδες
Πατέρας	Ευμένης Β΄
Μητέρα	Στρατονίκη
Γέννηση	α΄ μισό 2ου αιώνα π.Χ.
Θάνατος	133 π.Χ.
Σύζυγος	Βερενίκη
Επίγονοι	μια κόρη (;)

Βιογραφικά στοιχεία

Νεανική ηλικία

Η ημερομηνία γεννήσεως του Αττάλου δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια. Ωστόσο είναι γνωστό από το έργο του Πολύβιου ότι το 167 π.Χ. ο βασιλιάς Ευμένης Β΄ θεωρούταν άτεκνος ή έστω δεν είχε αναγνωρίσει επισήμως ως πραγματικό του γιο τον Άτταλο.^[2] Υπό το πρίσμα αυτό υπάρχει αδρή πιθανότητα να μην υπήρξε βιολογικό παιδί του βασιλικού ζεύγους, ή μόνο ο ένας από τους δύο να υπήρξε γονέας του.

Το 159 π.Χ., όταν ο Ευμένης Β΄ απεβίωσε, πληροφορούμαστε πως ο Άτταλος δεν ήταν ακόμη σε ηλικία να αναλάβει τον θρόνο.^[1] Έτσι βασιλιάς αναγορεύτηκε ο θείος του, Άτταλος Β΄, με τον οποίο ο αποθανών βασιλιάς είχε μοιραστεί όλες τις στρατιωτικές και διπλωματικές του επιτυχίες και ο οποίος απολάμβανε παράλληλα την εμπιστοσύνη της Ρώμης. Η άνοδος του Αττάλου Β΄ στον θρόνο συνοδεύτηκε κι από τον γάμο του με τη χήρα βασίλισσα Στρατονίκη. Το ζευγάρι απέκτησε κατά τον Πλούταρχο πολλά παιδιά, ωστόσο θεωρούταν δεδομένο πως διάδοχος του θρόνου θα ήταν ο Άτταλος Γ΄.^[3][4] Είναι γνωστό πως κατά την παιδική του ηλικία ο Άτταλος πραγματοποίησε ένα ταξίδι στην Ιταλία, λαμβάνοντας θερμή υποδοχή από τη Σύγκλητο.^[5]

Ο Άτταλος Β΄ βασίλεψε για 21 έτη,^[1] ωστόσο ήδη από το 153 π.Χ. είχε αναγορεύσει τον γιο του αδερφού του επισήμως διάδοχο, πράξη που βρήκε σύμφωνη και τη Ρώμη. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, απολαμβάνοντας μακροχρόνια ειρήνη και κουρασμένος από τη μεγάλη του ηλικία, σταδιακά άφηνε να διαχειρίζονται οι υπουργοί του τις κρατικές υποθέσεις.^[6] Ο Άτταλος πέθανε τελικά στην ηλικία των 82 ετών το 138 π.Χ. κληροδοτώντας τον θρόνο του στον ανιψιό του.^[7]

Περίοδος βασιλείας

Οι πληροφορίες που διαθέτουμε για την περίοδο της βασιλείας του Αττάλου Γ΄ είναι αποσπασματικές και σχετικά μπερδεμένες. Οι πηγές τον περιγράφουν ως βίαιο και εκκεντρικό πρόσωπο, που επεδείκνυε παθολογική αγάπη για τη μητέρα του.^[8] Σύμφωνα με τον Ιουστίνο θανάτωσε πολλούς συγγενείς και αυλικούς με την κατηγορία ότι οδήγησαν, πότε τη μητέρα του Στρατονίκη, πότε τη σύζυγό του Βερενίκη, στην καταστροφή.^[9] Μετά τα γεγονότα αυτά η ψυχολογία του είχε καταστραφεί και υιοθετώντας εμφάνιση και συμπεριφορά ατόμου πνιγμένου από τις τύψεις κλείστηκε στον εαυτό του, έπαψε να εμφανίζεται δημόσια και επέδειξε αδιαφορία για τη διακυβέρνηση.^[10]

Από την άλλη πλευρά, οι επιγραφικές μαρτυρίες, που περιλαμβάνουν πληροφορίες για τις ευεργεσίες του, αλλά και για τουλάχιστον μία στρατιωτική του επιτυχία, τον παρουσιάζουν υπό ένα θετικότερο πρίσμα.^[8] Στα χρόνια του εγκλεισμού του αφιέρωσε τον χρόνο του στη μελέτη της βοτανικής, της κηπευτικής και της φαρμακολογίας, περνώντας πολλές ώρες στους βασιλικούς κήπους, ανακατεύοντας δηλητηριώδη βότανα με ακίνδυνα.^[11][12] Θα πρέπει να υπήρξε ιδιαίτερα προικισμένος και καταρτισμένος στον εν λόγω τομέα, αν λάβουμε υπόψη πως για το πρόσωπό του αναφέρεται κολακευτικά ο σπουδαίος ιατρός Γαληνός.^[8] Τον Άτταλο Γ΄ αναφέρουν ιδιαίτερα για τις γνώσεις του στη γεωπονική και βοτανική οι Ουάρρων, Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο Πλούταρχος καθώς και ο Πλίνιος, που φέρονται να χρησιμοποίησαν το σύγγραμμά του «Περί γεωργίας». Από το σύγγραμμα αυτό σώζονται αποσπάσματα σε έργα άλλων συγγραφέων. Περιείχε κατάλογο φυτών και ιδιαίτερα δηλητηριωδών. Κυρίως όμως αναφερόταν στη γεωργία και την κηπευτική.

Φαίνεται επίσης πως απολάμβανε να δουλεύει το μπρούτζο και το κερί κατασκευάζοντας αγάλματα.^[13] Τέλος καταπιάστηκε με την κατασκευή ενός μνημείου προς τιμήν της μητέρας του. Ωστόσο φαίνεται πως έμεινε πολλές ώρες στον ήλιο, με αποτέλεσμα να ασθενήσει και να πεθάνει από τις επιπλοκές.^[14]

Κληρονομιά

Όσον αφορά την πολιτική του, φαίνεται πως διατήρησε τις εξαιρετικές σχέσεις του κράτους του με τους Ρωμαίους, ενώ δεν υπάρχουν μαρτυρίες για εσωτερικές διενέξεις κατά τη διάρκεια της – σύντομης ομολογουμένως – βασιλείας του. Εντούτοις, ο απρόσμενος θάνατός του το 133 π.Χ. ξεκίνησε μια αλυσιδωτή αντίδραση γεγονότων που οδήγησαν τελικά στην ενσωμάτωση ολόκληρης της Μικράς Ασίας στο ρωμαϊκό κράτος. Όντας άτεκνος,^[α] στη διαθήκη του κληροδότησε το βασίλειό του στους Ρωμαίους,^[14][15] γεγονός που δεν είναι μεμονωμένο στην ιστορία της ελληνιστικής εποχής. Για παράδειγμα αναλόγως είχε πράξει και ο Πτολεμαίος Απίων, τελευταίος ανεξάρτητος ηγεμών της Κυρηναϊκής. Το δε θησαυροφυλάκιο του βασιλείου του μοιράστηκε δια νόμου στους Ρωμαίους φτωχούς αγρότες από τον Τιβέριο Γράκχο.^[16][17]

Σύντομα εμφανίστηκε στο προσκήνιο ένας άνδρας με το όνομα Αριστόνικος, ο οποίος αμφισβήτησε τη διαθήκη και υποκίνησε επανάσταση. Υποστηρίζοντας πως ήταν νόθος γιος του Ευμένη Β΄, υιοθέτησε το δυναστικό όνομα Ευμένης, και ίδρυσε ένα κράτος, στο οποίο εξέδωσε μάλιστα και νόμισμα. Η εξέγερση του, που από ορισμένους μελετητές αναγνωρίζεται ως κοινωνική επανάσταση, αρχικά γνώρισε κάποια επιτυχία, ωστόσο κατεπνήγη το 129 π.Χ.^[18][19]

Οι ηγεμόνες εμφανίζονται με κίτρινη σκίαση.
Η διακεκομμένη γραμμή δηλώνει υιοθεσία.^[20][21]

Άτταλος ο Τίονας ∞ Βόα

Ευμένης ∞ Σάτυρα

Φιλέταιρος

Άτταλος

Ευμένης Α΄

Άτταλος του Φιλέταιρου ∞ Αντιοχίς

Άτταλος Α΄ Σωτήρ ∞ Απολλωνίς

Ευμένης Β΄ Σωτήρ

Στρατονίκη Αριαραθιδών Καππαδοκίας

Άτταλος Β΄ Φιλάδελφος

Άτταλος Γ΄ Φιλομήτωρ ∞ Βερενίκη

νόθος (;) (Αριστόνικος) Ευμένης Γ΄

Σημειώσεις

α. ^{^} Αναφέρεται από ορισμένες πηγές πως μια κόρη ή εγγονή του βασιλιά, η Βερενίκη, νυμφεύθηκε τον βασιλιά των Γαλατών της Μικράς Ασίας, Δειόταρο Α΄ τον Φιλορωμαίο. Αν αυτό ισχύει τότε ο Άτταλος δεν υπήρξε πράγματι άτεκνος, απλώς δεν είχε αρσενικό απόγονο για να τον διαδεχθεί.

Χρονολόγιο

Έτος	Γεγονός
	Γέννηση του Αττάλου Γ΄, γιου του βασιλιά της Περγάμου, Ευμένη Β΄ του Σωτήρος και της Στρατονίκης.
168 π.Χ.	Ο Τρίτος Μακεδονικός Πόλεμος λαμβάνει τέλος μετά την ήττα του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας, Περσέα, από τους Ρωμαίους.
166 π.Χ.	Η Πέργαμος απομακρύνει οριστικά την απειλή Γαλατών χρησιμοποιώντας μισθοφορικό στρατό.
159 π.Χ.	Ο Ευμένης Β΄ αφήνει την τελευταία του πνοή. Καθώς ο Άτταλος Γ΄, βρίσκεται ακόμη σε πολύ νεαρή ηλικία, την εξουσία αναλαμβάνει ο αδερφός του αποθανόντος βασιλιά, Άτταλος Β΄, ο οποίος ουσιαστικά συμβασίλευε τα προηγούμενα έτη. Ο νέος ηγεμόνας ενώνεται με τα δεσμά του γάμου τη χήρα βασίλισσα, Στρατονίκη.
154 π.Χ.	Η Πέργαμος αναδεικνύεται νικήτρια εναντίον των στρατευμάτων του βασιλιά Προυσία Β΄ της Βιθυνίας.
152 π.Χ.	Ο Άτταλος Γ΄ αναγορεύεται επισήμως διάδοχος του θείου του. Την ίδια χρονιά πραγματοποιεί ταξίδι στη Ρώμη όπου λαμβάνει και την επίσημη αποδοχή της Ρωμαϊκής Συγκλήτου.
150 π.Χ.	Ο Άτταλος Β΄, από κοινού με τον Αριαράθη Ε΄ της Καππαδοκίας, τον Πτολεμαίο Στ΄ της Αιγύπτου και τη Ρώμη, υποστηρίζει τον Αλέξανδρο Α΄ Βάλα στην προσπάθειά του να αναλάβει τη βασιλεία στο κράτος των Σελευκιδών.
138 π.Χ.	Φεύγει από τη ζωή ο Άτταλος Β΄. Ο θρόνος περιέρχεται στα χέρια του Αττάλου Γ΄, ο οποίος λαμβάνει την επωνυμία «ο Φιλομήτωρ», δηλαδή «εκείνος που αγαπά τη μητέρα του».
137 π.Χ.	Ο Άτταλος Γ΄ εξολοθρεύει τους πολιτικούς του αντιπάλους.
133 π.Χ.	Ο γραμματικός Δαφίτας από την Τελμησσό θανατώνεται από τον Άτταλο.
Πεθαίνει ο βασιλιάς Άτταλος Γ΄. Στη διαθήκη του κληροδοτεί την επικράτειά του στο ρωμαϊκό κράτος με όρο τη διατήρηση της αυτονομίας της Περγάμου.
Ο Τιβέριος Γράκχος χρησιμοποιεί το θησαυροφυλάκιο του Αττάλου για την αποπληρωμή των αγροτικών χρεών.
Ο Αριστόνικος παίρνοντας με το μέρος του τους δυσαρεστημένους από την επιλογή του Αττάλου, αλλά και πολλά άλλα άτομα που ζούσαν στο κοινωνικό περιθώριο, υποκινεί επανάσταση.

Δείτε επίσης

• Άτταλος Β' της Περγάμου
• Δυναστεία των Ατταλιδών
• Ελληνιστική περίοδος
• Επανάσταση του Αριστόνικου
• Πέργαμος
• Στρατονίκη της Περγάμου

Παραπομπές

1. Στράβων, «Γεωγραφία», 13.4.2^{[νεκρός σύνδεσμος]}
2. Πολύβιος, «Ιστορίαι», 30.2
3. Πλούταρχος, «Αποφθέγματα βασιλέων και στρατηγών», 184 Β
4. Πλούταρχος, «Ηθικά: Περί αδελφικής αγάπης», 489 F
5. Πολύβιος, «Ιστορίαι», 33.18^{[νεκρός σύνδεσμος]}
6. Πλούταρχος, «Ηθικά: Ει πρεσβύτερωι πολιτεύον», 792 Α-Β
7. Λουκιανός, «Μακρόβιοι», 12
8. Kosmetatou, Elizabeth (2003)
9. Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», 36.4.1
10. Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», 36.4.2
11. Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», 36.4.3
12. Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι: Δημήτριος», 20
13. Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», 36.4.4
14. Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», 36.4.5
15. Φλώρος, «Επιτομή της Ρωμαϊκής Ιστορίας», 35.2.20
16. Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι: Τιβέριος Γράκχος», 14
17. Τίτος Λίβιος, «Περιοχαί», 58 Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine.
18. Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου: Πρόλογοι», 36
19. Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», 36.4.6
20. Astin, A. E.· Frederiksen, M. W. (7 Δεκεμβρίου 1989). The Cambridge Ancient History. Cambridge: Cambridge University Press. σελ. 518. ISBN 9780521234481.
21. «Attalid genealogy». Macquarie University Museum of Ancient Cultures. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2017.

Βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές (Έλληνες και Ρωμαίοι)

• Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου: Πρόλογοι», Αγγλικά
• Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», Λατινικά, Αγγλικά, Γαλλικά
• Λουκιανός, «Μακρόβιοι», Αγγλικά
• Πλούταρχος, «Αποφθέγματα βασιλέων και στρατηγών», Αρχαία Ελληνικά, Αγγλικά
• Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι: Δημήτριος», Αγγλικά
• Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι: Τιβέριος Γράκχος», Αγγλικά
• Πλούταρχος, «Ηθικά: Ει πρεσβύτερωι πολιτεύον», Αρχαία Ελληνικά, Αγγλικά
• Πλούταρχος, «Ηθικά: Περί αδελφικής αγάπης», Αγγλικά
• Πολύβιος, «Ιστορίαι», Αγγλικά
• Τίτος Λίβιος, «Περιοχαί», Λατινικά, Αγγλικά
• Στράβων, «Γεωγραφία», Αγγλικά
• Φλώρος, «Επιτομή της Ρωμαϊκής Ιστορίας», Λατινικά, Αγγλικά

Δευτερογενείς πηγές

• Allen R.E. (1983). «The Attalid Kingdom: A Constitutional History». Oxford University Press, USA. ISBN 978-0-19-814845-6.
• Austin M.M. (2006). «The Hellenistic World from Alexander to the Roman Conquest: A Selection of Ancient Sources in Translation». Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-82860-4
• Hansen, Esther V. (1971). «The Attalids of Pergamon». Ithaca, New York: Cornell University Press; London: Cornell University Press Ltd. ISBN 0-8014-0615-3.
• Kosmetatou, Elizabeth (2003) «The Attalids of Pergamon», Andrew Erskine, ed., «A Companion to the Hellenistic World». Oxford: Blackwell: σελ. 159–174. ISBN 1-4051-3278-7. Κείμενο

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Άτταλος Γ'

• William Smith (1870). «Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology: Attalus III». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2006. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2010.
• Jona Lendering (2006). «Attalus III Philometor». Articles on Ancient History. Livius.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2010.
• Kosmetatou, Elizabeth (2003) "The Attalids of Pergamon," in Andrew Erskine, ed., A Companion to the Hellenistic World. Oxford: Blackwell: pp. 159–174. ISBN 1-4051-3278-7. Κείμενο