Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία

Η Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, επίσημα γνωστή ως το Στέμμα του Βασιλείου της Πολωνίας και του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας και, μετά το 1791, η Κοινοπολιτεία της Πολωνίας, ήταν χώρα και δι-ομοσπονδία^[1] της Πολωνίας και της Λιθουανίας, την οποία κυβερνούσε ένας κοινός μονάρχης σε πραγματική ένωση, ο οποίος ήταν και Βασιλιάς της Πολωνίας και Μεγάλος Δούκας της Λιθουανίας. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες^[2] και πιο πυκνοκατοικημένες χώρες της Ευρώπης του 16ου έως 17ου αιώνα. Στη μεγαλύτερη εδαφική της έκταση, στις αρχές του 17ου αιώνα, η Κοινοπολιτεία κάλυπτε σχεδόν 1.000.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα^[3] και μέχρι το 1618 διατήρησε έναν πολυεθνικό πληθυσμό σχεδόν 12 εκατομμυρίων.^[4] Τα πολωνικά και τα λατινικά ήταν οι δύο συν-επίσημες γλώσσες.

Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία
1569-1795
Σημαία της Κοινοπολιτείας	Βασιλικό Οικόσημο
Η Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία κατά τη βασιλεία του Βλαντίσαλφ Δ΄ (περίπου 1635 μ.Χ.)
Πρωτεύουσα	Κοινοπολιτεία και Πολωνικό Βασίλειο: Κρακοβία, (από περ. το έτος 1600) Βαρσοβία ; Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας: Βίλνιους
Γλώσσες	Πολωνικά, Λατινικά, Γαλλικά, Ρουθηνικά, Λιθουανικά, Γερμανικά, Εβραϊκά, Γίντις, Ιταλικά, Αρμένικα, Αραβικά
Θρησκεία	Καθολικισμός
Πολίτευμα	Αιρετή Μοναρχία
Αυτοκράτορας
- 1569-1572	Σιγισμούνδος Β' Αύγουστος
- 1764-1795	Στανίσουαφ Αύγουστος Πονιατόφσκι
Νόμισμα	Ζλότι
Προηγούμενο κράτος	Βασίλειο της Πολωνίας - Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας
Επόμενο κράτος	Βασίλειο της Πρωσίας - Βασίλειο της Γαλικίας και Λοδομερίας - Ρωσική Αυτοκρατορία

Η Κοινοπολιτεία ιδρύθηκε από την Ένωση του Λούμπλιν τον Ιούλιο του 1569, αλλά το Στέμμα του Βασιλείου της Πολωνίας και το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας ήταν σε de facto προσωπική ένωση από το 1386, με τον γάμο της Πολωνής Βασίλισσας, Γιαντβίγκα και του Μεγάλου Δούκα της Λιθουανίας, Γιογκάιλα, που στέφθηκε jure uxoris Βασιλιάς Λαδίσλαος Β΄ Γιαγκελόν της Πολωνίας. Ο πρώτος διαμελισμός το 1772 και ο δεύτερος διαμελισμός το 1793 μείωσαν σημαντικά το μέγεθος της πολιτείας και η Κοινοπολιτεία διαμελίστηκε εκτός ύπαρξης με τον τρίτο διαμελισμό το 1795.

Η Ένωση διέθετε πολλά χαρακτηριστικά μοναδικά μεταξύ των σύγχρονων κρατών. Το πολιτικό της σύστημα χαρακτηρίστηκε από αυστηρούς ελέγχους της μοναρχικής εξουσίας. Αυτοί οι έλεγχοι θεσπίστηκαν από νομοθετικό σώμα (Σέιμ) που ελέγχονταν από τους ευγενείς (σλάχτα). Αυτό το ιδιοσυγκρασιακό σύστημα ήταν πρόδρομος για τις σύγχρονες έννοιες της δημοκρατίας,^[5] από τη συνταγματική μοναρχία^[6][7][8] και ομοσπονδία του 1791.^[9] Αν και τα δύο συστατικά κράτη της Κοινοπολιτείας ήταν επίσημα ίσα, η Πολωνία ήταν ο κυρίαρχος εταίρος στην ένωση.^[10]

Η Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία χαρακτηρίστηκε από υψηλά επίπεδα εθνοτικής ποικιλομορφίας και από σχετική θρησκευτική ανοχή, που εγγυόταν ο νόμος 1573 της Συνομοσπονδίας της Βαρσοβίας,^[11] ωστόσο, ο βαθμός θρησκευτικής ελευθερίας ποικίλλει με την πάροδο του χρόνου.^[12] Το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου του 1791 αναγνώρισε τον Καθολικισμό ως «κυρίαρχη θρησκεία», σε αντίθεση με τη Συνομοσπονδία της Βαρσοβίας, αλλά η θρησκευτική ελευθερία εξακολουθούσε να αναγνωρίζεται σε αυτό.^[8]

Μετά από αρκετές δεκαετίες ευημερίας,^[13] μπήκε σε μια περίοδο παρατεταμένης πολιτικής,^[8][14] στρατιωτικής και οικονομικής^[15] παρακμής. Η αυξανόμενη αδυναμία της οδήγησε στον διαμελισμό μεταξύ των γειτόνων της (Μοναρχία των Αψβούργων, Βασίλειο της Πρωσίας και Ρωσική Αυτοκρατορία) στα τέλη του 18ου αιώνα. Λίγο πριν από την πτώση της, η Κοινοπολιτεία υιοθέτησε μια μαζική προσπάθεια μεταρρύθμισης και θέσπισε το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου - το πρώτο κωδικοποιημένο σύνταγμα στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία και το δεύτερο στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία (μετά το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών).^{[16][17][18][19]}

Όνομα

Το επίσημο όνομα του κράτους ήταν το «Βασίλειο της Πολωνίας και Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας» (πολωνικά: Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, λιθουανικά: Lenkijos Karalystė ir Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė, λατινικά: Regnum Poloniae Magnusque Ducatus Lithuaniae) και ο λατινικός όρος χρησιμοποιούταν συνήθως σε διεθνείς συνθήκες και διπλωματία.^[20]

Τον 17ο αιώνα και αργότερα ήταν επίσης γνωστό ως η «Λαμπρότερη Κοινοπολιτεία της Πολωνίας» (πολωνικά: Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska, λατινικά: Serenissima Res Publica Poloniae), η Κοινοπολιτεία του Βασιλείου της Πολωνίας^[21] ή η Κοινοπολιτεία της Πολωνίας.^[22]

Οι δυτικοί Ευρωπαίοι απλοποιούσαν συχνά το όνομα σε «Πολωνία» και στις περισσότερες προηγούμενες και σύγχρονες πηγές αναφέρεται ως Βασίλειο της Πολωνίας ή απλά Πολωνία.^[20][23][24] Οι όροι «Κοινοπολιτεία της Πολωνίας» και «Κοινοπολιτεία των Δύο Εθνών» (πολωνικά: Rzeczpospolita Obojga Narodów, λατινικά: Res Publica Utriusque Nationis) χρησιμοποιήθηκαν στην Αμοιβαία Δέσμευση των Δύο Εθνών.^[25] Ο ελληνικό όρος Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία και ο γερμανικός Polen-Litauen θεωρούνται αποδόσεις της παραλλαγής «Κοινοπολιτεία των Δύο Εθνών».^[20]

Άλλα ανεπίσημα ονόματα περιλαμβάνουν τη «Δημοκρατία των Ευγενών» (πολωνικά: Rzeczpospolita szlachecka) και την «Πρώτη Κοινοπολιτεία» (πολωνικά: I Rzeczpospolit), το τελευταίο σχετικά κοινό στην ιστοριογραφία για να το διακρίνει από τη Δεύτερη Πολωνική Δημοκρατία.

Ιστορία

Οικονομία

Πολιτισμός

Κληρονομία

Κύριο λήμμα: Intermarium

Το Δουκάτο της Βαρσοβίας, που ιδρύθηκε το 1807 από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, εντοπίζει την καταγωγή του στην Κοινοπολιτεία. Άλλα κινήματα αναβίωσης εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της Νοεμβριανής Εξέγερσης (1830–31), της Ιανουαριανής Εξέγερσης (1863–64) και της δεκαετίας του 1920, με την αποτυχημένη προσπάθεια του Γιούζεφ Πιουσούτσκι να δημιουργήσει μια Intermarium ομοσπονδία (πολωνικά: Międzymorze) υπό την ηγεσία της Πολωνίας που, στον μεγαλύτερο βαθμό, θα εκτεινόταν από τη Φινλανδία στα βόρεια μέχρι τα Βαλκάνια στον νότο.^[26] Η σύγχρονη Δημοκρατία της Πολωνίας θεωρείται διάδοχος της Κοινοπολιτείας,^[27] λαμβάνοντας υπόψη ότι η Δημοκρατία της Λιθουανίας, η οποία αποκαταστάθηκε στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, είδε τη συμμετοχή του λιθουανικού κράτους στην παλιά Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία κυρίως σε αρνητικό φως στα πρώτα στάδια της ανάκτησης της ανεξαρτησίας,^[28] αν και αυτή η στάση έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια.^[29]

Γεωγραφία

Τοπογραφικός χάρτης της Κοινοπολιτείας το 1764

Τον 16ο αιώνα, ο Πολωνός επίσκοπος και χαρτογράφος Μάρτσιν Κρόμερ, ο οποίος σπούδασε στην Μπολόνια, δημοσίευσε έναν λατινικό άτλαντα, με τίτλο Polonia sive de situ, populis, moribus, magistratibus et Republica regni Polonici libri duo (Πολωνία: σχετικά με την τοποθεσία, τους ανθρώπους, τον πολιτισμό, τισ έδρες και την πολωνική Κοινοπολιτεία), ο οποίος θεωρήθηκε ως ένας από τους πιο περιεκτικούς οδηγούς στη χώρα.^[30]

Τα έργα του Κρόμερ και άλλοι σύγχρονοι χάρτες, όπως εκείνοι του Γεράρδου Μερκάτορ, δείχνουν την Κοινοπολιτεία αποτελούμενη κυρίως με πεδιάδες. Το νοτιοανατολικό τμήμα της Κοινοπολιτείας, το Κρέσι, ήταν διάσημο για τις στέπες του. Τα Καρπάθια Όρη αποτελούσαν μέρος των νότιων συνόρων, με τα Όρη Τάτρα να αποτελούν το υψηλότερο σημείο και η Βαλτική Θάλασσα σχημάτισε τα βόρεια σύνορα της Κοινοπολιτείας. Όπως με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες εκείνη την εποχή, η Κοινοπολιτεία είχε εκτεταμένη δασική κάλυψη, ειδικά στα ανατολικά. Σήμερα, αυτό που απομένει από το Δάσος Μπιαλοβιέζα αποτελεί το τελευταίο άθικτο αρχέγονο δάσος στην Ευρώπη.

Δείτε επίσης

• Ιστορία της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας (1569-1648)
• Ιστορία της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας (1648-1764)
• Ιστορία της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας (1764-1795)
• Πολωνική εραλδική
• Λιθουανική αριστοκρατία
• Ιστορία των Γερμανών στην Πολωνία
• Ιστορία των Εβραίων στην Πολωνία
• Ιστορία της Πολωνίας
• Ιστορία της Λιθουανίας

Παραπομπές

1. Zbigniew Pucek: Państwo i społeczeństwo 2012/1, Κρακοβία, 2012, σελ. 17.
2. Νόρμαν Ντέιβις, Europe: A History, Pimlico 1997, σελ. 554: "Poland–Lithuania was another country which experienced its 'Golden Age' during the sixteenth and early seventeenth centuries. The realm of the last Jagiellons was absolutely the largest state in Europe"
3. According to Panstwowe Przedsiebiorstwo Wydawnictw Kartograficznych: Atlas Historyczny Polski, wydanie X, 1990, σελ. 16, 990.000 km²
4. According to Panstwowe Przedsiebiorstwo Wydawnictw Kartograficznych: Atlas Historyczny Polski, wydanie X, 1990, σελ. 16, just over 9 million in 1618.
5. Μάτσεϊ Γιανόφσκι, Polish Liberal Thought, Central European University Press, 2001, (ISBN 963-9241-18-0), Google Print: σελ. 3, σελ. 12
6. Πολ Σρόντερ, The Transformation of European Politics 1763–1848, Oxford University Press, 1996, (ISBN 0-19-820654-2), Google print σελ. 84
7. Ρετ Ρ. Λουντβικόφσκι, Constitution-Making in the Region of Former Soviet Dominance, Duke University Press, 1997, (ISBN 0-8223-1802-4), Google Print, σελ. 34
8. George Sanford, Democratic Government in Poland: Constitutional Politics Since 1989, Palgrave, 2002, (ISBN 0-333-77475-2), Google print σελ. 11 – συνταγματική μοναρχία, σελ. 3 – αναρχία
9. Αλεξάντερ Γκέλα, Development of Class Structure in Eastern Europe: Poland and Her Southern Neighbors, SUNY Press, 1998, (ISBN 0-88706-833-2), Google Print, σελ. 13
10. "Formally, Poland and Lithuania were to be distinct, equal components of the federation ... But Poland, which retained possession of the Lithuanian lands it had seized, had greater representation in the diet and became the dominant partner."«Lublin, Union of». Encyclopædia Britannica. 2006. http://www.britannica.com/eb/article-9049222.
11. Halina Stephan, Living in Translation: Polish Writers in America, Rodopi, 2003, (ISBN 90-420-1016-9), Google Print σελ. 373. Quoting from Sarmatian Review academic journal mission statement: "Polish–Lithuanian Commonwealth was ... characterized by religious tolerance unusual in premodern Europe"
12. Φέλιξ Γκρος, https://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0313309329&id=I6wM4X9UQ8QC&pg=PA122&lpg=PA122&dq=Polish-Lithuanian+Commonwealth+religious+tolerance Citizenship and Ethnicity: The Growth and Development of a Democratic Multiethnic Institution, Greenwood Press, 1999, (ISBN 0-313-30932-9), σελ. 122 (notes)
13. "In the mid-1500s, united Poland was the largest state in Europe and perhaps the continent's most powerful state politically and militarily". "Poland". Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2009.
14. Μάτριν Φαν Γκέλντερεν, Κουέντιν Σκίνερ, Republicanism: A Shared European Heritage, Cambridge University Press, 2002, (ISBN 0-521-80756-5) σελ. 54.
15. "The Causes of Slavery or Serfdom: A Hypothesis" Αρχειοθετήθηκε 15 December 2007^{[Date mismatch]} στο Wayback Machine. (συζήτηση και πλήρες διαδικτυακό κείμενο) του Εφσέι Ντομάρ (1970). Economic History Review 30:1 (Μάρτιος), σελ. 18–32.
16. Poland's 1997 Constitution in Its Historical Context; Daniel H. Cole, Indiana University School of Law, 22 September 1998 http://indylaw.indiana.edu/instructors/cole/web%20page/polconst.pdf
17. Μπλάουσταϊν, Άλμπερτ (1993). Constitutions of the World. Fred B. Rothman & Company. ISBN 9780837703626.
18. Isaac Kramnick, Introduction, Μάντισον, Τζέιμς (1987). The Federalist Papers. Penguin Classics. σελ. 13. ISBN 0-14-044495-5. May second oldest constitution.
19. Ο Τζον Μάρκοφ περιγράφει την έλευση των σύγχρονων κωδικοποιημένων εθνικών συνταγμάτων ως ένα από τα ορόσημα της δημοκρατίας και δηλώνει ότι «Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που ακολούθησε το παράδειγμα των ΗΠΑ ήταν η Πολωνία το 1791.» Τζον Μάρκοφ, Waves of Democracy, 1996, (ISBN 0-8039-9019-7), σελ. 121.
20. «Regnum Poloniae Magnusque Ducatus Lithuaniae – definicja, synonimy, przykłady użycia». sjσελ.pwn.pl. Ανακτήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2016.^{[νεκρός σύνδεσμος]}
21. the name given by Marcin Kromer in his work Polonia sive de situ, populis, moribus, magistratibus et re publica regni Polonici libri duo, 1577.
22. the therm used for instance in Zbior Deklaracyi, Not I Czynnosci Głownieyszych, Ktore Poprzedziły I Zaszły Pod Czas Seymu Pod Węzłem Konfederacyi Odprawuiącego Się Od Dnia 18. Wrzesnia 1772. Do 14 Maia 1773
23. Name used for the common state, Henryk Rutkowski, Terytorium, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. II, Warszawa 1981, s. 398.
24. Ρίτσαρντ Μπάτερουικ. The Polish Revolution and the Catholic Church, 1788–1792: A Political History. Oxford University Press. 2012. σελ. 5, xvii.
25. 1791 document signed by the King Stanislaw Αυγούστου "Zareczenie wzaiemne Oboyga Narodow" σελ. 1, 5
26. Barile, Davide (2019). Historic Power Europe; A Post-Hegelian Interpretation of European Integration. Νέα Υόρκη: Taylor & Francis. ISBN 9781000731132.
27. A. stated, for instance by the preamble of the Constitution of the Republic of Poland of 1997.
28. Αλφόνσας Εϊντίντας, Βιτάουατας Ζάλις, Lithuania in European Politics: The Years of the First Republic, 1918–1940, Palgrave, 1999, (ISBN 0-312-22458-3). Print, σελ. 78
29. «"Zobaczyć Kresy". Grzegorz Górny. Rzeczpospolita 23 Αυγούστου 2008 (πολωνικά)» Check |url= value (βοήθεια) (στα Πολωνικά). Rp.pl. 23 Αυγούστου 2008. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2009.^{[νεκρός σύνδεσμος]}
30. Τζιρόλαμο Ιμπρούλια· Ρολάντο Μινούτι· Λουίζα Σιμονούτι (2007). Traduzioni e circolazione delle idee nella cultura europea tra '500 e '700 (στα Ιταλικά). Bibliopolis. σελ. 76. ISBN 978-88-70-88537-8.

Πηγές

• Μπάρνταχ, Γιούλιους· Λεσνοντόρσκι, Μπογκούσλαφ· Πιέτζακ, Μίχαου (1987). Historia panstwa i prawa polskiego. Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Μπζεζίνσκι, Ρίχαρντ (1987). Polish Armies (1): 1569–1696. Men-At-Arms Series. 184. Osprey Publishing. ISBN 0-85045-736-X.
• Μπζεζίνσκι, Ρίχαρντ (1988). Polish Armies (2): 1569–1696. Men-At-Arms Series. 188. Osprey Publishing. ISBN 0-85045-744-0.
• Φροστ, Ρόμπερτ (2015). The Oxford History of Poland–Lithuania. I: The Making of the Polish–Lithuanian Union, 1385–1569. Oxford University Press. ISBN 978-0198208693.
• Λίτβιν, Χένρικ (Οκτώβριος 2016). «Central European Superpower». BUM Magazine. https://www.msz.gov.pl/resource/49da65c5-9917-40de-b542-5c89751cacf6:JCR.
• Νόρκους, Ζενόνας (2017). An Unproclaimed Empire: The Grand Duchy of Lithuania: From the Viewpoint of Comparative Historical Sociology of Empires. Routledge. ISBN 978-1138281547.
• Ρόουελ, Σ. Κ. (2014). Lithuania Ascending: A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295–1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press. ISBN 978-1107658769.
• Ρόουελ, Σ. Κ.· Μπαρόνας, Ντάριους (2015). The Conversion of Lithuania. From Pagan Barbarians to Late Medieval Christians. Βίλνιους: Institute of Lithuanian Literature and Folklore. ISBN 978-6094251528.
• Στόουν, Ντάνιελ Z. (2014). The Polish–Lithuanian State, 1386–1795. University of Washington Press. ISBN 978-0295803623.
• Σουζιεντέλις, Σαούλιους A. (2011). Historical Dictionary of Lithuania (2 έκδοση). Scarecrow Press. ISBN 978-0810875364.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία

• Κοινοπολιτεία διαφορετικών πολιτισμών: Η κληρονομιά της Πολωνίας Αρχειοθετήθηκε 2011-06-24 στο Wayback Machine. (πολωνικά και αγγλικά)
• Απόσπασμα γνώσης (πολωνικά)
• Η Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία - Χάρτες, ιστορία πόλεων στην Πολωνία, στην Ουκρανία, στη Λευκορωσία και στη Λιθουανία Αρχειοθετήθηκε 2021-04-17 στο Wayback Machine. (πολωνικά)