Χλεμούτσι

Χλεμούτσι
Είδος	κάστρο και φρούριο
Γεωγραφικές συντεταγμένες
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Ανδραβίδας - Κυλλήνης
Τοποθεσία	Κάστρο Ηλείας
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1220
Χρηματοδότης	Γοδεφρείδος Α΄ Βιλλεαρδουίνος
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Το Χλεμούτσι ή Χλουμούτσι ή Κλερμόν ή Καστέλ Τορνέζε ήταν τo σημαντικότερο κάστρο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Βρίσκεται στο χωριό Κάστρο της Ηλείας. Κατασκευάστηκε μεταξύ του 1220 και του 1223 κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας από το Γοδεφρείδο Β' Βιλλεαρδουίνο στην Ηλεία και προστάτευε και την Ανδραβίδα, αλλά και το επίνειο της, τη Γλαρέντζα (Κυλλήνη).

Γρήγορες Πληροφορίες Χλεμούτσι, Είδος ...

Κλείσιμο

Το αρχικό όνομα του κάστρου ήταν Clermont, όπως το ονόμαζαν οι Γάλλοι ιδιοκτήτες του. Οι Έλληνες το ονόμασαν Χλουμούτσι όπως φαίνεται στο Χρονικό του Μορέως ή Χλεμούτσι, η ονομασία που έφτασε σε εμάς σήμερα^[3]. Κατά την εποχή της βενετσιάνικης κυριαρχίας ονομάστηκε Castel Tornese, επειδή οι Βενετσιάνοι θεωρούσαν ότι εκεί γινόταν η κοπή των νομισμάτων του πριγκιπάτου της Αχαΐας, των τορνεζίων.

Το Χλεμούτσι βρίσκεται πάνω σε ένα λόφο ύψους περίπου 220 μέτρων, σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα (περίπου 2-2,5 χλμ), στο δυτικότερο ακρωτήριο της Πελοποννήσου με θέα στο Ιόνιο Πέλαγος, απέναντι από τη Ζάκυνθο, στην ίδια ευρύτερη περιοχή με το λιμάνι και το κάστρο της Γλαρέντζας (σε απόσταση 5-6 χλμ.) και την Ανδραβίδα (κάπου στα 12-13 χλμ), την πρωτεύουσα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Το κάστρο Χλεμούτσι του Πριγκιπάτου της Αχαΐας βρίσκεται στον οικισμό με σημερινό όνομα Κάστρο Κυλλήνης στο Νομό Ηλείας
Η Γλαρέντζα (σημερινή Κυλλήνη), το κάστρο Χλεμούτσι (σημερινό Κάστρο Κυλλήνης) και η πρωτεύουσα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, Ανδραβίδα
Το Χλεμούτσι από τη θάλασσα, το Ιόνιο πέλαγος
Το Χλεμούτσι από την πλευρά της θάλασσας

Κατασκευή

Η ιστορία της κατασκευής του Κάστρου σώζεται στο Χρονικό του Μορέως^[4]. Το κάστρο οικοδόμησε την περίοδο 1220 - 1223 ο δεύτερος πρίγκιπας της Αχαίας Γοδεφρείδος Α΄ Βιλλεαρδουίνος λόγω της εχθρότητας που είχε ξεσπάσει ανάμεσα στον ίδιο τον πρίγκιπα και τον Καθολικό κλήρο του πριγκιπάτου. Ο πρίγκιπας ζήτησε από τον κλήρο να του παραδώσει το 1/3 της περιουσίας του σαν αντάλλαγμα επειδή δεν του παρείχαν στρατιωτικές υπηρεσίες. Ο Γοδεφρείδος Α΄ Βιλλεαρδουίνος έκανε κατάσχεση της περιουσίας του και οικοδόμησε το κάστρο στο Χλεμούτσι.^[5]^[6] Ο κλήρος αρνήθηκε δηλώνοντας ότι υπακούει μόνο στον πάπα, διαμαρτυρήθηκε στον πάπα Ονώριο Γ΄ ο οποίος τον αφόρισε. Ο Γοδεφρείδος εξήγησε στον πάπα ότι χρησιμοποίησε τους φόρους για την κατασκευή του κάστρου, χάρις στο οποίο προστατευόταν η ύπαρξη του πριγκιπάτου και των Λατίνων, αλλιώς αν οι Ρωμαίοι έπαιρναν το Μοριά, δε θα σκότωναν μόνο τους στρατιώτες σαν και αυτόν, αλλά και τους Λατίνους κληρικούς. Ο πάπας τελικά συμφώνησε να άρει τον αφορισμό. Το κάστρο οικοδομήθηκε σε περιοχή που δεν υπήρχε αρχαίο κτίσμα, το Χλεμούτσι πιθανότατα είναι Ελληνική μετάφραση του Κλερμόντ, άλλοι προτείνουν ότι το όνομα προήλθε από παλιότερη Σλάβικη τοποθεσία.^[7] Αποτελείται από το κυρίως κάστρο, που είναι ένα εξαγωνικό κτίσμα γύρω από μια εσωτερική αυλή, και από τον γύρω χώρο που προστατεύεται από τείχος, το οποίο έχει κατά διαστήματα πύργους. Τον 15ο αιώνα η Δημοκρατία της Βενετίας το αποκαλούσε εσφαλμένα "Κάστρο Τορνέζε" επειδή στην γειτονική Γλαρέντζα υπήρχε από τον 14ο αιώνα νομισματοκοπείο που έκοβε ασημένια νομίσματα τορνέζε.^[8]^[9] Το νέο κάστρο απείχε 13 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του πριγκιπάτου Ανδραβίδα και 5 χιλιόμετρα από το μεγαλύτερο λιμάνι του πριγκιπάτου Γλαρέντζα. Οι τοποθεσίες αυτές μαζί με το Ποντικόκαστρο στο Κατάκολο Ηλείας λίγο πιο νότια αποτελούσαν την καρδιά του πριγκιπάτου και μπορούσε να ελέγξει την εύφορη πεδιάδα της Ηλείας.^[10]^[11] Δεν διακρίθηκε ωστόσο ποτέ στις πολεμικές επιχειρήσεις, έγινε βασικά φυλακή επιφανών αιχμαλώτων, οι Βυζαντινοί αιχμάλωτοι από την Μάχη του Μακρυπλαγίου όπως ο Αλέξιος Φιλής πέθαναν εκεί φυλακισμένοι.^[12]

Οι διάδοχοι των Βελλεαρδουίνων

Όταν πέθανε ο πρίγκιπας Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος (1278) τον πριγκιπικό τίτλο κληρονόμησε σύμφωνα με την Συνθήκη του Βιτέρμπο (1267) ο Βασιλιάς της Νεαπόλεως Κάρολος ο Ανδεγαυός. Το Χλεμούσι ωστόσο κληρονόμησε η σύζυγος του Γουλιέλμου Β΄ Άννα Αγγελίνα της Ηπείρου που κράτησε επιπλέον την κληρονομική βαρονία της Καλαμάτας στην Μεσσηνία.^[13] Ο νέος της σύζυγος Νικόλαος Β΄ του Σαιντ-Ομέρ που ήταν άρχοντας του ημίσεως των Θηβών κληρονόμησε τα πιο εύφορα εδάφη στην Πελοπόννησο, αυτό ανησύχησε τον Κάρολο. Με νέα Συνθήκη (25 Σεπτεμβρίου 1281) παραχωρήθηκαν στο Χλεμούτσι και στην Καλαμάτα το ήμισυ των εδαφών του θανόντος Λεονάρδου του Βερολί με κτήματα στην Ηλεία, την Μεσσηνία και την Ιταλία.^[14] Στις αρχές της δεκαετίας του 1290 ο Θωμάς Κομνηνός Δούκας γιος και διάδοχος του Δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρου Α΄ Κομνηνού Δούκα κρατήθηκε αιχμάλωτος στο κάστρο ως τιμωρία για την συμπεριφορά του πατέρα του. Οι Ανδεγαυοί βασιλείς της Νεαπόλεως απέκτησαν υπό τον έλεγχο τους το πριγκιπάτο (1278). Η μοναδική επιζήσασα κόρη του Γουλιέλμου Β΄ Μαργαρίτα Βιλλεαρδουίνου διεκδίκησε την κληρονομιά του πατέρα της, απέκτησε ένα τμήμα από αυτή το Χλεμούσι και την Καλαμάτα που κατείχε η μητέρα της (1311). Τον Φεβρουάριο του 1314 πάντρεψε την μοναδική της κόρη Ισαβέλλα ντε Σαμπράν με τον Ισπανό πρίγκιπα Φερδινάνδο της Μαγιόρκας στον οποίο έδωσε και τα δικαιώματα διαδοχής. Ο Ανδεγαβός βάιλος της Αχαΐας εξοργίστηκε για την πράξη αυτή, συνέλαβε την Μαργαρίτα και την φυλάκισε στο Χλεμούσι όπου πέθανε τον Μάρτιο του 1315. Ο Φερδινάνδος της Μαγιόρκας στρατοπέδευσε τον Ιούνιο του 1315 στην Γλαρέντζα για να διεκδικήσει την κληρονομιά του από τον Ανδεγαυό κυρίαρχο Λουδοβίκο της Βουργουνδίας, κατέλαβε το μεγαλύτερο τμήμα της Ηλείας αλλά τον Ιούλιο του 1316 έπεσε στην Μάχη της Μανωλάδας. Τα στρατεύματα του Φερδινάνδου από την Μαγιόρκα αναγκάστηκαν μετά από αυτό να παραδόσουν τις κατακτήσεις του Φερδινάνδου στην Ηλεία και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.^[15] Ο Κάρολος Α΄ Τόκκος κατέλαβε το Χλεμούσι και την Γλαρέντζα και προσπάθησε να επεκτείνει την εξουσία του στον Μωριά εις βάρος του τελευταίου Γενοβέζου πρίγκιπα της Αχαΐας Κεντυρίων Β΄ Ζαχαρία.

Βυζαντινή και Οθωμανική κατάσταση

Μετά την ήττα από την Βυζαντινή αυτοκρατορία στην Μάχη των Εχινάδων (1427) ο Κάρολος Τόκκος αναγκάστηκε να παραδώσει σχεδόν όλο το πριγκιπάτο του στο Δεσποτάτο του Μορέως που κυβερνούσε ο μετέπειτα τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος. Η παραχώρηση έγινε υπό την μορφή κληρονομιάς αφού ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος παντρεύτηκε στον πρώτο του γάμο την κόρη του Καρόλου Τόκκου Θεοδώρα Τόκκο.^[10]^[16] Με έδρα το Χλεμούτσι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος κατέλαβε και τις τελευταίες περιοχές της Πελοποννήσου που είχαν απομείνει στους Λατίνους όπως η πόλη της Πάτρας (1428 - 1430).^[17] Το κάστρο παρέμεινε σε Βυζαντινά χέρια μέχρι την εποχή που έπεσε ολόκληρη η Πελοπόννησος στην Οθωμανική αυτοκρατορία (1460).^[18] Ο νόθος γιος του Κεντυρίων Β΄ Ιωάννης Ασάν Ζαχαρίας ήταν φυλακισμένος στο Χλεμούσι, δραπέτευσε και προχώρησε σε αποτυχημένη εξέγερση εναντίον των Παλαιολόγων που κυβερνούσαν το Δεσποτάτο του Μωρέως (1453).^[19] Το κάστρο έχασε την στρατηγική του σημασία όταν κατέλαβε το Δεσποτάτο η Οθωμανική αυτοκρατορία.^[18] Το κατέλαβαν ωστόσο οι Βενετοί όταν ξέσπασε ο Α΄ Βενετοτουρκικός Πόλεμος και δέχθηκε επίθεση από το Κυρίαρχο Στρατιωτικό Τάγμα της Μάλτας (1620).^[20] Όταν έληξε ο ΣΤ΄ Βενετοτουρκικός Πόλεμος και ακολούθησε η τελευταία κυριαρχία της Βενετίας στην Πελοπόννησο (1687 - 1715) ήταν διοικητική έδρα, εκείνη την εποχή ωστόσο ήταν μικρότερο και αραιοκατοικημένο. Ο Ενετός προβλεπτής Φραντσέσκο Γκριμάνι πρότεινε να το κατεδαφίσουν επειδή δεν μπορούσαν να το υπερασπιστούν και να οικοδομήσουν ξανά την παραλιακή Γλαρέντζα (1701).^[18]^[21] Όταν έληξε ο Ζ΄ Βενετοτουρκικός Πόλεμος και ο Μωριάς πέρασε ξανά στους Οθωμανούς (1715) ερημώθηκε ολοκληρωτικά.^[3]. Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ο Ιμπραήμ Πασάς της Αιγύπτου κατεδάφισε τα τείχη του για να μην μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν οι Έλληνες επαναστάτες (1825).^[18]

Νεότερα χρόνια

Το κάστρο κατέχει σήμερα η 6η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, είναι ορατό και προβάσιμο με αυτοκίνητο από την γειτονική Κυλλήνη Ηλείας.^[22] Ως εργασίες συντήρησης του κάστρου, αναφέρονται μικρής κλίμακας επισκευές κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι ιδιαίτερα περιορισμένες επεμβάσεις είχαν σαν αποτέλεσμα τη διατήρηση των αρχιτεκτονικών στοιχείων του 13ου αι., ώστε το κάστρο να είναι σήμερα ένα σημαντικό δείγμα κατασκευών της εποχής της Φραγκοκρατίας. Στην δεκαετία του 1970 επαναφέρεται εν μέρει η πύλη εισόδου στον εσωτερικό 39 περίβολο καθώς και τα ανοίγματα της αίθουσας Α1-Α2. Συγχρόνως επισκευάστηκε μερικώς και ο θόλος της αίθουσας Α4 προκειμένου να μην καταρρεύσουν οι τοίχοι που βρίσκονται στο πλάι^[23]. Με τη χρηματοδότηση του Γ' Κ.Π.Σ. (ΠΕΠ Δυτ. Ελλάδος και πρόγραμμα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ) συνεχίστηκαν, από το 2000 και ολοκληρώθηκαν, το 2009, οι εργασίες που αφορούσαν στη διαμόρφωση και στον εξοπλισμό των αιθουσών Α5, Ν, Α1I1 ως μουσειακών χώρων, στη στερέωση-αποκατάσταση της εισόδου και των πυλών του εσωτερικού περιβόλου, στη διαμόρφωση του αύλειου χώρου του μουσείου και στη χάραξη διαδρομών επισκεπτών, καθώς και στη μετατροπή της αίθουσας Α6 σε αρχαιολογική αποθήκη, χώρο μελέτης και εργαστήριο συντήρησης^[24]. Το 2008 ολοκληρώθηκε η μόνιμη έκθεση στο χώρο του κάστρου, ενώ τα έργα για την Αίθουσα Α1 πραγματοποιήθηκαν από το 2012-2013, ενώ το 2013-2014 έγιναν έργα συντήρησης^[25].

1220-1315 Βιλλεαρδουίνοι
1315 Καταλανοί ?? (πιθανόν μόνο για ένα χρόνο ή λιγότερο)
1315-13?0 Φράγκοι ?? (προς ανεύρεση από την ιστορία του πριγκιπάτου)
13?0-13?? Κάρολος Α’ Τόκκος
1427 Κωσταντίνος Παλαιολόγος (προίκα, με το γάμο του με τη Θεοδώρα, ανεψιά του Καρόλου Α΄ Τόκκου)
1460-1687 Πρώτη περίοδος Τουρκοκρατίας
1687-1715 Βενετοκρατία
1715-1821 Δεύτερη περίοδος Τουρκοκρατίας
1825 Βομβαρδισμός από τον Ιμπραήμ

Κάστρο Κυλλήνης

[1]
Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2019.
[2]
www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=32937&type=Zone.
[3]
«Κάστρο Χλεμούτσι». Αρχαιολογία Online. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουλίου 2019.
[4]
Η ιστορία του χτισίματος του Κάστρου του Χλεμουτσίου στο Χρονικό του Μορέως
[5]
Bon 1969, σσ. 95–96
[6]
Andrews 2006, σ. 146
[7]
Bon 1969, σ. 326
[8]
Sotiriou & 1916/17, σσ. 273–279
[9]
Bon 1969, σσ. 326-327
[10]
Andrews 2006, σ. 147
[11]
Bon 1969, σσ. 87, 104, 320, 326
[12]
Bon 1969, σσ. 132, 237
[13]
Bon 1969, σσ. 137, 152
[14]
Bon 1969, σσ. 156, 159
[15]
Bon 1969, σσ. 191–193
[16]
Bon 1969, σσ. 286–291
[17]
Bon 1969, σ. 292
[18]
Bon 1969, σ. 327
[19]
Bon 1969, σσ. 293, 327
[20]
Traquair 1907, σσ. 276–277
[21]
Andrews 2006, σσ. 148–149
[22]
Ralli, A. (2007). Κάστρο Χλεμούτσι: Πληροφορίες (in Greek). Hellenic Ministry of Culture
[23]
«Μεσαιωνικά κάστρα σε όλη την Ελλάδα. Η περίπτωση του Κάστρου Ηλείας» σελ. 38
[24]
«Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Μουσείο Κάστρου Χλεμούτσι/Clermont». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2017.
[25]
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΧΛΕΜΟΥΤΣΙ – ΝΟΜΟΣ ΗΛΕΙΑΣ σελ. 52 και 78^{[νεκρός σύνδεσμος]}

Andrews, Kevin A. (2006). Castles of the Morea. American School of Classical Studies at Athens.
Bon, Antoine (1969). La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d'Achaïe (in French). Paris: De Boccard.
Nicolle, David (2007). Crusader Castles in Cyprus, Greece and the Aegean, 1191–1571. Fortress 59. Osprey Publications.
Sotiriou, G. (1916–17). "Le château-fort de Chlemoutsi et son atelier monétaire de tournois de Clarentia". Journal International d'Archéologie Numismatique (in French). XIX: 273–279.
Traquair, Ramsay (1907). "Mediaeval Fortresses in the North-Western Peloponnesus". The Annual of the British School at Athens, No. XIII, Session 1906–1907].

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Χλεμούτσι

Κάστρο Χλεμούτσι Αρχειοθετήθηκε 2007-08-21 στο Wayback Machine., Υπουργείο Πολιτισμού
Αθ. Ράλλη, «Αρχαιολογικός χώρος: Κάστρο Χλεμούτσι/Clermont», Αρχαιολογία και Τέχνες 121 (2016), 112-144.
Chlemoutsi – Glarentza, GothicMed
Chlemoutsi (Αγγλικά)
Η ιστορία του Κάστρου από τον Οδηγό του Κάστρου-Κυλλήνης

[bdb740f6aadd498c91fc080e9cfb30f1014e7f88-1] [1]
Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2019.

[403abe59d3aeea8948e54be5de7978a8267807bd-2] [2]
www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=32937&type=Zone.

[Κάστρο_Χλεμούτσι-3] [3]
«Κάστρο Χλεμούτσι». Αρχαιολογία Online. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουλίου 2019.

[4] [4]
Η ιστορία του χτισίματος του Κάστρου του Χλεμουτσίου στο Χρονικό του Μορέως

[5] [5]
Bon 1969, σσ. 95–96

[6] [6]
Andrews 2006, σ. 146

[7] [7]
Bon 1969, σ. 326

[8] [8]
Sotiriou & 1916/17, σσ. 273–279

[9] [9]
Bon 1969, σσ. 326-327

[Andrews_2006,_σ._147-10] [10]
Andrews 2006, σ. 147

[11] [11]
Bon 1969, σσ. 87, 104, 320, 326

[12] [12]
Bon 1969, σσ. 132, 237

[13] [13]
Bon 1969, σσ. 137, 152

[14] [14]
Bon 1969, σσ. 156, 159

[15] [15]
Bon 1969, σσ. 191–193

[16] [16]
Bon 1969, σσ. 286–291

[17] [17]
Bon 1969, σ. 292

[Bon_1969,_σ._327-18] [18]
Bon 1969, σ. 327

[19] [19]
Bon 1969, σσ. 293, 327

[20] [20]
Traquair 1907, σσ. 276–277

[21] [21]
Andrews 2006, σσ. 148–149

[22] [22]
Ralli, A. (2007). Κάστρο Χλεμούτσι: Πληροφορίες (in Greek). Hellenic Ministry of Culture

[23] [23]
«Μεσαιωνικά κάστρα σε όλη την Ελλάδα. Η περίπτωση του Κάστρου Ηλείας» σελ. 38

[24] [24]
«Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Μουσείο Κάστρου Χλεμούτσι/Clermont». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2017.

[25] [25]
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΧΛΕΜΟΥΤΣΙ – ΝΟΜΟΣ ΗΛΕΙΑΣ σελ. 52 και 78^{[νεκρός σύνδεσμος]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]