Cilmeri

Pentref gwledig a chymuned ym Mhowys, Cymru, yw Cilmeri^[1] (Saesneg: Cilmery).^[2] Fe'i lleolir ar y briffordd A483 tua 2 filltir i'r gorllewin o dref Llanfair-ym-Muallt ar lan ogleddol Afon Irfon. Mae Trafnidiaeth Cymru yn galw yng Ngorsaf reilffordd Cilmeri sydd ar llinell Rheilffordd Calon Cymru.

Cilmeri

Carreg goffa Llywelyn Ein Llyw Olaf yng Nghilmeri
Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Cilmeri
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.1506°N 3.4571°W
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	James Evans (Ceidwadwyr)
AS/au y DU	David Chadwick (Democratiaid Rhyddfrydol)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Erthygl am y pentref a chymuned yw hon. Am ystyron eraill, gweler Cilmeri (gwahaniaethu).

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan James Evans (Ceidwadwyr)^[3] ac yn Senedd y DU gan David Chadwick (Democratiaid Rhyddfrydol).^[4]

Llywelyn Ein Llyw Olaf

Mae Cilmeri hefyd yn enw ar lecyn gerllaw'r pentref lle lladdwyd Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog Cymru, ar 11 Rhagfyr 1282, sef ychydig islaw'r garreg a'r rhyd sy'n croesi Afon Irfon. Codwyd cofeb i'r tywysog yn 1956 gan wladgarwyr Cymreig i gofio amdano. Ers hynny mae'r gofeb yn denu nifer o ymwelwyr ar 11 Rhagfyr, Diwrnod Llywelyn Ein Llyw Olaf, i dalu teyrnged i Lywelyn. Cofnodwyd yn wreiddiol mai cynllwyn dan-din gan y Saeson a arweiniodd at ei gwymp, ei fod wedi dod at y rhyd i drafod termau heddwch, ar ei ben ei hun, fel a gytunwyd. Ond ni chadwodd y fyddin Seisnig at ei gair, ac roedd nifer ohonynt yn ei ddisgwyl.

Cilmeri yw enw ar awdl a chyfrol o gerddi nodedig gan y prifardd Gerallt Lloyd Owen (Cilmeri a Cherddi Eraill, Gwasg Gwynedd, 1991).

Coffâd Blynyddol

Ar y dydd Sadwrn agosaf at yr 11 Rhagfyr pob blwyddyn cynhelir coffâd i Llywelyn yng Nghilmeri. Yn ystod y penwythnos cynhelir cwrdd yn eglwys hynafol Llanynys, gorymdaith o dafarn y Prince Llywelyn at y maen coffa, a coffâd ger y maen^[5]. Cynhelir digwyddiadau eraill yn Aberedw ac yn Abaty Cwmhir ar y dydd Sul. Ceir manylion y digwyddiadau a'r amserlen yn flynyddol ar wefan Gurfal Archifwyd 2017-05-29 yn y Peiriant Wayback.

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[6][7][8][9]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Cilmeri (pob oed) (431)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Cilmeri) (51)			12.1%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Cilmeri) (221)			51.3%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer rhwng 16 – 64 oed sydd mewn gwaith (Cilmeri) (78)			38.6%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Henebion

Saif hen domen a beili Caer Beris rhwng y pentref a Llanfair-ym-Muallt. Yma hefyd ceir Crug Crwn Gwaun Neli.

Gweler hefyd

• Buellt
• Llywelyn Ein Llyw Olaf