Νεάπολη Λασιθίου
οικισμός της Ελλάδας From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Νεάπολη (επίσης Νεάπολις) είναι κωμόπολη και έδρα ομώνυμης κοινότητος στην περιφερειακή ενότητα (πρώην νομός) Λασιθίου, στην ανατολική Κρήτη, και είναι η ιστορική έδρα του δήμου Αγίου Νικολάου (πρώην επαρχία Μιραμπέλλου). Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 2.683 κατοίκους. Η Νεάπολη είναι έδρα της δημοτικής κοινότητας Νεαπόλεως (2.838 κάτοικοι) και της δημοτικής ενότητας Νεαπόλεως, στο δήμο Αγίου Νικολάου, του οποίου αποτελεί ιστορική έδρα. Η Νεάπολη βρίσκεται σε μια κοιλάδα, γνωστή ως Σκάφη του Μεραμπέλου, σε υψόμετρο 270 μέτρων, στο δρόμο που ενώνει το Ηράκλειο με τον Άγιο Νικόλαο, 54 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο και 15 από τον Άγιο Νικόλαο.
| Νεάπολη | |
|---|---|
 | |
Χάρτης  | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Κρήτης |
| Περιφερειακή Ενότητα | Λασιθίου |
| Δήμος | Αγίου Νικολάου |
| Δημοτική Ενότητα | Νεαπόλεως |
| Δημοτική Κοινότητα | Νεαπόλεως |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Κρήτη |
| Νομός | Λασιθίου |
| Υψόμετρο | 270 μ. |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 2.773 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Ταχ. κώδικας | 72400 |
| Τηλ. κωδικός | +30 28410 |
| https://neapoli-crete.com/ | |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Ιστορία
Στο όρος Καδηστός, δύο χιλιόμετρα βορειοανατολικά της σημερινής Νεάπολης, βρισκόταν η αρχαία πόλη Δρήρος. Η πόλη ιδρύθηκε το 12ο αιώνα π.Χ. και άκμασε από τους γεωμετρικούς χρόνους μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους, όταν το 220 π.Χ. καταστράφηκε κατά τη διάρκεια εμφυλίου πολέμου. Η πόλη έγινε γνωστή το 1855, όταν ανακαλύφθηκε από χωρικούς πεσσός με επιγραφή και συστηματικές ανασκαφές έλαβαν χώρα το 1917 και το 1932.[1][2]
Στην περιοχή της σημερινής κωμόπολης, στην «Απάνω Γειτονιά», βρισκόταν επί ενετικών χρόνων ένα μικρό χωριό το οποίο ονομαζόταν Καρές. Σε αυτόν τον οικισμό γεννήθηκε το 1340 ο Πέτρος Φίλαργος ή Φιλάρετος, ο οποίος έγινε Πάπας της Ρώμης από το 1409 μέχρι το θάνατό του το 1410. Σύμφωνα με τον Ερρίκο Δάνδολο, οι Βενετοί κατέστρεψαν τις Καρές στην επανάσταση των Ψαρομηλίγγων[3] το 1347 αλλά είναι πιθανόν ο οικισμός να ερήμωσε εξαιτίας κάποιας επιδημίας. Στη συνέχεια οι Βενετοί τις ξαναέχτισαν, με τον οικισμό να παίρνει το όνομα Καινούργιο Χωριό ή Καινό Χωριό, όπως αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1631 από την μονή Αρετίου κ.ά.. Η χρονολογία της επανεγκατάστασης δεν είναι γνωστή αλλά μπορεί να είναι το Chenuriogorio που αναφέρεται ως φέουδο κατά τα 3/4 του Ιωάννη Ιαλλινά σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα το 1387. Ο Ερ. Μοάτσος αναφέρει ότι σε αυτό εγκαταστάθηκαν Ρεθυμνιώτες μετά την κατάκτηση του Ρεθύμνου από τους Τούρκους το 1646. Το Καινούργιο Χωριό αναφέρεται to 1583 στην απογραφή του Καστροφύλακα (Κ97) ως Chienurio Coriò και είχε 1.272 κατοίκους και ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος οικισμός στην επαρχία Μεραμπέλου μετά τα Κριτσά που είχαν τότε 1.625 κατοίκους.[4]
Το Καινούργιο Χωριό αναπτύχθηκε πολύ κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας λόγω της θέσης του στο πέρασμα ανάμεσα στο Ηράκλειο και στο Λασίθι. Το 1868 το Καινούργιο Χωριό ορίζεται πρωτεύουσα του λιβά (νομού) Λασιθίου και μετονομάζεται σε Νεάπολη[3]. Η Νεαπόλη σε μεγάλο βαθμό αναμορφώθηκε από τον Κώστα Αδοσίδη Πασά, ο οποίος άλλαξε τη ρυμοτομία της πόλης και έχτισε διοικητήριο (σημερινό πρωτοδικείο) και νοσοκομείο. Το πρώτο γυμνάσιο στο νομό Λασιθίου ιδρύθηκε στη Νεάπολη[5]. Η Νεάπολη γίνεται έδρα της μητρόπολης Πέτρας της οποίας η προηγούμενη έδρα ήταν Μονή Αρετίου. Η Νεάπολη παρέμεινε πρωτεύουσα του Λασιθίου μέχρι το 1904, όταν η έδρα του νομού μεταφέρθηκε στον Άγιο Νικόλαο.[6] Στην απογραφή του 1881 η Νεάπολη είχε 2.208 Χριστιανούς κατοίκους και 80 Τούρκους.[4]
Παρά την μετακίνηση της έδρας, η Νεάπολη παρέμεινε σημαντικό εμπορικό και πνευματικό κέντρο της επαρχίας και του νομού στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Σε αυτήν την περίοδο έφτασε το ηλεκτρικό ρεύμα, κατασκευάστηκε ο πρώτος κινηματογράφος, λειτουργούν εμπορικά καταστήματα και κατασκευάζεται ο μητροπολιτικός ναός της Μεγάλης Παναγίας. Η ανάπτυξη αυτή ανακόπτεται μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή, όταν ήταν έδρα ιταλικής μεραρχίας, και οι δεκαετίας του 1960, 1970, 1980 και 1990 σημαδεύτηκαν από μετανάστευση των κατοίκων της Νεαπόλεως λόγω της οικονομικής στασιμότητας της περιοχής που οδήγησε στην παρακμή.[6] Η Νεάπολη στις απογραφές είχε 2.391 (1928), 2.770 (1940), 3.078 (1951), 2.955 (1961), 3.070 (1971) και 2.679 (1981).[7] Στις 17 Ιανουαρίου 1964 θεμελιώθηκε η Τεχνική Σχολή της Νεαπόλεως, από τον υπουργό Παιδείας, καθηγητή Κουρμούλη.[8]
Αξιοθέατα - Μουσεία
- Η μεγαλύτερη εκκλησία του χωριού είναι η Μεγάλη Παναγία. Είναι η έδρα της Ιεράς Μητρόπολης Πέτρας και Χερρονήσου και όταν κτίσθηκε ήταν ο μεγαλύτερος ναός στο νομό Λασιθίου. Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική σταυροειδής με τρούλο, με το κεντρικό κλίτος αφιερωμένο στην Παναγία να γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στους Άγιους Δέκα και το βόρειο στην Αγία Τριάδα. Ο ναός άρχισε να κατασκευάζεται το 1888 σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Κ. Τσαντηράκη και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1946. Ο ναός εγκαινιάστηκε το 1927. Στο χώρο της εκκλησίας μπορεί να βρισκόταν ενετικό εκκλησάκι το οποίο αναφέρεται σε έγγραφο του 1633, ενώ πριν κατασκευαστεί η εκκλησία στη θέση υπήρχε τζαμί.[9]
- Ο ναός του Αγίου Πνεύματος είναι το μόνο τμήμα ενετικού μοναστηριού που υπήρχε στη Νεάπολη και αναφέρεται σε έγγραφα του 17ου αιώνα. Ο ναός είναι μονόχωρος με οξυκόρυφη καμάρα και χρονολογείται από τον 16ο αιώνα.[10]
- Στη θέση Πλατανιάς, δίπλα σε ένα ρέμα νοτιοανατολικά της Νεάπολης σώζεται ο ανακαινισμένος ναός του Αγίου Γεώργίου ο οποίος ήταν το καθολικό ενός μοναστηριού το οποίο δε σώζεται μέχρι σήμερα. Η ίδρυση του μοναστηριού χρονολογείται το 1583.[11]
- Στα νοτιοανατολικά περίχωρα της Νεάπολης βρίσκεται ο ανακαινισμένος μονόχωρος ναός του Αγίου Γεωργίου Ψάθας, ο οποίος αναφέρεται σε έγγραφο αγοραπωλησίας αμπελιών του 1552.[12]
- Στο κέντρο της Νεάπολης βρίσκονται οι ανακαινισμένοι ενετικοί ναοί του Αγίου Σπυρίδωνος (οικοδομήθηκε το 1588)[13] και του Αγίου Στεφάνου (που αναφέρεται σε έγγραφα του 1546)[14].
- Βόρεια της Νεάπολης, στις βόρειες πλαγιές της κοιλάδας βρίσκεται δίκλιτος ναός, αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση του Σωτήρα και στους Άγιος Πάντες. Το νότιο κλίτος είναι μεταγενέστερο και σε αυτό στηριγμένο με αντηρίδες βρίσκεται το κωδωνοστάιο. Βόρεια του ναού βρίσκεται δεξαμενή. Έχει μία είσοδο δυτικά και μία νότια. Οι τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται από τον 13ο-14ο αιώνα. Είναι ο νεκροταφικός ναός της Νεάπολης. Πιθανολογείται ότι ήταν καθολικό μονής, αλλά ούτε ο ναός ούτε η μονή αναφέρονται σε ενετικές και οθωμανικές πηγές.[15]
- Στη περιοχή Νήσπιτα, νοτιοδυτικά της Νεάπολης βρίσκεται ο μονόχωρος ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα ή Αφέντη Χριστού, τμήμα μοναστηριού του 16ου αιώνα.[16]
- Πέντε χιλιόμετρα νότια της Νεάπολης βρίσκεται το γυναικείο μοναστήρι της Παναγίας στην Κουφή Πέτρα, το οποίο φαίνεται ότι ιδρύθηκε το 1866. Είναι άγνωστο αν παλαιότερα υπήρχε μοναστήρι στην περιοχή. Το καθολικό ήταν αρχικά μονόκλιτο, αλλά με την επέκταση της μονής τα τελευταία χρόνια έγινε δίκλιτο. Το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και φαίνεται να βρίσκεται σε θέση παλαιότερου ναού.[17]
- Κοντά βρίσκεται η Μονή Κρεμαστών, αφιερωμένη στους Ταξιάρχες Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Είναι γυναικείο συνόβιο. Η μονή χωρίζεται σε δύο επίπεδα, με τα κελιά και το καθολικό να βρίσκεται στο πάνω επίπεδο και το ελαιοτριβείο, σταύλοι και σύγχρονος ναός στο κάτω. Στο υπέρθυρο του μονόχωρου καθολικού υπάρχει επιγραφή που αναφέρει τη χρονολογία του 1593, πιθανόν έτος ίδρυσης του ναού.[18]
- Δυτικά της Νεαπόλεως βρίσκεται το λατινικό φραγκισκανικό μοναστήρι, γνωστό ως μονή Φραρώ ή Άγιος Αντώνιος του Σιμέτι. Ο ναός χρονολογείται τουλάχιστον από το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Ο ναός βρίσκεται μέσα σε περίβολο, μέσα στον οποίο υπάρχει επίσης ένας φούρνος, πηγάδι και άλλες κατασκευής.[19] Κοντά στο ναό βρίσκεται το δάσος Πασχαλίγο, το οποίο έχει πάρει το όνομά του από τον Ενετό φεουδάρχη του 16ου αιώνα Fillipo Pasqualigo. Ο Πασκαλίγκο με ένα σύστημα ύδρευσης μετέφερε νερό από τη πηγή Βίγλι. Σε αυτά τα αυλάκια στη συνέχεια οι κάτοικοι του Καινούργιου Χωριού κατασκεύασαν νερόμυλους. Η βλάστηση του δάσους περιλαμβάνει πλατάνια, δρύες, κυπαρίσσια, πουρνάρια, ελαιώνες, οπωροφόρα δέντρα, αλλά και ενδημικά είδη.[20] Ο ίδιος ο Πασκαλίγκο είχε πύργο στο δάσος, ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα.[21]
- Στην περιοχή Άγιος Δημήτριος, πάνω στο παλιό υδραγωγείο βρίσκεται ο πύργος του Μασλούμ Καρακάση, ενός γενίτσαρου. Το κτίριο είναι της ενετικής περιόδου και κατασκευάστηκε από τον Πασκαλίγκο με το θυρεό του να βρίσκεται πάνω από την κεντρική πόρτα, την πορτέλλα. Η πορτέλλα κλείνει με τον ίδιο τρόπο με το Ρούμελη Χισάρ στην Κωνσταντινούπολη.[22]
- Στη Νεάπολη, στο κτίριο του πρώην ορφανοτροφείου, λειτουργεί αρχαιολογική συλλογή η οποία άρχισε να λειτουργεί προπολεμικά και σε λίγα χρόνια μάζεψε περισσότερα από 1000 αντικείμενα.[23]
- Από το 1980 λειτουργεί στη Νεάπολη και λαογραφικό μουσείο. Το Λαογραφικό Μουσείο της ΠΛΕΑΜ (Πολιτιστική Λαογραφική Εταιρεία Απάνω Μεραμπέλλου) ξεκίνησε την ανανεωμένη περίοδο της λειτουργίας του τον Ιούλιο του 2016. Στεγάζεται στο διατηρητέο κτίριο του Παλαιού Γυμνασίου Νεάπολης που αποτελεί κτίριο της περιόδου του πρώτου Οθωμανού Χριστιανού Διοκητή Κωστή Αδοσίδη Πασά (1867-1871). Το κτίριο προοριζόταν αρχικά για Νοσοκομείο αλλά δεν ολοκληρώθηκε και στη συνέχεια φιλοξένησε το πρώτο Γυμνάσιο του Μεραμπέλλου. Το 2013 με πρωτοβουλία του δραστήριου ΔΣ της ΠΛΕΑΜ, ξεκίνησαν και ολοκληρώθηκαν εργασίες αποκατάστασης και προσαρμογών (με χρηματοδότηση μέσω του προγράμματος Leader) για να στεγαστεί στους χώρους του η λαογραφική και ιστορική συλλογή που αποτελούσε δωρεά προς την ΠΛΕΑΜ του σημαντικού υλικού που είχαν συγκεντρώσει η Μαρία και ο Μανόλης Πιτυκάκης. Εξαιρετικό τμήμα του εκθεσιακού χώρου καταλαμβάνει η Ιστορική συλλογή με ενθυμήματα του Κρητικού αγώνα, της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944 και του εθνομάρτυρα Ρούσου Κούνδουρου που εκτελέστηκε από τους ναζί στις 29.08.1944. Ξεχωριστής σημασίας το «αστικό Νεαπολίτικο σπίτι» με εξαιρετικής ποιότητας εκθέματα, αποτελεί ουσιαστικά μοναδική μαρτυρία για το σχηματισμό της νέας αστικής νοοτροπίας που ξεκίνησε στο τέλος του 19ου αιώνα από την τότε πρωτεύουσα των ανατολικών επαρχιών της Κρήτης, Νεάπολη. Σημαντική επίσης η εκκλησιαστική και επισκοπική συλλογή με τεκμήρια της παρουσίας της Μητρόπολης Πέτρας και Χερρονήσου της οποίας ιστορική έδρα αποτελεί η Νεάπολη. Πρόσφατα αποκτήματα του Μουσείου, αποτελούν τα κεραμεικά της δωρεάς Διαλυνά, που περιλαμβάνουν σπάνιο υλικό των εργαστηρίων Κιουτάχειας και Αθήνας και δείχνουν την επιρροή της σπουδαίας παράδοσης των Ιζνίκ. Το Μουσείο διαθέτει ηλεκτρονική ξενάγηση, υψηλής ποιότητας προσβασιμότητα και εξυπηρέτηση ΑμεΑ, αναπτύσσει ειδικά προγράμματα με όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και διοργανώνει κύκλο ποιοτικών εκδηλώσεων ιδιαίτερα στη διάρκεια του θέρους που συμβάλλουν στην αναβάθμιση του επιπέδου της πολιτιστικής δράσης στο ιστορικό Κέντρο της Νεάπολης αλλά και στην ευρύτερη ενότητα του Δήμου Αγίου Νικολάου και της Περιφέρειας Κρήτης.
Υποδομές
Στη Νεάπολη βρίσκεται πρωτοδικείο, ειρηνοδικείο, κέντρο υγείας, φαρμακείο, αστυνομικό τμήμα και ταχυδρομεία ΕΛΤΑ.[24] Στη Νεάπολη βρίσκονται υπό κατασκευή νέες φυλακές ενώ λειτουργούν ήδη παλιές. Το έργο δημοπρατήθηκε το 2004 και το 2008 υπογράφηκε η σύμβαση κατασκευής μετά από πιέσεις του δημάρχου και του υφυπουργού δικαιοσύνης, αλλά η ανάδοχος εταιρεία πτώχευσε το 2010 και από τότε το έργο προχώρησε με αργούς ρυθμούς.[25]
Στη Νεάπολη λειτουργεί από το 1947 η Ηλειάκος Δημοτική βιβλιοθήκη, όταν ο Κωνσταντίνος Ηλιάκης δώρησε τα πρώτα βιβλία τα οποία στη συνέχεια θα αποτελέσουν τη βιβλιοθήκη.[26] Η βιβλιοθήκη στεγάζεται στο διώροφο το οποίο ήταν κατοικία και διοικητήριο του Κωστή Αδοσίδη και από το 1924 έως το 1980 λειτουργούσε ως ορφανοτροφείο αρρένων.[27] Επίσης, στη Νεάπολη λειτουργεί Κέντρο Έρευνας και Ανάδειξης Κρητικού Πολιτισμού και το 2004 ιδρύθηκε στη Νεάπολη Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης[28], το οποίο ενοποιήθηκε με το ΚΠΕ Ιεράπετρας το 2011.[29]
Διοικητικά
Δείτε: Κοινότητα Νεαπόλεως
Η Νεάπολη αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 2010 με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 αποσπάσθηκε από τον μέχρι τότε δήμο Νεαπόλεως και προσαρτήθηκε στον δήμο Αγίου Νικολάου.[30]
Παραπομπές
Βιβλιογραφία
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
