Gwlad yn nwyrain Affrica yw Gweriniaeth Unedig Tansanïa neu Tansanïa.[1] Saif yn ardal Llynnoedd Mawr Affrica. Mae'n ffinio ag Wganda a Chenia i'r gogledd, Rwanda, Bwrwndi a Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo i'r gorllewin, Sambia, Malawi a Mosambic i'r de a Chefnfor India i'r dwyrain. Saif mynydd uchaf Affrica, Kilimanjaro, yng ngogledd-ddwyrain Tansanïa. Ei phoblogaeth yn ôl y Cyfrifiad cenedlaethol diwethaf oedd 57,310,019 (2017)[2] a phoblogaeth ei phrifddinas, Dodoma, oedd 213,636 (2012), 213,636 (2020), 150,604 (2002), 45,807 (1978).
 | |
| Gweriniaeth Unedig Tansanïa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania (Swahili) | |
| Math | gweriniaeth, gwladwriaeth sofran, gwlad  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Tanganica, Sansibar |
| Prifddinas | Dodoma |
| Poblogaeth | 57,310,019 |
| Sefydlwyd |
|
| Anthem | Mungu ibariki Afrika |
| Pennaeth llywodraeth | Samia Hassan Suluhu |
| Cylchfa amser | UTC+03:00, Amser Dwyrain Affrica, Africa/Dar_es_Salaam |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Swahili, Saesneg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Dwyrain Affrica |
| Gwlad |  Tansanïa |
| Arwynebedd | 947,303 ±1 km² |
| Yn ffinio gyda | Cenia, Wganda, Rwanda, Bwrwndi, Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo, Sambia, Malawi, Mosambic, Llyn Victoria, Seychelles |
| Cyfesurynnau | 6.3°S 34.9°E |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Cabinet Tansanïa |
| Corff deddfwriaethol | Cynulliad Cenedlaethol |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Tansanïa |
| Pennaeth y wladwriaeth | Samia Hassan Suluhu |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Arlywydd Tansanïa |
| Pennaeth y Llywodraeth | Samia Hassan Suluhu |
 | |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) | $70,656 million, $75,709 million |
| Arian | Swllt Tansanïa |
| Canran y diwaith | 3 ±1 canran |
| Cyfartaledd plant | 5.145 |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.549 |
Yn swyddogol, diffinnir y wlad fel 'Gweriniaeth Llywodraethol, Cyfansoddiadol' (presidential constitutional republic) ers 1996. Ei phrifddinas swyddogol yw Dodoma, ac yno hefyd mae Swyddfa'r Llywydd, y Cynulliad Cenedlaethol a llawer o swyddfeydd y Llywodraeth.[3] Yn Dar es Salaam, sef yr hen Brifddinas mae'r rhan fwyaf o swyddfeydd y Llywodraeth, a hi hefyd yw dinas fwya'r wlad, y prif borthladd a phrif ganolfan marchnata.[4][4][5][6]
Gwladychwyd y wlad gan Ewropead yn gyntaf yn niwedd y 19g a hynny gan yr Almaenwyr ac yna'r Prydeinwyr wedi'r Ail Ryfel Byd. Llywodraethwyd y tir mawr Tanganyika ar wahân i ynysfor Sansibar, ond wedi iddynt ddod yn annibynnol (yn 1961 ac yn 1963) cafwyd cytundeb rhyngddynt i uno, yn Ebrill 1964, gan ffurfio Gwladwriaeth Unedig Tansanïa.
Amcangyfrifodd y Cenhedloedd Unedig fod ei poblogaeth tua 56.31 miliwn, sydd ychydig yn llai na De Affrica, gan ei gwneud yr ail wlad fwyaf poblog sydd wedi'i lleoli'n gyfan gwbl i'r de o'r Cyhydedd. Mae'r boblogaeth yn cynnwys tua 120 o grwpiau ethnig, ieithyddol a chrefyddol. Gwladwriaeth sofran yw Tansanïa, gweriniaeth gyfansoddiadol arlywyddol ac ers 1996 ei phrifddinas swyddogol yw Dodoma lle mae swyddfa'r arlywydd, y Cynulliad Cenedlaethol, a holl weinidogaethau'r llywodraeth.[7] Dar es Salaam, y brifddinas gynt, sy'n cadw'r mwyafrif o swyddfeydd y llywodraeth a hi yw dinas fwyaf, prif borthladd a phrif ganolfan fasnachol y wlad.[4][5][8] Mae Tansanïa'n wladwriaeth un blaid de facto< gyda'r blaid sosialaidd ddemocrataidd Chama Cha Mapinduzi mewn grym.
Gwlad fynyddig a choediog iawn yn y gogledd-ddwyrain yw Tansanïa. Gorwedda tri o Lynnoedd Mawr Affrica yn rhannol o fewn y wlad. I'r gogledd a'r gorllewin mae Llyn Victoria, llyn mwyaf Affrica, a Llyn Tanganyika, llyn dyfnaf y cyfandir, sy'n adnabyddus am ei rywogaethau unigryw o bysgod. I'r de ceir Llyn Malawi. Mae'r lan ddwyreiniol yn boeth a llaith, gydag ynysfor Sansibar ychydig allan ar y môr. Ardal Cadwraeth Bae Menai yw ardal forol warchodedig fwyaf Zanzibar. Lleolir Rhaeadr Kalambo, ar Afon Kalambo ar y ffin â Sambia, a hi yw'r rhaeadr ddi-dor ail uchaf yn Affrica.[9]
Cristnogaeth yw'r grefydd fwyaf yn Tansanïa, ond mae yna leiafrifoedd sylweddol sy'n dilyn Islam ac eraill sy'n dilyn y gredo Eneidyddiaeth hefyd.[10] Siaredir dros 100 o wahanol ieithoedd yn Tansanïa, sy'n golygu mai hon yw'r wlad fwyaf amrywiol ei hieithoedd yn Nwyrain Affrica.[11] Nid oes gan y wlad iaith swyddogol de jure [12] er mai Swahili yw'r iaith genedlaethol.[13] Defnyddir Swahili mewn dadl seneddol, yn y llysoedd is, ac fel cyfrwng addysgu yn yr ysgol gynradd. Defnyddir Saesneg mewn masnach dramor, mewn diplomyddiaeth, mewn llysoedd uwch, ac fel cyfrwng addysgu mewn ysgolion uwchradd a cholegau;[11] er bod llywodraeth Tansanïa'n bwriadu rhoi'r gorau i'r Saesneg fel prif iaith yr addysgu, bydd ar gael fel cwrs dewisol.[14] Ceir tua 10 y cant o Dansanïaid sy'n siarad Swahili fel iaith gyntaf, ac mae hyd at 90 y cant yn ei siarad fel ail iaith.[11]
Cafodd yr enw "Tanzania" ei greu fel cyfansoddyn wedi'i dorri o enwau'r ddwy wladwriaeth a unodd i greu'r wlad: Tanganyika a Zanzibar. Mae'n cynnwys tair llythyren gyntaf enwau'r ddwy wladwriaeth ("Tan" a "Zan") a'r ôl-ddodiad, "ia" gan ffurfio 'Tansanïa'.
Mae'r enw "Tanganyika" yn deillio o'r geiriau Swahili tanga ("hwylio") a nyika ("gwastadedd anghyfannedd", "anialwch"), gan greu'r ymadrodd "hwylio yn yr anialwch". Weithiau fe'i deellir fel cyfeiriad at Lyn Tanganyika.
Mae llawer o ffosiliau hominid pwysig wedi'u darganfod yn Tansanïa, e.e. ffosiliau hominid o'rPliocene (6-miliwn-mlwydd-oed). Roedd y genws Australopithecus yn byw ledled Affrica 4 i 2 filiwn o flynyddoedd yn ôl a cheir olion hynaf y genws Homo ger Llyn Olduvai. O ran esblygiad yr hil ddynol, felly, mae'r wlad yn anrhaethol bwysig. Yn dilyn datblygiad Homo erectus 1.8 miliwn o flynyddoedd yn ôl, ymledodd dynoliaeth ledled yr Hen Fyd, ac yn ddiweddarach i'r Byd Newydd ac Awstralia o dan y rhywogaeth Homo sapiens. Daeth H. sapiens hefyd i boblogi bron i holl Affrica gan gymryd lle rhywogaethau hynafol ac isrywogaeth eraill dynoliaeth.
Yn ddiweddarach yn Oes y Cerrig a'r Efydd, roedd ymfudiadau cynhanesyddol i Dansanïa yn cynnwys siaradwyr De Cushiteg a symudodd i'r de o'r fan ble mae Ethiopia heddiw;[15] Pobl Cushitig Ddwyreiniol a symudodd i mewn i Tansanïa o'r gogledd o Lyn Turkana tua 2,000 a 4,000 o flynyddoedd yn ôl;[15] a Nilotes y De, gan gynnwys y Datoog, a darddodd o ranbarth ffiniol De Swdan-Ethiopia heddiw rhwng 2,900 a 2,400 o flynyddoedd yn ôl.[15] Digwyddodd y symudiadau hyn tua'r un amser ag anheddiad y Mashariki Bantu o Orllewin Affrica yn ardaloedd Llyn Victoria a Llyn Tanganyika. Yn dilyn hynny fe fudon nhw ar draws gweddill Tansanïa rhwng 2,300 a 1,700 o flynyddoedd yn ôl.[15][16]
Dechreuodd rheolaeth yr Almaen ar dir mawr Tansanïa ar ddiwedd y 19g pan ffurfiodd yr Almaen yr hyn a elwir yn 'Ddwyrain Affrica'r Almaen' (German East Africa neu Deutsch-Ostafrika). Cymerodd Llywodraeth Prydain y wlad, ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf. Llywodraethwyd y tir mawr fel "Tanganyika", gydag ynysfor Sansibar yn parhau i fod yn awdurdodaeth drefedigaethol ar wahân. Yn dilyn eu h annibyniaeth oddi wrth Lloegr ym 1961 a 1963, unodd y ddwy ran ym 1964 i ffurfio Gweriniaeth Unedig Tansanïa.[4] Roedd y gwledydd wedi ymuno â Chymanwlad Lloegr ym 1961 ac mae Tansanïa yn dal i fod yn aelod o'r Gymanwlad fel un weriniaeth.[17]
Gydag arwynebedd o 947,303 km sg (365,756 mi sg)[18] Tansanïa yw'r 13eg wlad fwyaf yn Affrica a'r 31fed fwyaf yn y byd, wedi'i rhestru rhwng yr Aifft a Nigeria.[19] Lleolir y wlad ar arfordir dwyreiniol Affrica ac mae ganddi arfordir ar Gefnfor India, sydd oddeutu 1,424 km o hyd.[20] Oddi fewn i'w ffiniau, ceir sawl ynys alltraeth, gan gynnwys Unguja (Sansibar), Pemba, a Mafia. O fewn y wlad ceir y mannau uchaf ac isaf yn Affrica: Mynydd Kilimanjaro, sy'n 5,895 metr (19,341 tr) uwch lefel y môr, a llawr Llyn Tanganyika, sy'n 1,471 metr (4,826 tr) islaw lefel y môr, yn y drefn honno.[21]
Fel y nodwyd, mae Tansanïa'n fynyddig ac yn goediog iawn yn y gogledd-ddwyrain, lle saif Kilimanjaro. Llwyfandir mawr yw Canol Tansanïa, gyda gwastadeddau a thir âr. Mae'r lan ddwyreiniol yn boeth a llaith.
Hinsawdd
Mae'r hinsawdd yn amrywio'n fawr o fewn Tansanïa. Yn yr ucheldiroedd, mae'r tymheredd yn amrywio rhwng 10 a 20 gradd Canradd (C) yn ystod tymhorau oer a phoeth, yn y drefn honno. Mae tymheredd gweddill y wlad yn anaml yn gostwng yn is nag 20 gradd C. Mae'r cyfnod poethaf rhwng Tachwedd a Chwefror (25-31 C) tra bo'r cyfnod oeraf yn digwydd rhwng Mai ac Awst (15-20 C). Mae'r hinsawdd yn cŵl mewn rhanbarthau mynyddig.
Daw'r glaw mawr ar ddau gyfnod: mae un yn Hydref-Ebrill a'r llall Hydref-Rhagfyr a Mawrth-Mai.[22] Mae'r cyntaf yn y rhannau deheuol, canolog a gorllewinol y wlad, ac mae'r olaf i'w gael yn y gogledd o Lyn Victoria sy'n ymestyn i'r dwyrain i'r arfordir.[22]
Mae newid hinsawdd yn Tansanïa'n arwain at dymereddau'n codi gyda thebygolrwydd uwch o lawiad dwys (gan arwain at lifogydd) a chyfnodau sych (gan arwain at sychder).[23][24] Mae cynhesu byd eang eisoes yn effeithio ar sectorau amaethyddiaeth, adnoddau dŵr, iechyd ac ynni yn Nhansanïa. Disgwylir i godiad yn lefel y môr a newidiadau yn ansawdd y dŵr effeithio ar bysgodfeydd a dyframaeth.[25]
Cynhyrchodd Tansanïa Raglenni Gweithredu Addasu Cenedlaethol (NAPAs) yn 2007 fel y'i gorchmynnwyd gan Gonfensiwn Fframwaith y Cenhedloedd Unedig ar Newid Hinsawdd. Yn 2012, cynhyrchodd Tansanïa Strategaeth Genedlaethol ar Newid Hinsawdd mewn ymateb i bryder cynyddol.[26]
Bywyd gwyllt a chadwraeth
Llewod y Serengeti
Giraffod yn Arusha.
Tsimpansi benywaidd gydag un bach yn Gombe Stream
Sebras ynm Mharc Cenedlaethol Mikumi
Eliffantod y Serengeti
Mae Tansanïa'n cynnwys tua 20% o rywogaethau poblogaeth enfawr gwaed cynnes Affrica, a gaiff eu gwasgaru dros ei 21 parc cenedlaethol, gwarchodfeydd, 1 ardal gadwraeth, a 3 pharc morol. Mae'r 21 parc yma oddeutu 38% o dir y genedl.[27][28] Yng ngorllewin Tanzania, Parc Cenedlaethol Gombe Stream yw safle astudiaeth barhaus Jane Goodall sy'n astudio'r tsimpansî, a ddechreuodd ym 1960.[29][30]
Mae Tansanïa'n fioamrywiol iawn ac mae'n cynnwys amrywiaeth eang o gynefinoedd anifeiliaid.[31] Ar baith y Serengeti ceir gnwod gwyn-barfog (wildebeest o fath Connochaetes taurinus mearnsi), bufilod a sebra [32] sy'n mudo'n flynyddol ar raddfa fawr. Mae Tansanïa'n gartref i oddeutu 130 o rywogaethau amffibiaidd a dros 275 o rywogaethau o ymlusgiaid, gyda llawer ohonynt yn gwbl frodorol ac wedi'u cynnwys yn Rhestrau Coch gwledydd yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur. Tansanïa sydd â'r boblogaeth fwyaf o lewod y byd.[33]
Llywodraeth
Mae Tanzania'n wladwriaeth lle mae un blaid yn dominyddu: gyda phlaid Chama Cha Mapinduzi (CCM) mewn grym. O'i sefydlu, hyd at 1992, hi oedd yr unig blaid a ganiateir yn gyfreithiol yn y wlad. Newidiodd hyn ar 1 Gorffennaf 1992, pan ddiwygiwyd y cyfansoddiad.[34] Mae wedi dal pŵer ers annibyniaeth ym 1961, a hi yw'r blaid sydd wedi gwasanaethu hiraf yn Affrica gyfan.[35]
Yn Sansibar, mae gwladwriaeth lled-ymreolaethol The Alliance for Change a Transparency-Wazalendois (ACT-Wazalendo; neu Chama cha Wazalendo mewn Swahili) yn cael ei hystyried yn brif blaid wleidyddol yr wrthblaid. Mae cyfansoddiad Sansibar yn ei gwneud yn ofynnol i'r blaid sy'n dod yn ail yn y polau ymuno â chlymblaid gyda'r blaid fuddugol. Ymunodd ACT-Wazalendo â llywodraeth glymblaid gyda'r brif blaid (Chama Cha Mapinduzi) yn Rhagfyr 2020 ar ôl i cryn ddadlau ynghylch etholiadau.[36]
Sansibar
_sv.svg)
Mae'r awdurdod deddfwriaethol yn Sansibar dros yr holl faterion nad ydynt yn undebau wedi'u breinio yn Nhŷ'r Cynrychiolwyr (yn unol â chyfansoddiad Tansanïa) [37] neu'r Cyngor Deddfwriaethol (yn unol â chyfansoddiad Sansibar).
Mae gan yr arlywydd ac aelodau Tŷ'r Cynrychiolwyr dymhorau pum mlynedd a gellir eu hethol am ail dymor.[38]
Israniadau gweinyddol
.svg)
Ym 1972, diddymwyd llywodraeth leol ar y tir mawr a disodlwyd rheol uniongyrchol gan y llywodraeth ganolog. Fodd bynnag, ailgyflwynwyd llywodraeth leol ar ddechrau'r 1980au, pan ailsefydlwyd y cynghorau gwledig a'r awdurdodau gwledig. Cynhaliwyd etholiadau llywodraeth leol ym 1983, a dechreuodd cynghorau gweithredol ym 1984. Yn 1999, deddfwyd Rhaglen Ddiwygio Llywodraeth Leol gan y Cynulliad Cenedlaethol, gan osod "agenda gynhwysfawr ac uchelgeisiol yn cwmpasu pedwar maes: datganoli gwleidyddol, datganoli ariannol, datganoli gweinyddol a newid cysylltiadau canolog-lleol, gyda llywodraeth y tir mawr yn cael pwerauuwch o fewn fframwaith y Cyfansoddiad.[39]
Yn 2016, rhannwyd Tansanïa yn dri deg un rhanbarth (neu mkoa),[40][41] dau ddeg chwech ar y tir mawr a phump yn Sansibar (tri ar Unguja, dau ar Pemba).[42] Yn 2012, rhannwyd y tri deg rhanbarth blaenorol yn 169 o ardaloedd (wilaya), a elwir hefyd yn "awdurdodau llywodraeth leol". O'r ardaloedd hynny, roedd 34 yn unedau trefol, a ddosbarthwyd ymhellach fel tri chyngor dinas (Arusha, Mbeya, a Mwanza), un deg naw o gynghorau trefol, a deuddeg cyngor tref.[43]
Milwrol
.jpg)
Lluoedd arfog Tansanïa yw 'Llu Amddiffyn y Bobl Tansanïa' (neu'r TPDF; Kiswlarus: Jeshi la Wananchi wa Tanzania (JWTZ)), sy'n gweithredu fel llu pobl o dan reolaeth sifil. Mae'n cynnwys pum cangen neu orchymyn: Llu Tir (byddin), Llu Awyr, y Llynges, Gwasanaeth Cenedlaethol a Phencadlys (MMJ).[44] Gall dinasyddion Tansanïa wirfoddoli ar gyfer gwasanaeth milwrol pan yn 15 oed, a 18 oed ar gyfer gwasanaeth milwrol gorfodol ar ôl graddio o'r ysgol uwchradd.
Hawliau Dynol
Ledled Tansanïa, mae gweithredoedd rhyw rhwng dynion yn anghyfreithlon ac yn cario cosb uchaf o garchar am oes.[45] Yn ôl arolwg o Ganolfan Ymchwil Pew yn 2007, roedd 95 y cant o Tansanïaid yn credu na ddylai cymdeithas dderbyn gwrywgydiaeth.[46]
Ymosodir ar bobl gydag Albinedd yn aml neu eu lladd neu eu llurgunio oherwydd ofergoelion sy'n gysylltiedig â'r arfer black-magic o'r enw muti sy'n dweud bod rhannau o gorff albino briodweddau hudol.[47] Tansanïa sydd â'r nifer uchaf o'r achosion hyn o dorri hawliau dynol ymhlith 27 o wledydd Affrica lle mae'n hysbys bod muti yn cael ei ymarfer.[48]
Yn Rhagfyr 2019, adroddodd Amnest Rhyngwladol fod llywodraeth Tansanïa wedi dirymu hawl cyrff anllywodraethol (NGOs) yn ogystal ag unigolion i ffeilio unrhyw achos yn ei herbyn yn Llys Hawliau Dynol a Phobl Affrica.[49]
O 2021, yn ôl yr IMF, amcangyfrifwyd bod cynnyrch mewnwladol crynswth Tansanïa (GDP) yn $71 biliwn (enwol), neu $218.5 biliwn ar sail cydraddoldeb pŵer prynu (PPP). CMC y pen (PPP) oedd $3,574: gellir cymharu hyn gyda GDP y pen Cymru o $31,148 yn 2018.
Roedd allforion y wlad yn 2017 yn UD $ 5.3 biliwn; a phartneriaid masnachu mwyaf Tansanïa yn yr un flwyddyn oedd India, Fietnam, De Affrica, y Swistir a China.[50] Cyfanswm ei fewnforion oedd US $8.17 biliwn, gydag India, y Swistir, Saudi Arabia, China, a'r Emiraethau Arabaidd Unedig yn bartneriaid mwyaf.[50]
Hwyliodd Tansanïa drwy'r Ddirwasgiad Mawr 2008, yn gymharol dda, llawer gwell na gwledydd Prydain. Fe wnaeth prisiau uchel aur gryfhau diwydiant mwyngloddio’r wlad.[21] Ers i'r dirwasgiad ddod i ben, mae economi Tansanïa wedi ehangu'n gyflym diolch i sectorau twristiaeth, telathrebu a bancio cryf.[21]
Newyn a thlodi
Mae Tansanïa wedi gwneud rhywfaint o gynnydd tuag at leihau newyn a diffyg maeth eithafol. Graddiodd y Mynegai Newyn Byd-eang y sefyllfa fel un "brawychus" gyda sgôr o 42 yn y flwyddyn 2000; ers hynny mae'r GHI wedi dirywio i 29.5.[51] Mae plant mewn ardaloedd gwledig yn dioddef cyfraddau sylweddol uwch o ddiffyg maeth a newyn cronig, er bod gwahaniaethau trefol-gwledig wedi lleihau o ran pwysau plant.[52] Mae cynhyrchiant bwyd isel yn y sector gwledig yn deillio'n bennaf o fuddsoddiad seilwaith annigonol; mynediad cyfyngedig i sgiliau ac offer fferm, gwasanaethau credyd; technoleg gyfyngedig yn ogystal â chymorth masnach a marchnata annigonol.[52]
Ceir tua 68% o boblogaeth y wlad yn byw o dan y llinell dlodi o $1.25 y dydd. Mae 32% o'r boblogaeth yn dioddef o ddiffyg maeth.[51] Yr heriau amlycaf y mae Tanzania yn eu hwynebu wrth leihau tlodi yw cynaeafu anghynaliadwy ei adnoddau naturiol, newid hinsawdd a diffyg ffynhonnell ddŵr, yn ôl Rhaglen Ddatblygu'r Cenhedloedd Unedig (UNDP).[53]
Dangosodd adroddiad Banc y Byd yn 2019 fod tlodi wedi gostwng 8% yn ystod y 10 mlynedd diwethaf, o 34.4% yn 2007 i 26.4% yn 2018.[54]
Twristiaeth
Cyfrannodd teithio a thwristiaeth 17.5% o gynnyrch mewnwladol crynswth Tansanïa yn 2016[55] a chyflogwyd 11.0% o weithlu'r wlad (1,189,300 o swyddi) yn 2013.[56] Cododd y derbyniadau cyffredinol o US $1.74 biliwn yn 2004 i UD $4.48 biliwn yn 2013,[56] a chododd derbyniadau gan dwristiaid rhyngwladol o US $1.255 biliwn yn 2010 i UD $2 biliwn yn 2016.[55][57] Yn 2016, cyrhaeddodd 1,284,279 o dwristiaid y wlad o'i gymharu â 590,000 yn 2005.[58] Mae mwyafrif llethol y twristiaid yn ymweld â Sansibar neu "gylched ogleddol" Parc Cenedlaethol Serengeti, Ardal Gadwraeth Ngorongoro, Parc Cenedlaethol Tarangire , Parc Cenedlaethol Llyn Manyara, a Mynydd Kilimanjaro.[21] Yn 2013, y parc cenedlaethol yr ymwelwyd ag ef fwyaf oedd y Serengeti (452,485 o dwristiaid), ac yna Manyara (187,773) a Tarangire (165,949).[59]
Mae dosbarthiad y boblogaeth yn Tansanïa'n anwastad, gyda'r rhan fwyaf o bobl yn byw ar y ffin ogleddol neu'r arfordir dwyreiniol, a cheir poblogaeth denau yn ngweddill y wlad.[21] Mae'r dwysedd yn amrywio o 12 person y km sg i 3,133 person y km sg yn Rhanbarth Dar es Salaam.[60]
Mae tua 70% o'r boblogaeth yn wledig, er bod y ganran hon wedi bod yn gostwng ers o leiaf 1967.[61] Dar es Salaam (poblogaeth 4,364,541) [62] yw'r brif ddinas o ran poblogaeth. Ond Dodoma (poblogaeth 410,956) [62] yng nghanol Tansanïa, yw prifddinas y wlad, ac mae'n gartref i'r Cynulliad Cenedlaethol.
Mae'r boblogaeth yn cynnwys tua 125 o grwpiau ethnig.[63] Mae gan bobloedd Sukuma, Nyamwezi, Chagga a Haya boblogaeth sy'n fwy na 1 filiwn.[64] Mae tua 99% o Dansaniaid o dras Affricanaidd frodorol, gyda niferoedd bach o dras Arabaidd, Ewropeaidd ac Asiaidd.[63] Mae mwyafrif y Tansaniaid, gan gynnwys y Sukuma a'r Nyamwezi, yn Bantu.[65]
Addysg
Yn 2012, amcangyfrifwyd bod y gyfradd llythrennedd yn Tanzania ar gyfer pobl 15 oed a hŷn yn 67.8%.[66] Mae addysg yn orfodol nes bod plant yn cyrraedd 15 oed.[67] Yn 2010, roedd 74.1% o blant rhwng 5 a 14 oed yn mynychu'r ysgol.[67] Cyfradd cwblhau ysgolion cynradd oedd 80.8% yn 2012.[67]
- Hadsa: tylwyth brodorol o ogledd-canolbarth Tansanïa
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
