safbwynt gwleidyddol From Wikipedia, the free encyclopedia
Defnyddiwyd deitl Tywysog Cymru yn wreiddiol gan Owain Gwynedd a bu tywysogion Cymru yn defnyddio'r teitl er eu bod ddim o hyd yn rheoli Pura Wallia (Y Cymru Pur) i gyd. Defnyddiwyd y teitl wedyn gan y frenhiniaeth Seisnig ar ol i Llywelyn ap Gruffudd (Llywelyn ein Llyw olaf) gael ei ladd ac i Gymru gael ei choncro yn 1282-3. Defnyddiwyd y teitl am gyfnod gan Owain Glyndwr yn ystod ei wrthryfel i ail-sefydlu Cymru gyfan annibynnol yn y cyfnod 1400-1415 ond ar ddiwedd y cyfnod hwn daeth Cymru yn ôl o dan reolaeth Seisnig. Yn yr oes fodern, yn enwedig yn y 20g hwyr a'r 21g, bu gwrthwynebiad yng Nghymru i ddefnyddio'r teitl "Tywysog Cymru" ac ar gyfer seremoni arwisgo ar gyfer etifedd y frenhiniaeth Seisnig, ac arwisgiad Tywysog Cymru. Yn y draddodiad Seisnig, y Tywysog William sy'n dal y teitl ar hyn o bryd.
Mor gynnar a 1791 sonir yr awdur Walter Davies am ei deimadau ynglyn ag arwisgiad 1301 a'r posibilrwydd na fyddai'r Cymry yn derbyn un arall, "Er dichell Iorwerth I (Edward I) er geni ei fab yng nghastell Caerynarfon, er ei alw yn dywysog Cymru; etto cas y'ngolwg Bryttaniaid oedd ymostwng i alltud a gormes gwahoddedig: ac nid wyf yn tybied yr ymostyngafent etto, oni bai i ragluniaeth ddirprwyo dyweddi rhwng Owain Tudur o Benmynydd ym Mon, a gweddw Harri V."[1]
Mae mudiad y 1960au ynghylch arwisgo Siarl yn Dywysog Cymru wedi'i ddisgrifio'n hanesyddol fel y "mudiad gwrth-arwisgo"[2][3][4] a "sentiment gwrth-arwisgo".[5] Digwyddodd yr arwisgo yn ystod cyfnod o adfywiad yn yr ymwybyddiaeth genedlaethol Gymreig tra bod rhai o'r Cymry yn ei ystyried fel Tywysog Seisnig yn cael ei orfodi ar Gymru.[6]
Roedd anghytun o fewn cymunedau a sefydliadau ar fater yr arwisgiad. Roedd y rhain yn cynnwys yr Urdd, Plaid Cymru, yr Orsedd a cymunedau crefyddol anghydffurfiol. Cynhaliodd myfyrwyr ar bob un o gampysau Prifysgol Cymru nifer o brotestiadau "eistedd i mewn" a streiciau newyn i ddangos eu gwrthwynebiad i'r arwisgiad. Ychwanegodd yr FWA a Mudiad Amddiffyn Cymru at y tensiwn hwn hefyd. Oherwydd y tyndra a’r protestiadau wrth agosau at yr arwisgiad, ym mis Gorffennaf 1969 fe ddrafftiodd llywodraeth y DU lawer o filwyr, ditectifs ac asiantiaid pryfocio i sicrhau seremoni ddidrafferth yng Nghaernarfon.[7]
Lleisiodd y canwr Dafydd Iwan ei wrthwynebiad a'i brotest yn erbyn arwisgo Charles yn Dywysog Cymru ac fe wnaeth hefyd ysgrifennu'r gân "Carlo" yn gwatwar Charles.[8] Dywedodd Iwan "[Mae'n] gân i'w chymryd yn ysgafn, ... fel yr Arwisgiad ei hun, a phob oferedd arall. Y cywilydd yw yr oedd ystyr a phwrpas difrifol i [rôl] Tywysog Cymru unwaith".[8]
Fe ddaeth Tedi Millward, athro Cymraeg ym Mhrifysgol Aberystwyth, yn gyfeillgar â Charles yn y cyfnod cyn yr arwisgo tra'n dysgu ychydig o Gymraeg iddo. Gwrthododd Millwrd wahoddiadau i seremoni'r arwisgo, yn ogystal â phriodas y Tywysog Charles gyda Diana Spencer ym 1981. Dywedodd Charles ei hun yn 2019 "Every day I had to go down to the town where I went to these lectures, and most days there seemed to be a demonstration going on against me".[9]
Roedd arwisgiad Charles fel Tywysog Cymru yn ddadleuol ac arweiniodd hefyd at brotestiadau eang yng Nghymru. Bu'r grŵp "Cofia 1282" ("Cofiwch 1282", blwyddyn marwolaeth Llywelyn ein Llyw Olaf) hefyd yn cynnal protestiadau yn erbyn yr arwisgiad.[10]
Cynhaliodd Cymdeithas yr Iaith rali yn erbyn yr arwisgiad ar 29 Awst, 1969 yng Nghilmeri, safle marwolaeth Llywelyn ein Llyw Olaf.[2]
Ar ddiwrnod yr arwisgiad, arestiwyd ychydig o brotestwyr di-drais. Cafodd rhai eu hebrwng i ffwrdd yn cario arwyddion yn dweud "Cymru nid Prydain". Roedd eraill yn bwio ac yn gwneud ystumiau anweddus at y cerbydau brenhinol.[2] Taflodd un protestiwr wy at gerbyd y Frenhines wrth i'r cerbyd fynd heibio.[11] Taflodd un arall groen banana o dan draed yr hebryngwr milwrol wrth iddo basio hefyd.[12]
Rhyddhaodd y band roc Cymraeg llwyddiannus Manic Street Preachers gân "Charles Windsor" gyda geiriau yn disgrifio dyddodiad Charles.[13]
Mae teitl Tywysog Cymru yn cael ei roi ar hyn o bryd i etifedd y brenin Brydeinig ac nid yw'n rhoi unrhyw gyfrifoldeb dros lywodraethu Cymru.[14] Oherwydd nad oes unrhyw werth nac ystyr cyfansoddiadol i'r teitl yn ôl Plaid Cymru, galwodd y blaid am ddod â'r teitl i ben yn gyfan gwbl yn 2006.[15]
Yn 2018, llofnododd dros 30,000 o bobl ddeiseb yn erbyn ailenwi Ail Bont Hafren yn "bont Tywysog Cymru".[16]
Mae’r actor o Gymru, Michael Sheen, wedi galw ar y teulu brenhinol i ddod â’r arferiad o roi teitl Tywysog Cymru i etifedd frenhiniaeth Lloegr i ben. Dywedodd Sheen y byddai'n "arwydd gwirioneddol ystyrlon a phwerus i'r teitl hwnnw beidio â chael ei ddal yn yr un ffordd ag y mae o'r blaen, byddai hynny'n beth hynod ystyrlon rwy'n meddwl i ddigwydd".[17] Ar y mater, mae Sheen hefyd wedi dweud “Mae yna gyfle i wneud hynnyar y pwynt hwnnw. Peidiwch oherwydd arferiad ac heb feddwl, barhau â'r traddodiad hwnnw a ddechreuwyd fel cywilydd i'n gwlad." "Beth am newid hynny wrth i ni ddod at y foment hon lle mae'n anochel y bydd pethau'n newid".[18]
Fe wnaeth enwi'r cwpan rygbi gemau rhwng Cymru v De Affrica fel " Cwpan y Tywysog William " achosi gryn ddadlau yng Nghymru. Galwodd nifer o bobl ar undeb rygbi Cymru i ailenwi'r tlws i anrhydeddu seren rygbi rhyngwladol Cymru, Ray Gravell, a fu farw ar 31 Hydref 2007.[19] Yn ystod teyrnged i Gravell yn y gêm agoriadol, gofynnodd y cyhoeddwr y stadiwm i'r dorf gofio Ray fel 'gwir dywysog Cymru'. Mynychwyd angladd Gravell gan dros 10,000 o bobl, gan gynnwys Rhodri Morgan, Prif Weinidog Cymru. Lansiwyd deisebau ar-lein hefyd. Codwyd y mater yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru gan Helen Mary Jones AC gyda chefnogaeth nifer o aelodau cynulliad.[20] Fe wnaeth ASau lluosog o bleidiau gwahanol hefyd gyflwyno cynnig yn San Steffan yn galw ar Undeb Rygbi Cymru i enwi’r cwpan ar ôl y diweddar Ray Gravell.[21]
Yn dilyn marwolaeth y Frenhines Elizabeth ar 8 Medi 2022, ag achosodd i'r teitl Tywysog Cymru i ddod yn rhydd, dywedodd Dafydd Elis-Thomas : “Rwy’n credu y bydd y teitl hwn yn diflannu oherwydd nid yw’n gwneud unrhyw synnwyr i wlad ddatganoledig, ddemocrataidd fel Cymru i gael tywysog y dyddiau hyn" a "Pa synnwyr ydyw'n ei wneud i gael Tywysog Cymru heb unrhyw swyddogaeth gyfansoddiadol? Ond mater i'w drafod yw hynny."[22][23]
Wrth i Charles ymweld â Chastell Caerdydd ar 16 Medi, sef Diwrnod Owain Glyndŵr, arddangoswyd faneri Owain Glyndŵr gan rai protestwyr, gyda un protestwr yn dal placard yn dweud "End Prince of Wales title".[24]
Ar ddiwrnod ymweliad Charles, gofynnodd Michael Sheen i deitl Tywysog Cymru ddod i ben. Mewn neges fideo a bostiwyd i’w gyfrif Twitter, bu Sheen yn ystyried a oedd Charles a William yn gwerthfawrogi hanes a thraddodiadau Cymru, a nododd fod dathliadau Diwrnod Owain Glyndŵr wedi’u canslo “oherwydd ymweliad brenin o Loegr”. Gofynnodd a oedd yr ymweliad wedi'i drefnu'n bwrpasol, gan ei alw'n "ansensitif i'r pwynt o sarhad" os felly, ac ychwanegodd, "Ac os na chafodd ei wneud yn bwrpasol - pe bai'n cael ei wneud yn ddamweiniol heb sylweddoli beth oedd y diwrnod hwnnw - yna mae rhywun yn meddwl tybed beth oedd bod yn Dywysog Cymru mor hir yn ei olygu os nad ydych chi'n ymwybodol o ystyr y diwrnod hwnnw." Gorffennodd ei fideo trwy ddyfynnu Lily Smalls, morwyn Mrs. Beynon, o Under Milk Wood gan Dylan Thomas : "Where you get that thing from, Willy? Got it from my father, silly. Give it back then, love."[25]
Dechreuwyd deiseb yn galw am derfynu teitl Tywysog Cymru ar ol i Charles ddod yn frenin.[26][27] Erbyn 17 Medi, er bod Tywysog William wedi derbyn y teitl, roedd y ddeiseb wedi derbyn dros 30,000 o lofnodion.[28][29] Dywed y ddeiseb “Mae’r teitl yn parhau i fod yn sarhad ar Gymru ac yn symbol o ormes hanesyddol. Mae’r teitl hefyd yn awgrymu bod Cymru’n dal yn dywysogaeth, gan danseilio statws Cymru fel cenedl a gwlad”. "Yn ogystal, nid oes gan y teitl unrhyw rôl gyfansoddiadol o gwbl i Gymru, sydd bellach yn wlad ddatganoledig gyda Senedd genedlaethol." Beth bynnag yw eich barn wleidyddol, mae hyn yn gam pwysig i ni oll yng Nghymru.”[30]
Mewn ymateb i'r teitl, dywedodd cyn arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood "Does dim angen tywysog ar Gymru".[31] Dywedodd Adam Price, arweinydd presennol Plaid Cymru, "Dydw i ddim yn credu bod rôl i Dywysog Cymru yn y Gymru fodern, ddemocrataidd, a dydw i ddim wedi newid fy marn ar hynny".[32]
Fe wnaeth Melin Drafod, sef melin drafod dros annibyniaeth Gymreig, hefyd gymryd y safbwynt y dylid rhoi’r gorau i deitl Tywysog Cymru. Dywedodd eu cadeirydd “Ein safbwynt ni yw ein bod ni’n meddwl y dylid rhoi’r gorau i’r teitl.” Ychwanegodd fod y teitl yn "ymrannol a chynhennus ac yn gosod Cymry yn erbyn ei gilydd" ac fod y teitl wedi ei orfodi ar y Cymry heb ganiatâd democrataidd.[33]
Ar 6 Hydref, pleidleisiodd Cyngor Gwynedd, yr awdurdod lleol lle bu arwisgiad Charles, o 46 pleidlais i bedwar, yn datgan gwrthwynebiad i’r teitl ‘Tywysog Cymru’ ac yn erbyn cynnal arwisgiad arall yng Nghymru.[34]
Ar 30 Hydref, dywedodd Llywydd y Senedd Elin Jones wrth WalesOnline nad yw arwisgiad yn ofyniad cyfansoddiadol ac nad oes angen arwisgiad ar Gymru yn yr 21ain ganrif. Ychwanegodd: “Roedd arwisgiadau Tywysog Cymru Seremonïol yn gynnyrch dychymyg gwleidyddol yr 20fed Ganrif a dylid eu traddodi i’r ganrif honno. Gall y Cymry a Senedd Cymru gynllunio perthynas fodern gyda Thywysog Cymru, yn seiliedig ar bobl nid pasiant. Os yw William a Kate am gwrdd â phobl ledled Cymru i ddysgu’n uniongyrchol am eu gobeithion a’u pryderon, yna dylai gwleidyddion heddiw eu rhyddhau i wneud hynny, yn hytrach na’u llesteirio â’r ddadl ynghylch arwisgo. Nid oes angen arwisgiad ar Gymru yn yr 21ain ganrif. Efallai nad yw brenhiniaeth yr 21ain ganrif ei eisiau chwaith."[35]
Cwestiynwyd lywyddiaeth William o gymdeithas bêl-droed Lloegr yn y cyfryngau, yn enwedig wrth i Gymru chwarae Lloegr yng Nghwpan y Byd FIFA 2022.[36] Ym mis Tachwedd, cafodd William ei feirniadu am ddal teitl Tywysog Cymru tra’n ymwneud â phêl-droed Lloegr, yn enwedig ar ôl iddo gyflwyno crysau Lloegr i’r garfan cyn Cwpan y Byd FIFA lle byddai Cymru a Lloegr yn chwarae. Roedd y rhai a’i beirniadodd yn cynnwys dilynwyr pêl-droed Cymru a’r actor Cymreig Michael Sheen a ddwedodd ar Twitter, “Gall, wrth gwrs, gefnogi pwy bynnag y mae’n ei hoffi ac fel Llywydd yr FA mae ei rôl yn gwneud ymweliad yn ddealladwy - ond rhaid ei fod yn gweld dal y teitl Tywysog Cymru qr yr un pryd yn gwbl amhriodol? Dim diferyn o embaras? Neu sensitifrwydd i'r broblem yma?".[37] Yn dilyn y ddadl hon, rhyddhaodd Palas Kensington ddatganiad yn dweud nad yw'r arwisgiad "on the table" gyda William yn ymweld â Chaerdydd gyda chynlluniau i ddweud wrth bobl Cymru nad oes unrhyw gynlluniau ffurfiol ar gyfer seremoni arwisgo, yn ymwybodol o'r ddadl ym 1969.[38]
Pan ofynnwyd iddo a oedd yn falch o’r penderfyniad, dywedodd Prif Weinidog Cymru, Mark Drakeford, “Wel, mae’n benderfyniad sydd wedi’i wneud”.[39]
Dywedodd yr Arglwydd Elis-Thomas yn 2022 ynglŷn â thrafodaethau blaenorol a gafodd gyda’r Tywysog Charles, “Gallaf ddweud wrthych mewn trafodaethau ag ef pan oedd yn dal yn Dywysog Cymru, pan oedd gennyf gyfrifoldebau diwylliannol yn Llywodraeth Cymru, un o’r materion a godais ag ef oedd fy mod yn gobeithio na fyddai arwisgiad byth eto yng Nghastell Caernarfon. Chwarddodd (Tywysog Charles) a dywedodd, "Ydych chi'n meddwl fy mod i eisiau rhoi William trwy'r hyn yr es i drwyddo?".[40]
Yn dilyn cyhoeddi’r teitl, fe ddatgelodd Prif Weinidog Cymru, Mark Drakeford iddo glywed ar y newyddion am benodiad Tywysog Cymru newydd ar yr un dydd â phawb arall. Ychwanegodd y prif weinidog "Nid Cymru 2022 yw Cymru 1969. Dydw i ddim yn meddwl y byddai'n synhwyrol edrych yn ôl a dweud y gallech chi ailadrodd hynny." “Fy unig gyngor, pe bai byth yn cael ei geisio, fyddai rhoi amser i’r pethau hyn. Does dim brys."[41] Ar ôl cyfarfod â Charles yng Nghastell Caerdydd, dywedodd Drakeford “Wel, yn sicr nid wyf yn meddwl bod 1969 yn ganllaw da ar gyfer yr hyn a ddylai ddigwydd yn 2022. Mae Cymru yn lle gwahanol iawn". “Mae natur y frenhiniaeth wedi datblygu dros y cyfnod hwnnw. Fy neges yw na ddylem fod ar frys am hyn i gyd". "Dylem ganiatáu i'r tywysog newydd, fel y dywedaf, ddod yn gyfarwydd â'i gyfrifoldebau newydd, datblygu'r swydd mewn ffordd a fydd yn gweithio iddo ac a fydd yn gweithio i Gymru". "Ac yna gallwn feddwl sut ac a oes angen unrhyw sail seremonïol pellach i'r hyn sydd eisoes wedi'i gyhoeddi".[42]
Dywedodd Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price, "Ar y cwestiwn o arwisgiad, felly pobl Cymru, trwy gynrychiolwyr a etholwyd yn ddemocrataidd, ddylai benderfynu ar hynny, nid cael y penderfyniad hwnnw wedi'i wneud yn Llundain gan Lywodraeth y DU".[43] Dywedodd Price y dylai'r Senedd wneud y penderfyniad a ddylid cynnal arwisgiad yn dilyn "sgwrs genedlaethol". Ar BBC Radio Wales Breakfast, dywedodd Price "Nid yw'n angenrheidiol, a phenderfynwyd yn 1911 a 1969 yn ei hanfod gan wleidyddion i gynnal y seremoni, felly credaf ei fod yn faes trafod dilys". Ychwanegodd Price, “Rwy’n meddwl bod y prif weinidog yn iawn i ddweud ei bod yn bwysig bod cyfle i ni yng Nghymru gael sgwrs ynghylch a ydym am gael y seremoni honno, sydd i bob pwrpas yn buddsoddi yn nheitl rôl swyddogol, a statws cenedlaethol, fel rôl gyfansoddiadol bron".[44]
Dywedodd arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, Jane Dodds “Dylai fod dadl – ond nid ar hyn o bryd. Gadewch i ni gael y drafodaeth honno a gweld beth mae pobl Cymru ei eisiau mewn gwirionedd."[45]
Mae grŵp annibyniaeth Cymru YesCymru yn niwtral o ran y frenhiniaeth, ond wedi cymryd y safbwynt y dylai penderfyniad ar "Dywysog Cymru fod yn benderfyniad ar y cyd gan bobl Cymru."[46]
Galwodd Plaid Cymru am sgwrs genedlaethol a phleidlais yn y Senedd ar fater y teitl. Ymatebodd llywodraeth Cymru gan ddweud bod y mater eisoes wedi ei benderfynu.[47]
Dywedodd Laura McAllister, academydd o Gymru, cyn bêl-droediwr rhyngwladol ac uwch weinyddwr chwaraeon fod y teitl yn haeddu dadl iawn oherwydd y ddadl hanesyddol a gwleidyddol.[48]
Mae’r Athro Martin Johnes o Brifysgol Abertawe wedi awgrymu mai William fydd Tywysog olaf Cymru, gan ddweud: “Pe bawn i’n ddyn gamblo byddwn i’n dweud mae’n debyg mai William fydd Tywysog olaf Cymru oherwydd rwy’n dychmygu mai un o’r pethau y bydd y frenhiniaeth yn ei wneud yn y dyfodol yw ceisio colli unrhyw beth sy'n ddadleuol ac mae Tywysog Cymru yn deitl cynhennus." “Felly dwi’n amau pan welwn ni William yn dod yn Frenin – fydd e ddim yn trosglwyddo’r teitl hwnnw ymlaen. Bydd yn ceisio ailddyfeisio’r frenhiniaeth i fod yn rhywbeth llai, yn berthnasol ac yn annadleuol.”[45]
Dyddiad(au) cynnal | Sefydliad pleidleisio
& cleient |
Maint y sampl | Cefnogaeth | Gwrthwynebu | Heb benderfynu | Arall | Arwain | Nodyn |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
15-23 Mawrth 2023[49] | Ashcroft | 659 | 51% | 32% | 17% | 19% | "Mae rhai yn dadlau nad oes gan Dywysog a Thywysoges Cymru gwir gysylltiad i Gymru, ac y dylid diddymu y teitlau. Mae eraill yn meddwl ei fod yn werthfawr..." | |
20–22 Medi 2022[50] | YouGov / Barn Cymru | 1014 | 66% | 22% | 12% | - | 44% | Cwestiwn ansafonol: A ydych chi'n cefnogi neu'n gwrthwynebu teitl y Tywysog William yn Dywysog Cymru? |
Mehefin 2022[51] | YouGov / ITV | - | 46% | 31% | 23% | - | 15% | |
2019[52][53] | ICM / BBC Cymru | - | 50% | 22% | 28% | - | 28% | |
2018[54] | YouGov / ITV Cymru | - | 57% | 22% | 16% | Na chwaith: 5% | 35% | |
12–24 Mehefin 2009 | BBC | 922 | 58% | 26% | - | 42% | 32% | |
1999 | Beaufort Research / BBC Cymru | - | 73% | - | - | 27% | 46% | Gwrthwynebiad a ddim yn gwybod heb ei nodi.
Sampl ansafonol : dim ond siaradwyr Cymraeg a ofynnodd. |
Dyddiad(au) cynnal | Sefydliad pleidleisio a chleient | Cefnogaeth | Gwrthwynebu | Heb benderfynu | Plwm | Nodyn |
---|---|---|---|---|---|---|
2021[55][56] | Beaufort Research / Western Mail | 61% | 26% | 13% | 35% | “Pan ddaw’r Tywysog Charles yn Frenin, a hoffech chi weld y Tywysog William yn cael ei wneud yn Dywysog Cymru mewn seremoni gyhoeddus o’r enw arwisgiad?” |
12–24 Mehefin 2009 | BBC | 58% | 30% | - | 28% | Opsiwn gwrthwynebus ansafonol : "ddim o blaid cael seremoni arwisgo cyhoeddus arall tebyg i'r math a gafodd y Tywysog Charles yng Nghaernarfon ym 1969" |
1999 | Beaufort Research / BBC Cymru | 72% | - | - | - | Ansafonol: Cymry Cymraeg yn unig oedd yn gofyn |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.