Gwladfa a 'Gwarchodaeth' Ymerodraeth yr Almaen yn y Môr Tawel From Wikipedia, the free encyclopedia
Roedd Samoa Almaenig (Almaeneg: Deutsch-Samoa) yn diriogaeth trefedigaethol olaf yr Almaen yn y Môr Tawel, a dderbyniwyd yn dilyn y Cytundeb Berlin 1899 (gelwir hefyd yn Confensiwn Teiran) a lofnodwyd yn Washington ar 2 Rhagfyr 1899, a chyfnewid cadarnhad ar 16 Chwefror 1900.[1][2] Hon oedd yr unig wladfa Almaenig yn y Môr Tawel, ar wahân i gonsesiwn Kiautschou yn Tsieina, i gael ei gweinyddu ar wahân i Gini Newydd Almaenig. Cynhwysa coloni Samoa Almaenig yr ynysoedd Upolu, Savaii, Apolima a Manono. Wedi trosglwyddo feddiant Prydain wedi'r Rhyfel Byd Cyntaf a dod yn annibynnol crewyd gwladwriaeth annibynnol Gorllewin Samoa.
Math | trefedigaeth |
---|---|
Prifddinas | Apia |
Sefydlwyd | |
Daearyddiaeth | |
Rhan o'r canlynol | ymerodraeth drefedigaethol yr Almaen |
Cyfesurynnau | 13.8°S 172.1°W |
Arian | marc yr Almaen |
Yr Ewropead cyntaf i weld Samoa oedd yr Iseldirwr, Jakob Roggeveen, yn 1722. Cymerodd alldaith Americanaidd dan Charles Wilkes feddiant ohoni a phenodi conswl, er bod conswl Prydeinig eisoes yn preswylio yn Apia, prifddinas Samoaidd, erbyn hynny. Dechreuodd gweithrediadau masnachu Almaenig yn yr ardal yn y 1850au.
Ym 1855 ehangodd J. C. Godeffroy & Sohn ei fusnes masnachol i’r Môr Tawel ar ôl trafodaethau ag August Unshelm, asiant Godeffroy yn Valparaíso yn Chile. Hwyliodd i'r Ynysoedd Samoa, a elwid y pryd hyny yn "Ynysoedd Navigator." Yn ystod ail hanner y 19g, ehangodd dylanwad yr Almaen yn Samoa a chyflwynwyd gweithrediadau planhigfa ar raddfa fawr ar gyfer tyfu mahogani, coco a rwber, yn enwedig ar ynys Upolu, lle roedd cwmnïau Almaeneg yn monopoleiddio prosesu copra a choco.
Ymestyn gweithrediadau busnes JC Godeffroy & Sohn i ynysoedd yn y Môr Tawel Canolog.[3] Ym 1865, cafodd capten masnachol yn gweithredu ar ran JC Godeffroy & Sohn brydles 25 mlynedd ar ynys ddwyreiniol Nukulaelae.[4] Prynwyd JC Godeffroy & Sohn ym 1879 gan y Handels-und Plantagen-Gesellschaft der Südsee-Inseln zu Hamburg (DHPG). Daeth y gystadleuaeth am weithrediadau busnes yn y Môr Tawel Canolog gan Ruge, Hedemann & Co, a sefydlwyd ym 1875, 3] a olynwyd gan HM Ruge and Company nes i'r cwmni hwnnw fethu ym 1887.[5]
Roedd y mentrau masnachu Almaenig cynyddol yn yr ardal yn dystion i ddiddordebau Americanaidd yn yr ardal, a amlygwyd mewn gweithrediadau ym mhorthladd rhagorol Pago Pago yn Tutuila yn 1877.
Arweiniodd tensiynau a achoswyd yn rhannol gan fuddiannau gwrthgyferbyniol masnachwyr Almaenig a pherchnogion planhigfeydd, cwmnïau masnachu Prydeinig, a buddiannau busnes Americanaidd at Ryfel Cartref Samoa Cyntaf. Ymladdwyd y rhyfel rhwng tua 1886 a 1894, yn bennaf rhwng Samoaid, er i fyddin yr Almaen ymyrryd ar sawl achlysur. Gwrthwynebodd yr Unol Daleithiau a'r Deyrnas Unedig weithgarwch yr Almaen a arweiniodd at wrthdaro ym mhorthladd Apia yn 1887.[6]
Ym 1899, ar ôl Ail Ryfel Cartref Samoa, roedd y brodorion eisoes wedi ildio pob gobaith o hunanreolaeth a rhannwyd ynysoedd Samoaidd gan y tri phwer dan sylw. Rhoddodd Confensiwn Tridarn Samoa reolaeth dros yr ynysoedd i'r gorllewin o hydred gorllewinol meridian 171° i'r Almaen, ynysoedd dwyreiniol i'r Unol Daleithiau (Samoa Americanaidd heddiw), a digolledwyd y Deyrnas Unedig â thiriogaethau eraill yn Oceania ac Affrica Gorllewinol.[1]
Harbwr Saluafata ( Rudolf Hellgrewe , 1908), tua. 10 milltir i'r dwyrain o Apia.]] Yn ystod cyfnod trefedigaethol yr Almaen ffurfiwyd cwmnïau newydd i ehangu gweithgareddau amaethyddol yn fawr a chrëwyd planhigfeydd helaeth o eva, cnau coco, coco a rwber, a oedd yn ei dro yn cynyddu refeniw treth ar gyfer gwaith cyhoeddus a ysgogodd twf economaidd ymhellach; "...yn anad dim, cyfnod rheolaeth yr Almaen oedd y mwyaf blaengar, yn economaidd, y mae'r wlad erioed wedi'i brofi."[7] Cynhaliodd JC Godeffroy, fel pennaeth planhigfa a chwmni masnachu yn Samoa, gyfathrebu rhwng y gwahanol israniadau a changhennau ohono'i hun a chanolfan gweithrediadau yn Hamburg gyda'i fflyd o longau ei hun.[8] Gan nad oedd gwaddol diwylliannol Samoa yn cynnwys "llafur wedi'i indentured", rhoddwyd ar waith mewnforio gweithwyr Tsieineaidd (coolies) (ac, i raddau llai, Melanesiaid o Gini Newydd Almaenig yn gweithio i DHPG),[9] ac " ...erbyn 1914 dros 2,000 Roedd Tsieineaid yn y wladfa, gan ddarparu gweithlu effeithiol ar gyfer y planhigfeydd [Almaeneg]."[10] y "... para 1914 más de 2 000 chinos estaban en la colonia, proporcionando una fuerza laboral efectiva para las plantaciones [alemanas]".[11]
Y cwmnïau amaethyddol mwyaf yn Samoa oedd:
Parhaodd cyfnod trefedigaethol yr Almaen 14 mlynedd a dechreuodd yn swyddogol gyda chodi baner yr Almaen Ymerodrol ar 1 Mawrth 1900. Daeth Wilhelm Solf yn llywodraethwr cyntaf. Yn ei chysylltiadau gwleidyddol â phobl Samoa, dangosodd y llywodraeth Solf rinweddau tebyg o ddeallusrwydd a gofal, ag y gwnaeth yn y byd economaidd.[12] Ef Gyda llawer o fedrusrwydd, impiodd sefydliadau Samoaidd ar y system lywodraethol drefedigaethol newydd gan dderbyn arferion lleol.[13] Dysgodd Solf ei hun lawer o’r arferion a’r defodau sy’n bwysig i’r bobl Samoaidd, gan gadw at arferion diwylliannol sy’n cynnwys bwyta cafa yn seremonïol..[14] Arweiniodd ymdrechion egniol gan weinyddwyr trefedigaethol yr Almaen at sefydlu’r system ysgolion cyhoeddus gyntaf, adeiladwyd ysbyty, ei hyfforddi a’i ehangu yn ôl yr angen, a hyfforddwyd merched Samoaidd fel nyrsys.
Fodd bynnag, pan aeth matai (pennaeth) Samoaidd anghytuno dros derfynau ei oddefgarwch sylweddol, ymyrrodd Solf yn bendant, gan ddweud "...dim ond un llywodraeth oedd yn Samoa", a dyna ef.[15] "Daeth llywodraeth yr Almaen â heddwch a threfn am y tro cyntaf... Daeth awdurdod, ym mherson y llywodraethwr, yn dad, yn gyfiawn ac yn absoliwt. Roedd Berlin ymhell i ffwrdd; nid oedd cebl na radio."[16]
O'r holl feddiannau trefedigaethol o'r pwerau Ewropeaidd yn y Môr Tawel, roedd gan Samoa yr Almaen y mwyaf o ffyrdd o bell ffordd.[17] Roedd yr holl ffyrdd hyd at 1942 wedi'u hadeiladu o dan gyfarwyddyd yr Almaenwyr. Nid oedd angen grantiau imperial o drysorfa Berlin, a oedd wedi nodi wyth mlynedd gyntaf rheolaeth yr Almaen, ar ôl 1908; Roedd Samoa wedi dod yn wladfa hunangynhaliol.[18] Gadawodd Wilhelm Solf Samoa yn 1910 i'w benodi'n Ysgrifennydd Trefedigaethol yn Berlin; olynwyd ef yn rhaglaw gan Erich Schultz, cyn brif farnwr y warchodaeth. Adeiladodd yr Almaenwyr reilffordd Telefunken o Apiato Mount Vaea i gario deunyddiau adeiladu ar gyfer mast 120m o uchder eu gorsaf ddiwifr Telefunken, a agorodd fel y trefnwyd ar 1 Awst 1914, ychydig ddyddiau ar ôl dechrau'r Rhyfel Byd Cyntaf.
Ar wahân i heddlu brodorol Samoa, nid oedd gan yr Almaen unrhyw luoedd arfog wedi'u lleoli ar yr ynysoedd. Mae'r cwch gwn bach SMS Geier a'r llong arolwg Planet eu neilltuo i'r hyn a elwir yn "Gorsaf Awstralia" (sy'n cwmpasu holl amddiffynfeydd Môr De'r Almaen, nid y Dominiwn Prydeinig Awstralia), ond ni chyrhaeddodd y Geier Samoa.[19]
Ar gais y Deyrnas Unedig goresgynwyd y wladfa heb wrthwynebiad ar fore 29 Awst 1914 gan filwyr Byddin Alldeithiol Seland Newydd. Daeth yr Is-Lyngesydd Cownt Maximilian von Spee o Sgwadron Dwyrain Asia yr Almaen i wybod am yr alwedigaeth ac aeth ymlaen i Samoa gyda'r mordeithwyr arfog SMS Scharnhorst a SMS Gneisenau, a gyrhaeddodd Apia ar 14 Medi 1914. Fodd bynnag, penderfynodd mai mantais dros dro yn unig fyddai glaniad mewn môr a ddelid gan y Cynghreiriaid ac ymadawodd y ddau fordaith.<cyf>Fe wnaeth y llongau ddelio peth difrod ar Papeete, Tahiti ac yna ymuno â'r sgwadron ar y ffordd i Dde America.</ref> Roedd Samoa yn wladfa Almaenig hyd 1920, yna rheolodd yr ynysoedd hyd annibyniaeth yn 1962 fel mandad Dosbarth C Cynghrair y Cenhedloedd[20] gan Seland Newydd ac yna fel ymddiriedolwr y Cenhedloedd Unedig ar ôl 1946.
Ym 1914 gwnaed cyfres o ddrafftiau ar gyfer cynnig baneri ac arfbeisiau ar gyfer y trefedigaethau Almaenig. Fodd bynnag, dechreuodd y Rhyfel Byd Cyntaf cyn i'r cynlluniau gael eu cwblhau a'u rhoi ar waith. Yn dilyn gorchfygiad yn y rhyfel, collodd yr Almaen ei holl gytrefi ac felly ni roddwyd y symbolau ar waith.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.