Αέτωμα

Αέτωμα ονομάζεται η κορυφαία αρχιτεκτονική κατασκευή στις ακραίες πλευρές των αρχαίων ελληνικών ναών, καλούμενη και «αετός» λόγω της ομοιότητάς του προς αετό με ανοικτές τις πτέρυγες.

Απεικονίσεις τύπων αετωμάτων

Κύριος λόγος της κατασκευής αυτής ήταν η αποστράγγιση των όμβριων υδάτων από τις στέγες των ναών με συνέπεια αυτές να είναι αμφικλινείς. Στις στενές πλευρές των ναών (πρόσθια και οπίσθια πλευρά) ο τριγωνικός τοίχος λεγόταν «τύμπανο» (επίπεδο) του αετώματος το οποίο και περιβαλλόταν με γείσο (προεξοχή). Οι αρχαιότεροι ναοί είχαν μία μόνο πρόσοψη, συνεπώς και ένα μόνο αέτωμα. Όταν οι ναοί περιβλήθησαν με στοά και έγιναν «περίπτεροι», διαμορφώθηκε και στην άλλη στενή πλευρά ομοιόμορφη προς τη πρώτη πρόσοψη με δεύτερο αέτωμα. Την αρχιτεκτονική αυτή τελειοποίηση των ναών η αρχαία παράδοση την αποδίδει στους Κορίνθιους.

Νεοκλασικό αέτωμα στον ναό Μαντλέν, του Παρισιού, απο τον γλύπτη Φιλίπ Ζοζέφ Ανρί Λεμέρ (1826–1834).^[1]

Η αρχιτεκτονική των αετωμάτων συνδέθηκε με την ιστορία της γλυπτικής, όταν τα τύμπανα αυτών άρχισαν να κοσμούνται με ανάγλυφες παραστάσεις που σχετίζονται με θεότητες από την ελληνική μυθολογία και ιδιαίτερα σ΄ εκείνες που ήταν αφιερωμένοι οι ναοί.

Κατά τους κλασικούς χρόνους η διακόσμηση των αετωμάτων γινόταν με ολόγλυφα αγάλματα, τα λεγόμενα «εναέτια». Παραδείγματα της γλυπτικής αυτής εξέλιξης των εναετίων γλυπτών, από την ανάγλυφη στην ολόγλυφη μορφή προσφέρει το Μουσείο της Ακρόπολης της Αθήνας, όπου και φυλάσσονται τμήματα αετωμάτων από τους ναούς της αρχαϊκής και κλασικής περιόδου του βράχου της Ακρόπολης.

Το αέτωμα αργότερα εισήλθε και στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ως αυτόνομη ρυθμική μορφή, ανεξάρτητα δηλαδή του ρυθμού του οικοδομήματος που άλλοτε αποτελούσε οργανικό μέλος, με συνέπεια να υποστεί διάφορες παραλλαγές και νέες διακοσμητικές μεταχειρίσεις. Έτσι στην Αναγέννηση και αργότερα στην Αντιμεταρρύθμιση εμφανίσθηκε το «καμπύλο αέτωμα», όπου οι γραμμές έπαψαν να είναι ευθείες και αντικαταστάθηκαν με κυρτές. Συνέχεια παραλλαγή ήταν και το «τεθλασμένο αέτωμα», εναντίον του οποίου είχε διαμαρτυρηθεί έντονα ο αρχιτέκτονας του 16ου αιώνα Αντρέα Παλάντιο. Στην περίοδο εκείνη το αέτωμα έπαψε να αποτελεί το κορυφαίο αρχιτεκτονικό τριγωνικό σχήμα ελληνόρρυθμης πρόσοψης. Έτσι άρχισε να γενικεύεται ως απλό κόσμημα πρόσοψης, π.χ. γείσο παραθύρου ή κόγχης.

Είδη αετωμάτων όμως γνώρισε και ο Μεσαίωνας. Τα μεσαιωνικά αετώματα παρουσιάζουν οξύ τρίγωνο, πολύ κεκλιμένο. Τέλος, όλες οι μορφές των αετωμάτων παραλήφθηκαν από την αρχιτεκτονική στην εσωτερική διακοσμητική των οικιών, φθάνοντας ακόμη και σε κορυφαίες γραμμές επίπλων.

Παραπομπές

1. Luebke, Wilhelm (1 Ιανουαρίου 1878). History of Sculpture from the Earliest Ages to the Present Time: Tr. by F.E. Bunnètt, Volume 2. Smith. σελ. 468. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2021.

Πηγές

• Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τ.10ος, σ.557-8

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Pediments στο Wikimedia Commons