From Wikipedia, the free encyclopedia
Dyffryn rhewlifol yn Swydd Wicklow, Iwerddon, yw Glendalough (/ˌɡlɛndəlɒx/; Gwyddeleg: Glean Dá Loch). Mae'n enwog am anheddiad mynachaidd Canoloesol Cynnar a sefydlwyd yn y 6ed ganrif gan St Kevin . Rhwng 1825 a 1957 roedd Dyffryn Glendalough yn safle mwyngloddio plwm galena . Mae Glendalough hefyd yn ardal hamdden ar gyfer mynd am bicnic, ar gyfer cerdded ar hyd rhwydweithiau o lwybrau a gynhelir o anhawsterau amrywiol, a hefyd ar gyfer dringo creigiau.
 | |
| Math | mynachlog, U-shaped valley, abaty  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Ardal warchodol | Wicklow Mountains National Park |
| Sir | Swydd Wicklow |
| Gwlad |  Gweriniaeth Iwerddon |
| Cyfesurynnau | 53.0103°N 6.3275°W |
| Cadwyn fynydd | Mynyddoedd Wicklow |
 | |
| Statws treftadaeth | cofadail cenedlaethol Iwerddon |
| Sefydlwydwyd gan | Cwyfan |
| Manylion | |
Astudiodd Kevin (Cwyfan yn y Gymraeg), un o ddisgynyddion un o deuluoedd teyrnasol Leinster, fel bachgen o dan gofal tri dyn sanctaidd, Eoghan, Lochan, ac Eanna. Yn ystod yr amser hwn, aeth i Glendalough. Roedd i ddychwelyd yn ddiweddarach, gyda grŵp bach o fynachod i ddod o hyd i fynachlog lle mae 'dwy afon yn ffurfio cyflifiad'. Mae ysgrifau Kevin yn trafod ei frwydr yn erbyn "marchogion" yn Glendalough; mae ysgolheigion heddiw yn credu bod hyn yn cyfeirio at ei broses o hunanholi a'i demtasiynau personol. Ymledodd ei enwogrwydd fel dyn sanctaidd a denodd nifer o ddilynwyr. Bu farw tua 618, yn draddodiadol ar 3 Mehefin. Am y chwe chanrif nesaf, ffynnodd Glendalough ac mae'r Blwyddnodion Gwyddelig yn cynnwys cyfeiriadau at farwolaethau abadau a chyrchoedd ar yr anheddiad.[1]
Tua'r flwyddyn 1042, defnyddiwyd pren derw o Glendalough i adeiladu'r llong hir Llychlynnaidd ail-hiraf a gofnodwyd (tua 30 m). Adeiladwyd dyblygiad modern o'r llong honno yn 2004 ac ar hyn o bryd mae wedi'i leoli yn Roskilde, Denmarc . Yn Synod Rath Breasail ym 1111, dynodwyd Glendalough yn un o ddwy esgobaeth Gogledd Leinster. Ysgrifennwyd Llyfr Glendalough yno tua 1131 .Daeth St. Laurence O'Toole, a anwyd ym 1128, yn Abad Glendalough ac roedd yn adnabyddus am ei sancteiddrwydd a'i letygarwch. Hyd yn oed ar ôl ei benodi'n Archesgob Dulyn ym 1162, dychwelodd yn achlysurol i Glendalough, i unigedd Gwely St. Kevin. Bu farw yn Eu, yn Normandi yn 1180. [1] Yn 1176, mae Blwyddnodion Tigernach yn adrodd bod Glendalough wedi ei 'ysbeilio gan y tramorwyr'. Yn 1214, unwyd esgobaethau Glendalough a Dulyn . O'r amser hwnnw ymlaen, lleihaodd statws diwylliannol ac eglwysig Glendalough. Dinistrwyd yr anheddiad gan luoedd Lloegr ym 1398 ond parhaodd fel eglwys o bwysigrwydd lleol a lle pererindod .
Mae Glendalough ar fap 1598 "A Modern Depiction of Ireland, One of the British Isles" gan Abraham Ortelius fel "Glandalag". Mae disgrifiadau o Glendalough o'r 18fed a'r 19eg ganrif yn cynnwys cyfeiriadau at achlysuron o "gynulliad terfysglyd" ar wledd St. Kevin ar 3 Mehefin. [1]
Dim ond rhan fach o'i stori y mae'r olion presennol yn Glendalough yn ei hadrodd. Roedd y fynachlog yn ei hanterth yn cynnwys gweithdai, ardaloedd ar gyfer ysgrifennu a chopïo llawysgrifau, gwestai bach, ysbyty, adeiladau fferm ac anheddau ar gyfer y mynachod a phoblogaeth leyg fawr. Mae'n debyg bod yr adeiladau sydd wedi goroesi yn dyddio rhwng y 10fed a'r 12fed ganrif. [1]
Mae Glendalough yn esgobaeth deitlog o fewn yr Eglwys Gatholig, ac yn cael ei ddefnyddio ar gyfer esgobion nad yw'n dal unrhyw rym cyffredin eu hunain, ac felly mae'nt yn esgobion teitlog .
Mae'r Porth i ddinas fynachaidd Glendalough yn un o'r henebion pwysicaf, sydd bellach yn hollol unigryw yn Iwerddon. Dau lawr ydoedd yn wreiddiol gyda dau fwa gwenithfaen coeth . Mae'r antae neu'r waliau taflunio ar bob pen yn awgrymu bod ganddo do pren . Y tu mewn i'r porth, yn y wal orllewinol, mae carreg arysgrifenedig. Roedd y cysegr hwn yn dynodi ffin yr ardal lloches. Mae palmant y sarn yn y ddinas fynachaidd yn dal i gael ei gadw'n rhannol ond ychydig iawn o olion wal y lloc. [1]
Mae'r twr mân hwn, wedi'i adeiladu o lechi mica wedi ei gymysgu â gwenithfaen tua 30 metr o uchder, gyda mynedfa 3.5 metr o'r gwaelod. Ailadeiladwyd y to conigol ym 1876 gan ddefnyddio'r cerrig gwreiddiol. Yn wreiddiol, roedd gan y twr chwe llawr pren, wedi'u cysylltu gan ysgolion. Mae'r pedwar llawr uwchben lefel y fynedfa wedi'u goleuo gan ffenestr fach; tra bod gan y llawr uchaf bedair ffenestr sy'n wynebu pwyntiau cwmpawd sylfaenol . Codwyd tyrau crwn, tirnodau ar gyfer ymwelwyr sy'n agosáu atynt, fel tyrau cloch, ond fe'u gwasanaethwyd weithiau fel storfeydd ac fel lloches ar adegau o ymosodiad. [1]
Yr adeiladau mwyaf a mwyaf mawreddog yn Glendalough, roedd gan yr eglwys gadeiriol sawl cam adeiladu, y cynharaf, yn cynnwys corff yr eglwys bresennol gyda'i ystylbyst. Ail-ddefnyddiwyd y cerrig mica-schist mawr sydd i'w gweld hyd at uchder y drws gorllewinol â phen sgwâr o eglwys lai yn gynharach. Mae'r gangell a'r sacristi yn dyddio o ddiwedd y 12fed ganrif a dechrau'r 13eg ganrif. Roedd bwa'r gangell a ffenestr y dwyrain wedi'u haddurno'n fân, er bod llawer o'r cerrig bellach ar goll. Mae'r drws gogleddol i gorff yr eglwys hefyd yn dyddio o'r cyfnod hwn. O dan ffenestr ddeheuol y gangell, mae cwpwrdd ambry neu wal a piscina, basn a ddefnyddir i olchi'r llestri cysegredig. Ychydig fetrau i'r de o'r eglwys gadeiriol, gelwir croes gynnar o wenithfaen lleol, gyda chylch di-haen, yn Groes St. Kevin. [1]
Wedi'i ailadeiladu bron yn llwyr o'r cerrig gwreiddiol, yn seiliedig ar fraslun 1779 a wnaed gan Beranger, mae Tŷ'r Offeiriaid yn adeilad Romanésg bach, gyda bwa addurniadol yn y pen dwyreiniol. Mae'n cael ei enw o'r arfer o gladdu offeiriaid yno yn y 18fed a'r 19eg ganrif. Nid yw ei bwrpas gwreiddiol yn hysbys er y gallai fod wedi'i ddefnyddio i gartrefu creiriau Sant Kevin . [1]
Yn wreiddiol, roedd gan yr adeilad to carreg hwn gorff yn unig, gyda mynedfa yn y pen gorllewinol a ffenestr fach ben-crwn yn y talcen dwyreiniol. Gellir gweld rhan uchaf y ffenestr uwchben yr hyn a ddaeth yn fwa'r gangell pan ychwanegwyd y gangell (sydd bellach ar goll) a'r sacristi yn ddiweddarach. Cefnogir y to serth, sydd wedi'i ffurfio o gerrig sy'n gorgyffwrdd, yn fewnol gan gladdgell hanner cylch. Roedd mynediad i'r croite neu siambr y to trwy agoriad petryal tuag at ben gorllewinol y gladdgell. Roedd gan yr eglwys lawr cyntaf pren hefyd. Mae'r clochdy gyda'i gap conigol a phedair ffenestr fach yn codi o ben gorllewinol y to carreg ar ffurf twr crwn bach. Fe'i gelwir yn gyffredin fel Cegin Sant Kevin gan fod y clochdy'n debyg i simnai gegin. Fodd bynnag, ni choginiwyd bwyd yma.[1]
Datgelwyd gweddillion yr eglwys gorff a changell hon ym 1875. Mae'n debyg bod yr eglwys yn coffáu Sant Ciarán, sylfaenydd Clonmacnoise, anheddiad mynachaidd a oedd â chysylltiadau â Glendalough yn ystod y 10fed ganrif. [1]
Mae un o'r eglwysi cynharaf a gorau a adeiladwyd, Eglwys y Santes Fair neu Eglwys ein Harglwyddes yn cynnwys corff gyda changell ddiweddarach. Mae gan ei ddrws gorllewinol wenithfaen gydag architraf, cilbyst ar oledd a gwarddrws enfawr. Mae ochr isaf y gwarddrws wedi'i arysgrifio â chorn halen neu chroes ar ffurf 'x' anarferol. Mae pen crwn ar ffenestr y Dwyrain, gyda bargodfaen a dau ben cerfiedig wedi eu gwisgo'i lawr gan yr elfennau ar y tu allan. [1]
Eglwys corff a changell syml, gyda bwa cangell cain. Mae Eglwys y Drindod wrth ymyl y briffordd. Mae drws pen sgwâr yn y talcen gorllewinol yn arwain at atodiad diweddarach, sacristi o bosibl. Adeiladwyd twr crwn neu glochdwr dros gladdgell yn y siambr hon. Syrthiodd hyn mewn storm ym 1818. Mae'r drws a osodwyd yn wal ddeheuol corff yr eglwys hefyd yn dyddio o'r cyfnod hwn. Byddai tafluniad o gorbelau wrth y talcenni wedi cario coed ymyl y to. [1]
Adeiladwyd yr un fwyaf diweddar o eglwysi Glendalough, St. Saviour's yn y 12fed ganrif, yn ôl pob tebyg adeg Sant Laurence O'Toole. Adferwyd corff yr eglwys a'r gangell â'u cerrig addurno cain yn yr 1870au gan ddefnyddio cerrig a ddarganfuwyd ar y safle. Mae gan y bwa cangell Romanésg dri urdd gysegredig, gyda phriflythrennau addurnedig iawn. Mae gan y ffenestr ddwyreiniol ddau o oleuadau pen crwn. Mae ei nodweddion addurnedig yn cynnwys sarff, llew, a dau aderyn yn dal pen dynol rhwng eu pigau. Byddai grisiau yn y wal ddwyreiniol sy'n arwain o adeilad domestig cyfagos wedi rhoi mynediad i ystafell dros y gangell. [1]
Wedi'i lleoli mewn rhigol o goed, mae'r eglwys corff a changell hon yn dyddio o tua 1100. Mae'r rhan fwyaf o'r waliau cyfagos yn fodern. Mae'r enw yn deillio o Righ Fearta, man claddu'r brenhinoedd. Mae gan yr eglwys, sydd wedi'i hadeiladu mewn arddull syml, ddrws gwenithfaen gyda cilbyst ar oleddf a gwarddrws gwastad a bwa cangell gwenithfaen. Roedd y corbelau taflunio ym mhob talcen yn cario coed ymylon ar gyfer y to. I'r dwyrain o'r eglwys mae dwy groes i'w nodi, un â phatrwm cydblethu cywrain. Yr ochr arall i Afon Poulanass, yn agos at Reefert mae olion eglwys fach arall. [1]
Wedi'i adeiladu ar sbardun creigiog dros y llyn, roedd y strwythur carreg hwn yn 3.6 metr mewn diamedr gyda waliau 0.9 metr o drwch a drws ar yr ochr ddwyreiniol. Dim ond y sylfeini sydd wedi goroesi heddiw ac mae'n bosibl bod gan y gell do corbelog carreg, yn debyg i'r cytiau gwenyn gwenyn ar Sceilg Michael, Sir Kerry . [1]
Ogof yn wyneb y graig yw Gwely St Kevin's tua 8 metr uwchlaw lefel y Llyn Uchaf ar ei ochr ddeheuol (gyda chlogwyni The Spinc uwch ei ben). Honnir ei fod yn encil i St Kevin ac yn ddiweddarach i St. Laurence O'Toole. Yn rhannol o waith dyn, mae'n rhedeg yn ôl 2 fetr i'r graig. [1]
Mae'r lloc crwn hwn â waliau cerrig ar y tir gwastad rhwng y ddau lyn yn 20 metr mewn diamedr ac nid yw'n hysbys o ddyddiad. Yn agos, mae sawl croes, a ddefnyddir yn ôl pob golwg fel gorsafoedd ar lwybr y pererinion. [1]
Dim ond mewn cwch y gellir cyrraedd yr eglwys betryal fach hon ar lan ddeheuol y Llyn Uchaf, trwy gyfres o risiau o'r llwyfan glanio. I'r gorllewin o'r eglwys mae platfform uchel gyda waliau cau cerrig, lle mae'n debyg bod cytiau annedd yn sefyll. Mae gan yr eglwys, a ailadeiladwyd yn rhannol yn y 12fed ganrif, ddrws gwenithfaen gyda cilbyst ar oledd. Yn y talcen dwyreiniol mae Croes Ladin arysgrifedig ynghyd â sawl carreg fedd plaen a thair croes fach. [1]
Mae Mynydd Camaderry (699 metr (2,293 tr)) sy'n edrych dros lyn uchaf Glendalough o'r lan ogleddol, yn cynnwys gwythïen fwynau Luganure sy'n ffynhonnell plwm ar ffurf galena (PbS), ac mae hefyd yn cynnwys olion arian. Tra roedd prif fwyngloddiau Camaderry yn Nyffryn Glendasan cyfagos, adeiladwyd ail Bentref Glöwyr a chyfleusterau prosesu ym mhen dyffryn Glendalough, a gafodd y llysenw Van Diemen's Land gan y glowyr.
Yn 1859 cysylltwyd mwyngloddiau Glendasan a Glendalough â'i gilydd gan gyfres o dwneli o'r enw ceuffyrdd, sydd bellach dan ddŵr yn bennaf, trwy fynydd Camaderry. Helpodd y twneli hyn i ddraenio'r wythïen fwyn a'i gwneud hi'n haws cludo mwyn i Glendalough lle y byddai'n haws ei brosesu. Mae olion gwasgwyr mwyn yn dal i gael eu gweld ym Mhentref y Glöwyr, fodd bynnag, mae'r dramffordd a'r system reiliau ar oleddf wedi diflannu.
Digwyddodd y mwyngloddio yn Glendalough / Glendasan mewn tri cham. Y cam cyntaf rhwng 1825 a 1890 gan Gwmni Mwyngloddio Iwerddon . Digwyddodd ail gam rhwng 1890 a 1925 gan y teulu Wynne lleol. Ail-agorwyd y mwyngloddiau yn fyr rhwng 1948 a 1957 ac ar ôl hynny daeth y mwyngloddio i ben yn llwyr.
Ffurfiwyd dyffryn Glendalough yn ystod yr oes iâ ddiwethaf gan rewlif a adawodd farian ar draws ceg y dyffryn. Creuwyd ddelta gan Afon Poulanass, sy'n plymio i'r dyffryn o'r de, trwy Raeadr Poulanass, a rannodd y llyn gwreiddiol yn ddwy yn y pen draw. [2] O amgylch Glendalough mae mynyddoedd Camaderry 699 metr (2,293 tr) , yr orsaf drydan yn Turlough Hill 681 metr (2,234 tr) , a massif mawr o Conavalla 734 metr (2,408 tr) sy'n dominyddu pen y dyffryn, a chopaon Lugduff 652 metr (2,139 tr) , a Mullacor 661 metr (2,169 tr) . [3] [4]
Mae Glendalough wedi'i amgylchynu gan goetir derw lled-naturiol. Yn flaenorol, roedd llawer o hyn yn cael ei docio (wedi'i dorri i'r gwaelod yn rheolaidd) i gynhyrchu pren, siarcol a rhisgl. Yn ystod y gwanwyn, mae llawr y coed derw wedi'i garpedu gydag arddangosfa o glychau'r gog (Hyacinthoides non-scripta), suran y coed (Oxalis acetosella) a blodyn y gwynt (Anemone nemorosa). Planhigion cyffredin eraill yw bri coed (Luzula campestris), rhedyn (Pteridium), rhedynen polypody (polypodiaceae) a rhywogaethau amrywiol o fwsoglau (Bryophyta) . Mae'r isdyfiant yn bennaf o celyn (Ilex), cyll (Corylus) a choed criafol (Rosaceae).
Mae Glendalough yn le da i chwilio am rai o rywogaethau bridio mwyaf diweddar Iwerddon, fel yr hwyaden ddanheddog (Mergus merganser) a'r gnocell fraith fawr (Dendrocopos major), a rhywfaint o'r prinnaf, fel y tingoch (Phoenicurus phoenicurus) a thelor y coed (Phylloscopus sibilatrix); hebog tramor (Falco peregrinus), bronwen y dŵr (Cinclus cinclus), gog cyffredin (Cululus canorus), sgrech y coed (Garrulus glandarius) a bwncath cyffredin (Buteo buteo).[5]
Mae naw llwybrau cerdded wedi'u marcio o anhawster amrywiol o amgylch Glendalough sy'n cael eu cynnal gan Barc Cenedlaethol Mynyddoedd Wicklow (ac sy'n darparu map o'r holl lwybrau). Mae rhai o'r llwybrau'n aros ar dir gwastad yn bennaf o amgylch dau lyn Glendalough (Taith Gerdded Ffordd y Glowyr, Taith Gerdded Green Road ), ac mae eraill yn arwain i fyny ardal Rhaeadr Poolanass gydag opsiynau y tu hwnt i rwydwaith o lwybrau coedwig (ee. Llwybr Coetir Derrybawn ). Mae'r llwybrau mwyaf nodedig yn cymryd y llwybr serth 600-cam (gan ddefnyddiotrawstiau rheilffyrdd ), o Raeadr Poolanass hyd at blatfform gwylio The Spinc (o'r Wyddeleg "An Spinc"; sy'n golygu "bryn pigfain"), sy'n edrych dros y llyn uchaf a dyffryn Glendalough islaw. [6]
Y llwybr Spinc mwyaf nodedig yw'r Llwybr Gwyn sy'n dilyn llwybr bordiog golygfaol pellach i'r gorllewin ar hyd clogwyni y llyn uchaf i Gwm Glenealo (cartref i fuchesi o geirw coch ), ac i lawr ar lwybrau cerrig i Bentref y Glöwyr, ac yn ôl ar hyd Ffordd y Glöwyr ar lan ogleddol y llyn uchaf, i orffen ym maes parcio'r llyn uchaf. [6] [7] Gan fod dolen gyfan y Llwybr Gwyn ar lwybrau (naill ai llwybrau carreg / tywod neu drawstiau rheilffordd), gellir ei chwblhau mewn esgidiau rhedeg ac nid oes angen esgidiau dringo arni; mae dolen gyfan 9 cilometr y Llwybr Gwyn, sy'n cychwyn ac yn gorffen ym maes parcio'r llyn uchaf, yn cymryd tua 2-3 awr.
Mae Ffordd Wicklow, llwybr cerdded pellter hir wedi'i farcio, hefyd yn mynd trwy Glendalough.
Mae ffordd pererindod ganoloesol 30 cilomedr, Saint Kevin's Way, yn cychwyn yn Hollywood, ac yn gorffen yn Glendalough.
Mae clogwyni gwenithfaen Glendalough sy'n wynebu'r de, wedi'u lleoli ar lethrau Camaderry uwchben pen gogledd-orllewinol y dyffryn (ychydig uwchben Pentref y Glöwyr), wedi bod yn leoliad dringo creigiau er 1948.[8] Nid yw'r clogwyni sy'n wynebu'r gogledd yr ochr arall i'r llyn uchaf yn cael eu hystyried yn addas ar gyfer dringo creigiau.
Mae arweinlyfr dringo Mountaineering Ireland 2009 ar gyfer Wicklow, [9] yn ogystal â'r arweinlyfrau ar-lein ar gyfer Glendalough, yn rhestru tua 144 o lwybrau ar bob gradd hyd at E5 6b ( Bathsheba a The Wake ); mae'r clogwyni yn arbennig o nodedig am eu llwybrau VS / HVS hir ac aml-ddringen. [8] Mae'r dringfeydd yn amrywio rhwng un a phedwar dringen, a hyd at dros 100 metr o hyd. Mae yna sawl sector:
Mae Clwb Mynydda Iwerddon wedi gweithredu cwt dringo ers y 1950au.
O dan y graig mae cae clogfeini helaeth a ddefnyddir hefyd ar gyfer gweithgareddau clogfeini .
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
