Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς

Το Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς ή Αρχαίος Νεώς ήταν ναός στην Ακρόπολη των Αθηνών. Πρόκειται για αρχαιότατο οικοδόμημα, το οποίο αναφέρεται από τον Όμηρο. Ο ναός κτίστηκε μεταξύ 525 και 500 π.Χ. και καταστράφηκε το 480 π.Χ. από την επιδρομή των Περσών.

Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς
Είδος	αρχαίος ελληνικός ναός, αρχαιολογική θέση και ναός
Γεωγραφικές συντεταγμένες
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Αθηναίων
Τοποθεσία	Ακρόπολη Αθηνών
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	500 π.Χ.
Κατεδάφιση	480 π.Χ.
Ιδιοκτήτης	Πολιτικό σύστημα της Ελλάδας
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Άποψη της δυτικής πλευράς του ναού και του Πανδρόσειου, 1837

Ιστορική αναδρομή

Ο ναός ήταν συνδεδεμένος με τον μύθο της γέννησης του γηγενούς Ερεχθέα, της Αθηνάς που τον παρέλαβε και των τριών αδελφών, Αγραύλου, Πανδρόσου και Έρσης, οι οποίες ανέλαβαν να φυλάξουν το κουτί, στο οποίο ήταν τοποθετημένος. Στο δυτικό πρόστυλο βρίσκονταν άλλο ιερό, το Πανδρόσειο, προς τιμή της Πανδρόσου. Στα βόρεια βρισκόταν το Ερέχθειο, όπου με το επώνυμο Ερεχθεύς τιμόταν προπάντων ο Ποσειδώνας. Συνδέεται επίσης και με τον άλλο μύθο της έριδος μεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνα, όταν ο Ποσειδώνας έπληξε τον βράχο της Ακρόπολης με την τρίαινά του και ανάβλυσε θαλασσινό νερό, ενώ η Αθηνά έκανε με το δόρυ της να βλαστήσει το ιερό δέντρο της ελιάς. Η ελιά αυτή καλείτο μορία (μερίδιο της θεάς), πάγκυφος (συνεστραμμένη), ήταν πάντα πράσινη και χωρίς ποτέ να μεγαλώνει σε μέγεθος. Όταν ο ναός πυρπολήθηκε από τους Πέρσες, το ιερό δέντρο έμεινε αβλαβές ή κάηκε και ξαναβλάστησε. Στη βάση του καμμένου ναού κτίστηκε νέος, ο οποίος αργότερα κάηκε και αυτός.

Περιγραφή του ναού

Το ιερό της Πολιάδος Αθηνάς ήταν σύνθετο οικοδόμημα, το οποίο περιείχε τέσσερα ιερά. Βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης και είναι ο περιεργότερος και μοναδικός σχεδόν στο είδος του από τους αρχαίους χρόνους. Η εσωτερική του διαίρεση είναι άγνωστη, ξέρουμε όμως ότι αποτελείτο από τρεις προστάσεις που σχημάτιζαν σταυρό. Η ανατολική είχε έξι κομψούς κίονες Ιωνικού ρυθμού μπροστά, και τρεις επίσης ιωνικούς ημικίονες στο πίσω μέρος. Στο εσωτερικό του ναού έκαιγε και ο άσβεστος λύχνος που είχε αφιερώσει στη θεά ο Καλλίμαχος. Περιείχε επίσης λάφυρα ιερά των Μήδων, τον αργυρό θρόνο του Ξέρξη, το ξίφος του Μαρδόνιου και τον θώρακα του Μακιστίου, και έναν χάλκινο φοίνικα μέχρι την οροφή. Εδώ υπήρχε και ένα τρίτο άγαλμα της θεάς Αθηνάς από ξύλο ελιάς αρχαιότερο των άλλων, στο οποίο κατά τα Παναθήναια προσκόμιζαν τον πέπλο. Προς τα βόρεια του κεντρικού ετούτου μέρους ήταν η μεγαλοπρεπής «προ του θυρώματος πρόσταση», η οποία αποτελούνταν από τέσσερις ιωνικούς κίονες μπροστά και δύο ιωνικούς κίονες στο πλάι, ενώ το αντίθετο μέρος συγκοινωνούσε με τον ναό μέσω υπόγειας σκάλας. Στον ναό αυτό αναφέρεται βωμός του «Ερκείου Διός». Στον «δράκαυλο» μέσα στον ναό κατοικούσε ο «οικουρός όφις». Στον ναό αυτό τέλος βρισκόταν και οι τάφοι του Κέκροπα και του Ερεχθέα.

Αετώματα

Ένα από τα αετώματα του ναού, το οποίο απεικονίζει τη Γιγαντομαχία

Έχουν βρεθεί τμήματα από τα αετώματα. Παριστάνουν τη Γιγαντομαχία, τη μάχη μεταξύ θεών και γιγάντων, στην οποία στο τέλος επικράτησαν οι θεοί. Η κεντρική μορφή απεικονίζει τη θεά Αθηνά να φορά μια αιγίδα καλυμμένη με λέπια, περικυκλωμένη από φίδια ενός τέρατος του οποίου νωρίτερα είχε επικρατήσει. Πιστεύεται πως είχε χτυπήσει έναν Γίγαντα, από τον οποίο διασώζεται μόνο ένα πόδι. Μια άλλη φιγούρα αναπαριστά έναν ξαπλωμένο γίγαντα, ενώ υπάρχουν δύο πλευρικές αναπαραστάσεις που αρχικά είχαν τοποθετηθεί στις γωνίες του αετώματος, οι οποίες αναπαριστούν δύο ακόμη γίγαντες που πέφτουν. Σε άλλα ευρήματα που αποδίδονται στον ναό περιλαμβάνονται: θριγκός και σίμη από Παριανό μάρμαρο, κιονόκρανα πόρου με αποτομή εχίνου, μια μαρμάρινη ζωφόρος στην οποία απεικονίζεται μια πομπή και μαρμάρινες υδρορροές σε κάθε μια από τις τέσσερις γωνίες, σχεδιασμένες με κεφαλές λιονταριών και κριαριών.

Το ξόανο

Στον σηκό του ναού βρισκόταν το αρχαίο ξόανο ή ξύλινο άγαλμα της Αθηνάς, το οποίο πιστεύεται πως είχε πέσει εξ ουρανού. Καταστράφηκε κατά πάσα πιθανότητα κατά τη διάρκεια της Περσικής εισβολής το 480 π.Χ.

Επιστημονική κριτική

Η αρχιτεκτονική ιστορία της αναστήλωσης του ναού ήταν μέχρι πρόσφατα υπό αμφισβήτηση. Ο Βίλελμ Ντέρπφελντ υπέθεσε πως η αρχική κατασκευή του ναού ήταν ένας διπλός πρόστυλος ναός, χρονολογούμενος περίπου στο 570 π.Χ., ο οποίος επεκτάθηκε και διευρύνθηκε με την προσθήκη της περίστασης στην εποχή του Πεισίστρατου, μεταξύ 529 και 520 π.Χ..^[1][2][3][4] Η ιδέα αυτή οδήγησε σε υποκατηγοριοποίηση των ευρημάτων σε ένα εσωτερικό μικρότερο κτίσμα γνωστό ως H-Architektur και θεωρούμενο ως το παλαιότερο κτίριο του συμπλέγματος, ακολουθούμενο από ένα κτίσμα το οποίο ακόμη περιγράφεται ως ο «Παλαιός Ναός της Αθηνάς», που συμπεριελάμβανε το εσωτερικό H-Architektur καθώς και την εξωτερική περίσταση.

Τα θεμέλια του ναού, μπροστά από το Ερέχθειο

Πιο πρόσφτατα, ερευνητές θεώρησαν τα παλαιότερα ερείπια, που αρχικά θεωρούνταν μέρος του εσωτερικού H-Architektur, στον κοντινό Εκατόμπεδο ναό, χρονολογώντας το ιερό της Πολιάδος Αθηνάς στο τελευταίο τρίτο του 6ου αιώνα π.Χ. και ταυτοποιώντας τις διαστάσεις του με το σύνολο των θεμελίων που ανέσκαψε ο Ντέρπφελντ.^[5][6] Ο Παλαιός Ναός της Αθηνάς Πολιάδος χρονολογείται συχνά περίπου στο 510/500 π.Χ.^[7][5]

Αμφισβητείται ακόμη το γεγονός αν πραγματοποιήθηκε κάποια τμηματική αναστήλωση μετά την επιδρομή των Περσών το 480 π.Χ. Ο Ηρόδοτος^[8] αναφέρεται σε ένα μέγαρο με δυτική πρόσοψη στην Ακρόπολη. Αυτή η αναφορά, αλλά και η καταγραφή ενός κτίσματος σε μια επιγραφή^[9] μεταφράζονται ως αποδεικτικό πως η οπισθοδομή του ναού παρέμεινε στον χώρο κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Ο Ξενοφών^[10] αναφέρει πως ο Παλαιός Ναός της Αθηνάς κάηκε το 406/405 π.Χ., αλλά ίσως να αναφερόταν στο Ερέχθειο, στο οποίο είχαν μεταφερθεί οι λειτουργίες του ιερού και το οποίο στέγαζε το ξόανο. Από τον 4ο αιώνα π.Χ. και έπειτα, δεν υπάρχουν αναφορές για τον ναό, ακόμη και ο Παυσανίας αγνοεί την ύπαρξη του.

Βωμός της Πολιάδος Αθηνάς

Γεωγραφικές συντεταγμένες: 37.9719°N 23.7268°E / 37.9719; 23.7268

Χάρτης του χώρου της Ακρόπολης. Το κτίριο του βωμού απεικονίζεται με τον αριθμό 2

Ο Βωμός της Πολιάδας Αθηνά ήταν κτίσμα στην Ακρόπολη Αθηνών, αφιερωμένο στη θεά Αθηνά. Βρισκόταν πλησίον του Ιερού της Πολιάδας Αθηνάς.^[11]

Τα θεμέλια του βωμού τέθηκαν το 525 π.Χ. από τους γιούς του Αθηναίου τυρράνου Πεισίστρατου, αλλά ίσως να βρισκόταν επάνω σε παλαιότερο ναό ο οποίος είχε χτιστεί μεταξύ 599 και 550 π.Χ.^[11] Ο ίδιος ο βωμός βρισκόταν μέσα σε ένα στενό ναό στην κορυφή ενός μαρμάρινου αετώματος, στο οποίο απεικονιζόταν μάχες θεών με γίγαντες. Οι εικόνες της Αθηνάς, τη δείχνουν ως κυρίαρχη και επικρατούσα μεταξύ των υπόλοιπων θεών.^[11]

Παραπομπές

1. Dörpfeld, Wilhelm (1886). «Der alte Athenatempel auf der Akropolis». Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Institus, Abteilung Athen: 337-351.
2. Dörpfeld, Wilhelm (1887). «Der alte Athenatempel auf der Akropolis II». Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Institus, Abteilung Athen. Vol. 12: 25-61, 190-211.
3. Dörpfeld, Wilhelm (1919). «Das Hekatompedon in Athen». Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Institus. Vol. 34: 1-40.
4. Dinsmoor, William B. (1947). «The Hekatompedon on the Athenian Acropolis». American Journal of Archeology. Vol. 51: 109-151.
5. Korres, Manolis (1997). Hoepfner, Wolfram, επιμ. «Die Athena-Tempel auf der Akropolis». Kult und Kultbauten auf der Akropolis. Internationales Symposion vom 7. bis 9. Juli 1995 in Berlin (Berlin): 218-243.
6. Ελευθεράτου, Σταματία (214). Μουσείο Ακρόπολης, οδηγός. Αθήνα: Εκδόσεις Μουσείο Ακρόπολης. σελ. 116-123.
7. Childs, William A. P. (1994). Coulson, William D. E., επιμ. «The Date of the Old Temple of Athena on the Athenian Acropolis». The Archaeology of Athens and Attica under the Democracy. Proceedings of an International Conference celebrating 2500 years since the birth of democracy in Greece, held at the American School of Classical Studies at Athens, December 4–6, 1992 (Oxford): 1-6.
8. «Ηρόδοτος, Ιστορίαι, βιβλίο 5, κεφάλαιο 77». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2016.
9. Inscriptiones Graecae I² 91/92.
10. «Ξενοφών, Ελληνικά, βιβλίο 1, κεφάλαιο 6, παράγραφος 1». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2016.
11. Buckley, Terry (2010). Aspects of Greek History: 750-323 BC. London: Routledge. σελ. 109. ISBN 9780415549776.

Πηγές

• Sir William Smith, Σωκράτης Τσιβανόπουλος (1890). Λεξικόν των ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων μετά 500 αρίστων εικόνων. Εν Αθήναις: Ευάγγελος Κοφινιώτης, Τυπογραφείον «Ο Παλαμήδης». Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2011.
• Όθων Ρέντζος (1876). Αττικής και των εν αυτή αρχαίων μνημείων βραχεία αρχαιολογική περιγραφή. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου του «Τηλεγράφου». Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2012.